“Mən həmişə
çalışmışam ki,
tərəf-müqabili üçün oynayım”
"Dördüncü divar"
layihəsinin qonağı - Akademik Milli Dram Teatrının
aktyoru, xalq artisti Rafael Dadaşovdur
- Rafael müəllim, sizi öz fakturasından,
yaraşığından ağıllı formada istifadə edən
aktyor kimi qiymətləndirirlər. Bu fikirlə
nə qədər razısınız?
- Mən
bunu özüm də etiraf edirəm. Teatra qəddi-qamətimlə,
zahiri görünüşümlə gəldim. "Azdrama"ya gözəl, peşəkar aktyor
kimi gəlməmişəm. İndi
başlasam ki, belə aktyor idim, elə aktyor idim düz
çıxmaz. Çünki haqq-ədalət
adamıyam. Sadəcə,
görünüşüm çox baxımlı idi. İndi Allah-Taala belə yaradıb da. Nə qədər həqiqətə uyğun
olub-olmadığını deyə bilmərəm, amma
cavanlıqda Alen Delon deyirdilər. Həmin
vaxt teatrın baş rejissoru olan Tofiq Kazımov məni
"Don Juan" əsərinə dəvət elədi. Mən indi Don Juanın atasını oynayıramsa,
teatra gəlişimlə Don Juanın özünü
oynamışam.
- Səhnədə
özünüzü hansı aktrisalarla daha rahat hiss etmisiniz?
- Vallah,
hamısı ilə uğurlu tandemlərimiz olub. İstəmirəm kiminsə ünvanına deyim ki,
filankəs zəif aktrisadır. Bilirsiniz, bəlkə də,
mən yaxşı tərəf-müqabili olmuşam ki, Şəfiqə
Məmmədova, Amaliya Pənahova, Bəsti Cəfərova,
Zemfira Nərimanova ilə səhnələrimiz yaxşı
alınıb, tamaşaçı bizə inanıb. Eyni zamanda
da kişi aktyorlarımızla uğurlu səhnə
işlərimiz olub. Mənim səhnə prinsipim həmişə
bundan ibarət olub: Sən çalış, yaxşı ol. İstər indiki nəsillə, istərsə də
əvvəlki nəsillə səhnədə həmişə
yaxşı olmuşam. İsmayıl
Osmanlı, İsmayıl Dağıstanlı, Ağasadıq Gəraybəyli,
Nəcibə Məlikova ilə müxtəlif tamaşalarda
iştirak etmişik. Həmişə
yaxşı olmağa çalışmışam.
- Bəs Hökümə
Qurbanova ilə necə, bir səhnəni
bölüşmüsünüz?
- Yox,
açığı, Hökümə Qurbanova ilə mən
səhnədə olmadım. Onun vaxtında
teatrda olmuşam. Görüşürdük,
salamlaşırdıq, amma bir tamaşada iştirak etmək
qismət olmadı. Qızı Vəfa
xanımla "Göz həkimi" tamaşasında çox
yaxşı tandemimiz alınıb. Vəfa
xanım rəhmətlik yaxşı aktrisa idi.
Mənim
ilk səhnə işim olan "Ümid" tamaşasından
sonra rəhmətlik İsmayıl Osmanlı mənə dedi:
"Oğlum, hələ çiysən, hələ səhnə
hərəkətini, texnikasını tapmamısan, amma sənin
təbiiliyin məni valeh elədi, ürəyimə daxil ola bildin. Ülvi Rəcəbdən
sonra bu teatrda ikinci elə təbii aktyor sənsən".
- Və aradan bu qədər zaman
keçsə də, sizin təbiiliyiniz itmədi...
- Elədir.
Görünür, bu da mənə genlərim
vasitəsilə ötürülüb, nənəmdən də
gəlir. Mənim ana nənəm Xədicə
xanım milliyyətcə Kazan tatarı olub. O,
Naxçıvana gələndən sonra azərbaycanlı hərbçi
ilə, yəni mənim babamla ailə qurub və
Naxçıvan Teatrında işləməyə
başlayıb. O, olduqca gözəl və təbii aktrisa olub.
Anamdan çox, onun yanında olmuşam. Çünki məni nənəm böyüdüb.
Təbii ki, atam Məlik Dadaşov faktoru da var. Anam
Sofa xanım, həmişə deyirdi ki, oğlum, baxıram sənə
heç nə etmirsən, amma təbiiliyinə vuruluram.
- Ananız Naxçıvanda
yaşayırdı. Sizin
tamaşalarınızı səhnədən izləmək
imkanı olurdu?
