ƏDƏBİYYAT ÜZRƏ
1908-Cİ İLİN NOBEL MÜKAFATÇISI:
Rudolf EYKEN
Alman yazıçısı
və filosof. 5 yanvar 1846-cı ildə Prussiyada dünyaya gəlib. Atası poçt məmuru,
anası keşiş qızı olub. Atasını erkən itirib,
anasının ciddi səyi ilə əvvəlcə gimnaziyada,
daha sonra Höttingen Universitetində
klassik fəlsəfə
və qədim tarix üzrə təhsil alıb, təhsilini Berlin Universitetində
davam etdirib. Gimnaziyada oxuyarkən musiqi və riyaziyyatla maraqlanıb.
Eyken fəlsəfə
doktoru dərəcəsinə
klassik fəlsəfə
və qədim Hindistan tarixi üzrə təhsil aldığı Höttingen
Universitetində yiyələnib. Fəlsəfə və rasional baxışları Eykeni qane etmədiyi üçün Aristotelin
işləri ilə maraqlanmağa başlayıb.
1870-ci ildə Aristotelə həsr etdiyi iki kitabça
nəşr olunub.
Berlin Universitetində təhsil alarkən özü üçün
fəlsəfənin tarix
və dinlə əlaqəsini müəyyən
edib. Dissertasiyasında Aristotelin dil
problemlərinə toxunub.
1871-ci ildə Bazel Universitetində öz kafedrasını yaradıb. 1874-cü ildə Yen Universitetinin professoru təyin edilib. 1920-ci ilə qədər həmin universitetdə dərs deyib.
1882-ci ildə İren
Pasivlə ailə qurub və bu
nikahdan bir qızı, iki oğlu dünyaya gəlib.
1908-ci ildə "ciddi
gerçəklik axtarışlarına,
hərtərəfli düşüncə
tərzinə, geniş
dünyagörüşünə, idealist
fəlsəfəyə tətbiq
etdiyi canlı və əmin ideyalarına görə"
ədəbiyyat üzrə
Nobel mükafatına layiq
görülüb.
1911-1913-cü illər arasında İngiltərə
və ABŞ-da mühazirələr oxuyub. Çinə və Yaponiyaya getməyi planlaşdırsa
da, Birinci Dünya müharibəsi başladığı üçün
bu arzusu gerçəkləşməyib. 15 sentyabr 1926-cı ildə Yen şəhərində
vəfat edib. "Ədəbiyyat qəzeti" oxucularına
filosofun "Fəlsəfə
tarixi" əsərindən
kiçik bir parçanı təqdim edirik.
Fəlsəfə tarixi
...Tarix xristianlıq üçün çox mühüm əhəmiyyət
daşıyır; bu yanaşma ilə onu heç nə tarixi ardıcıllığa görə
platonizmdən fərqləndirmir
və əşyaların
zamandan kənar reallığını platonsayağı
qəbul etməyinə
mane olmur. Tarix xristianlıq üçün
mübaliğəsiz şəkildə
vahid və birmənalı olub; Tanrıçılığın insan varlığına təsiri və ümumiyyətlə, zaman
axını həyatın
zaman içində təşəkkül tapması
düşüncəsini genişləndirib;
insan özünü böyük tapşırıqla
vəzifələndirilmiş varlıq kimi görərək zaman anlayışı - təbii
axının sonsuz ritmi qarşısında məsuliyyətini dərk
edib və geri çəkilib, bu minvalla da
yerini bütün dövrlərin vahid etik dramına təslim edib. Bütün imkanları ilə çiçəklənən
din siyasi tarixi də din rənginə boyayıb; məsələn, bu barədə "Daniilin Kitabı"ndakı dörd
padşahla bağlı
məşhur əhvalatda
bəhs olunur və Orta əsrlərdən
günümüzə qədər
bu fikirlərin öz təsdiqini tapmasında İyeronimin böyük xidmətləri
var və məhz onun sayəsində adıçəkilən
məsələ cəmiyyət
tərəfindən qəbul
olunaraq hörmət qazanıb. Bir sözlə, fəlsəfə
tarixinə təsir edən amillər kifayət qədər çox olub, lakin həmin dövrlərin qeyri-azad və ləng inkişaf edən düşüncə tərzinin
bu amilləri inkişaf etdirməyə gücü çatmayıb.
Bu da həmin dövrün əhval-ruhiyyəsindəki
transsedent ovqatın üstünlüklərini üzə
çıxarmağa mənfi
təsir edib, tarixdəki hərəkətverici
qüvvələri diqqətdən
kənarda saxlayıb,
şəxsi məqsəd
güdməsə də,
əbədi nizamla bağlı hazırlıq
mərhələsinə mane olub; keçmişə sövq edən bütün bəşəri
əhəmiyyətli hadisələrdən
keçən stabillizm
də eyni istiqamətə yönəlib
və beləliklə,
bütünlüklə tarixə
təsir edib. Dövr insan münasibətlərinin
fasiləsiz dəyişikliyini
dəyərləndirə və
dərk edə bilmədiyindən, problemləri
əmələ çevirmək
məsələsində fəaliyyətsiz
qalıb. Nəticədə - fərqli qeyri-tarixilik müəyyənləşib ki,
bu da zamanın
ətalətinə təsir
edərək onu vahid yüksək nöqtəyə qaldırıb
və bununla da tarix əyninə
əbədiyyət donu
geyinib.
Rus dilindən tərcümə
etdi: Əyyub QİYAS
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.-
20 aprel.- S.32.