Nəimiyə həsr olunmuş
bir şeir
haqqında
Müasir İran poeziyasının görkəmli nümayəndəsi Məhəmmədrza Şəfii Kədkəni
(1939-cu ildə doğulub)
həm də nüfuzlu
ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat nəzəriyyəçisi kimi tanınır, Tehran Universitetinin professorudur. Məşhur İran alimi Əbdülhüseyn Zərrinkubun
sözləri ilə desək, Kədkəni, eyni zamanda həm
elmdə, həm də şeirdə yüksək məqama yetmiş istisnalardandır.
Şəfii Kədkəni şeir yazmağa yeniyetmə çağlarından başlamış,
klassik poeziya ənənələri çərçivəsində
qəzəllər yazmışdır. Daha sonra
sərbəst şeirə
üz tutmuş və "İran yeni şeirinin atası" Nima Yuşicin, xüsusən də həmyerlisi Mehdi Əxəvane-Salesin güclü təsiri altında olmuşdur.
Lakin zaman keçdikcə klassik şeirin, özəlliklə
sufi poeziyasının
ənənələrini modern İran və dünya ədəbiyyatının
nailiyyətləri ilə
uğurlu bir şəkildə sintez etməklə fars şeirində özünəməxsus
bir yol tutmuşdur.
Bu yol şairin
1977-ci ildə nəşr
olunmuş "Muliyan çayının qoxusu"
("Buye-cuye-Muliyan") adlı
şeir toplusunda parlaq surətdə özünü göstərmişdir.
Qeyd edək
ki, həmin kitabın adı Rudəkinin məşhur qəsidəsinin ilk misrasından
alınmışdır. Topluda Şərq-islam
bədii-fəlsəfi fikrinin
Sührəvərdi, Əttar,
Sədi və başqa nümayəndələrin
yaradıcılığı ilə bağlantılar, irfani motiv və
obrazlar aydın şəkildə görünməkdədir.
Burada yer almış kifayət qədər irihəcmli bir şeir isə hazırda 650 illiyi qeyd olunan böyük
şairimiz İmadəddin
Nəsiminin ustadı,
hürufilik təliminin
banisi Fəzlullah Nəimiyə həsr olunmuşdur.
"Fəzlullah Hürufinin
məhkəməsindən" ("Əz mohakemeye-Fəzlullahe-Horufi")
adlanan bu şeirdə Şəfii Kədkəni Nəiminin şəxsiyyəti və
missiyasının özünəməxsus
ictimai-fəlsəfi yozumunu
və poetik şərhini təqdim etmişdir. Şeir Nəimini küfrdə
ittiham edənlərlə
böyük mütəfəkkir
arasında dialoq formasında qələmə
alınmışdır. Maraqlıdır ki, Amerika
postmodern şeirinin ünlü
nümayəndəsi Çarlz
Olsonun (1910-1970) misrası
şeirə epiqraf kimi verilmişdir.
Şeirin yazılmasında Şəfii
Kədkəni, heç
şübhəsiz, Nəiminin
yaradıcılığından, xüsusən onun "Vururam" ("Zənəm")
rədifli məşhur
qəzəlindən bəhrələnmişdir. Həmin
qəzəldə Nəimi:
Qazı mənim qarşımda nədir, müfti mənim dinimi nə bilir?
Mən onların hökmünə
və məhkəməsinə
yoxluq təpiyi vururam!
(Qazi çe başəd pişe-mən,
mofti çe danəd kişe-mən,
Çun poşte-paye-nisti bər hokm-o bər yərğu zənəm!)
- beyti ilə
din xadimlərinin onun barəsində hökm və fikirlərinə etinasızlığını ifadə
etmişdir (Fəzlullah
Nəimi Təbrizi və İmadəddin Nəsimi Şirvaninin fars divanı. Prof. Rüstəm Əliyevin nəşri.
Tehran, 1974, s. 18). Kədkəninin şeirindəki bəzi
ifadələr də
(qeysərin qəsri, xaqanın tacı) bilavasitə həmin qəzəldən alınmışdır.
Fikrimcə, görkəmli İran şairinin bu əsəri Nəiminin bədii obrazını yaratmaq və düşüncələrini anlatmaq
baxımından unikal
bir nümunədir. Odur ki,
"Nəsimi İli"ndə
həmin şeiri farscadan Azərbaycan dilinə çevirməyi
və zəruri izahlarla oxuculara təqdim etməyi lazım bildim.
Məsiağa Məhəmmədi
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.-
27 aprel.-S.19.
-