- Sofa
xanımı bütün tamaşalarıma dəvət
etmişəm. O da mənim bütün tamaşalarıma gəlib
ön sırada əyləşib izləyərdi. Çox həssas qadın və aktrisa idi. Güclü duyumu vardı. Bir dəfə
Anarın "Şəhərin yay günləri" əsəri
əsasında hazırlanan tamaşada mənim oğlum qəza
törədir və bunu gəlib xəbər verir. Oğlum rolunu rəhmətlik Telman Adıgözəlov
ifa edirdi. Amma o, həmişə
tamaşadan əvvəl mənə deyirdi, həmin səhnə
məndə alınmayacaq. Onun bu
narahatlığı da başa düşülən idi.
Çünki komik aktyor idi. Bir dəfə
də belə deyəndə dedim Telman, qorxma, sən öz
sözlərini deyəndə ancaq mənim gözlərimə
baxarsan.
Həmin səhnə başlananda mən stulda oturub heç
nə etmədən əllərimi sıxıram. Və həyəcandan
əllərim ağappaq ağarır. Anam
mənim həyəcanımı əllərimin
ağarmasından tutmuşdu. Sonra o mənə dedi ki,
bala, sənin barmaqların qırılmadı? Çox
təsirli səhnə alınmışdı. Telman kimi komik aktyor həmin səhnədə
ağladı, bütün zal da ona qoşulub
ağlayırdı. Yəni
sözümü ona gətirirəm ki, təbiilik həm də
səhnədə heç nə etmədən
tamaşaçını inandırmadır. Bunları, bu xırdalıqları universitetdə
keçmirlər. Təcrübə vasitəsilə
qazanırlar. Stanislavski sistemi nəzəriyyədir.
Təcrübə isə səhnədə əxz
olunur. Məlik Dadaşov da tədris teatrında tələbələrinə
təcrübəni göstərəndə yıxıldı
və öldü...
- Tamaşa üzərində iş
prosesindən söhbət düşəndə aktyor və
rejissor vəhdətindən söhbət açılır. Bəs,
sizcə, dramaturq aktyor vəhdəti nə qədər vacibdir?
-
Heç bir şəkildə vacib deyil. Sadəcə
olaraq, çox vaxt dramaturqun müdaxiləsi mane olur. Ola bilər hansısa məqamda dramaturq rejissorun,
aktyorun tapa bilmədiyi sətiraltı cəhəti, incəliyi
açıb deyə bilər ki, bu da məşqlərin
gedişatına nələrdəsə kömək edə bilər.
Amma ümumilikdə, dramaturqun müdaxiləsi
düzgün deyil. Belə olsa, onda dramaturq
da çevrilib olur rejissor.
- Siz yazıçı-dramaturq
İlyas Əfəndiyevin xeyli əsərində baş
rolları ifa etmisiniz. Bildiyimə görə, İlyas müəllim
öz əsərlərinə qarşı çox həssas və
mühafizəkar olub...
- İlyas müəllimin əsərlərində
özbaşınalıq etmək, onun bir sözünü iki
eləmək olmazdı. O, tamaşanı təhvil verənə qədər məşqlərdə
iştirak edirdi. Hətta mətnlərin ilk
oxunuşunda belə gəlirdi. Biz də bu
kimi hallarda əsərə müəyyən bir ciddiyyətlə
yanaşırdıq. Bir dəfə
"Büllur sarayda" tamaşasında sevgilim tərəfindən
təhqir olunuram. Onda mətndə olmaya-olmaya birdən
qayıdıb dedim ki, ay qız, bəs sən həmişə
mənə "moy lyubimıy Alen Delon" deyirdin. Nə oldu indi məndən zəhlən getdi?
Bu sözlərdən sonra zalda gülüş
partlayışı baş verdi. Bunu İlyas müəllimə
çatdırmışdılar. Tamaşadan sonra mənə
zəng vurub dedi ki, o nədi ə, özbaşınalıq
edib zarubejni artistləri propaqanda edirsən? Mən
elə sözlər yazmamışam, demə.
Dedim -
axı İlyas müəllim, siz bunların
hamısını həyatdan götürürsünüz də.
Həyatda bir qız bir oğlana mənim
Koroğlum, Babəkim, Alen Delonum deyir axı. Ondan sonra
dedi ki, həə, heç mən bunu fikirləşməmişdim.
Yaxşı, bundan sonra deyərsən.
Tək İlyas müəllim yox, mən eşitdiyimə
görə, Cəfər Cabbarlı da həmişə əsərlərinin
məşqində iştirak edib. Amma nə qədər
müdaxiləsi olub deyə bilmərəm.
- Atanız Məlik Dadaşovun vaxtilə
"Nişanlı qız", "Cehizsiz qız" və
"Ölülər" tamaşasındakı Camal, Paratov və
Şeyx Nəsrullah rollarını sonralar siz də teatr səhnəsində
ifa etmisiniz. Bu obrazlar üzərində işləyərkən
atanızın ifasından nələrsə əxz etmisiniz?
- Məsələ
burasındadır ki, mən bu barədə çox vaxt
danışmamışam. Müəyyən
ştrixlərdə, baxışından, duruşundan istifadə
etmişəm. Məlik Dadaşov "Cehizsiz
qız" tamaşasında Paratovu ifa edəndə mən də
orda Vojevatov rolunu ifa edirdim. Sonra atam xəstələndi.
Onun sağalması, səhnəyə
qayıtması tam məlum olmadığından Ələsgər
Şərifov atamın rolunu mənə tapşırdı.
Mən, sözün düzü, əvvəl
imtina elədim. Amma rejissor dedi ki, Məlikdən sonra bu
rolu ancaq sən ifa edə bilərsən. Həm
də mən Məlik Dadaşovun Paratovunu yaxından izlədiyim
üçün tamaşa və obrazlarla xeyli
tanışlığım vardı. Ona görə də
mən öz Paratovumu ifa edəndə Məlik Dadaşovun
Larisaya necə yaxınlaşmasını, əlindən
tutmasını, ətrafında fırlanmasını
yadıma salırdım və yaxşı mənada müəyyən
şeyləri öz ifama daxil edirdim. Bütün
bunlar da məndə alınırdı, çünki Məlik
Dadaşovun qanı mənim damarlarımda axır. Mən səhnədə Paratovu ifa edəndə
deyirdilər ki, elə bil Məlikdir. Nəcibə
xanım sonradan atama demişdi ki, Məlik, oğlun Paratovu
yarada bildi. Əstəğfürullah mən
demirəm ki, atamdan yaxşı ifa etmişəm. Amma mən də Paratovu yaxşı ifa etdim. Şeyx Nəsrullah obrazında isə atamla mənim
Nəsrullahım tamam fərqlidir. 1964-cü
ildə Tofiq müəllimin hazırladığı
"Ölülər"dəki Nəsrullah elə bil ingilis
agenti idi. Surtukda və baboçkada səhnəyə
çıxırdı. Hətta mənim
yadıma gəlir ki, Tofiq müəllimi o tamaşaya görə
bir balaca tənqid də etmişdilər. Amma
o da öz Şeyxini elə görmüşdü, elə həll
eləmişdi. Yəni mənim əbalı,
rübəndli Şeyx Nəsrullahımda atamdan heç nə
yoxdur. Bəlkə, bir az
danışıq tərzimiz bir-birinə bənzəyə bilər.
Qaldı ki, "Nişanlı qız"
tamaşasına, burada da Məlik Dadaşovluq heç nə
yoxdur. Onun iştirak etdiyi
"Nişanlı qız" tamaşası 50-ci illərin əvvələrində
repertuarda olub. Tərəf-müqabili isə
Hökümə Qurbanova olub. Mən,
açığı, heç həmin tamaşanı görməmişəm.
Amma deyilənə görə, çox gözəl
tamaşaymış. Mənim
iştirakımla olan tamaşanın rejissoru isə atam idi.
Və bizim tamaşamız daha müasir, şən
əhval-ruhiyyədə hazırlanmışdı. Bəsti Cəfərova ilə də duetimiz çox
yaxşı alınmışdı. Biz o
tamaşa ilə Gürcüstanda qastrolda olanda tamaşa
haqqında orda qəzetdə yazmışdılar və
ikimizin adını xüsusi qeyd etmişdilər.
- Sənət dostlarınız sizin haqqınızda
"o, heç vaxt tərəf-müqabilindən ehtiyat etməyib,
başqa aktyorun kölgəsində qalmaq problemi
yaşamayıb" kimi fikirlər də səsləndirirlər...
-
Düzdür. Mən, hətta bir az da
artıq deyim ki, həmişə tərəf-müqabilinə
dəstək olmaq üçün
çalışmışam. Öz ifamla istəmişəm
ki, tərəf-müqabilimə ürək-dirək verim, o, məndən
qidalansın. Çox vaxt özüm
üçün yox, qarşı tərəfdəki aktyor
üçün oynamışam. Çünki
qarşı tərəf inanmalıdır ki, obraz ona nifrət
edir, yoxsa sevir. Bu bir aktyor kimi mənim
işimdir. Buna sübut kimi sizə bir əhvalat
danışım. Mərahim Fərzəlibəyov
1986-cı ildə İlyas Əfəndiyevin "Şeyx
Xiyabani" pyesini hazırlayırdı. İlyas
Əfəndiyev də həmişə obrazlarına çox
gözəl adlar seçirdi. Orda mənim
adım Araz, sevgilimin adı isə Səhər idi. Tamaşa nümayiş olunan gün televiziyadan
çəkiliş də gəlir. Mənim
tərəf-müqabilimi ifa edən aktrisa isə xəstələnir.
Rejissor həmin aktrisanın rolunu başqa
aktrisaya verir, hansı ki, həmin aktrisa o rolun öhdəsindən
gələ bilməzdi. Digər tərəfdən
isə o biri aktrisa xəstələnsə də, neçə
vaxtdır mənimlə bərabər öz rolunun zəhmətini
çəkmişdi. Ancaq həmin gün
çəkiliş olacaqdı və tarixə o yox,
birgünlük aktrisa düşəcəkdi. Onda Mərahimə
dedim ki, belə eləmə. Mən o
qızı səhnədə sevə bilmərəm, ona Səhər
deyə bilmərəm! Amma xəstələnən
o biri aktrisa ilə səhnədə sevgi dialoqlarım
alınıb. Bununla isə alınmayacaq.
Rejissor mənimlə razılaşmadı.
Çəkiliş oldu, mən isə səhnədə
şikəst bir adam obrazını ifa
etdim. Həmin əsərdə həm də
Amaliya xanımın ifa etdiyi rolunun sevgilisiydim. Rəhmətlik
Amaliya xanım mənə dedi ki, "sən mənim sevgilimsən,
niyə şikəst kimi gəzirsən?".
Mən isə dedim ki, "Amaliya, incisən də, inciməsən
də mən rejissorun acığına bu tamaşanı sona qədər
belə şikəst ifa edəcəm".
- Yəni özünüz bilərəkdən
etdiniz?
- Bəli,
bilərəkdən, qəsdən tamaşanı korladım. Həmin tamaşa bu günə qədər heç
bir yerdə yoxdur. Çünki bu,
haqsızlıq idi. Yəni
sözümü ona gətirirəm ki, mən həmişə
çalışmışam, tərəf-müqabili
üçün oynayım. İstəmişəm
ki, tərəf-müqabilləri bir-birinə yaraşsın.
Misal üçün, bizim Bəsti Cəfərova
ilə tandemlərimiz həmişə ona görə
uğurlu olub ki, biz bir-birimizə yaraşmışıq.
- Rafael müəllim, şeir yazmaq
ehtiyacınız nədən yarandı?
- Daha
çox qızım Səidəyə kömək məqsədi
ilə şeirlər yazdım. Xüsusi musiqilər
olurdu ki, onlara sözlər yazırdım, Səidə də
ifa edirdi. Bu da təxminən iyirmi il əvvələ
təsadüf edir. Uzun illər Novruz Aslanın
musiqilərinə yazdım. Onda Səidə
"Qızıl Açar" mahnı müsabiqəsində
laureat da oldu. Sırf özüm
üçün yazdığım şeirlərim də var.
- Qızınıza qarşı
çox həssassınız?
- Balamdır
axı, başqa cür ola bilməz. O biri
övladlarımı da çox istəyirəm. Amma Səidəyə sənət baxımından dəstək
olmaq istəmişəm. İndi də
oluram, konsertlərinə gedirəm, iştirak edirəm ki,
özünü arxalı hiss edə bilsin. Bilirsiniz, ata, ana adı bir tituldur. Bunu qazanmaq lazımdır. Əgər
valideyn uşağının əziyyətini çəkmirsə,
ona görə yuxusuz qalmırsa, istiyə, soyuğa
düşmürsə, onda o nə ata, ana olur?! Axı uşaqlar həmişə balaca qalmırlar.
Böyüyürlər, böyüdükcə
də böyük problemləri ortalığa
çıxır. Valideyn hamı ola
bilir, amma ata-ana olmaq çətin məsələdir. Ata-ana akademiyasını keçmək
lazımdır. Çünki bu
akademiyanı insan yox, həyat yaradıb.
Söhbətləşdi: Samirə
Əşrəf
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 6 aprel.- S.29.