Heca, yoxsa sərbəst?!

Ölüm, yoxsa qalım savaşı?!

Avropada, xüsusən İngiltərədə elmin inkişafı özüylə birgə yeni sənaye texnologiyalarının yaranmasına səbəb olurdu. Əl əməyinə əsaslanan manufakturalar sıradan çıxır, onları maşınlar əvəz edirdi. İşsiz qalan kütlə isə bütün günahı, pulsuzluğu, çörəksizliyi bu maşınlarda görürdü. Beləliklə insanın özünün yaratdığı maşınlara qarşı müharibəsi başladı. İşsiz kütlə fabriklərdə bilərəkdən maşınları sındırır və ya digər şəkildə zərər verirdi. Vəziyyət elə yerə çatmışdı ki, bilərəkdən maşınları sındırmağa görə edam cəzası alanlar vardı.

Öz uğursuzluğunu cansız bir şeydən çıxmaq, günahı insan yaradıcısı olan cansızdan çıxmaq nə qədər absurddur, deyilmi? Bu hərəkət insan acizliyinin, bacarıqsızlığının əyani sübutudur. Öz haqqını gərəkli ala bilməyib, sənə müqavimət göstərə bilməyənlərdən əvəz çıxmaq acizliyi...

Nə qədər qəribə olsa da, siz heç bir uyğunluq görməsəniz belə, yadıma düşmüşkən bu kobud müqayisəni ədəbi cameəmizdəki heca-sərbəst savaşına yönəldəcəm. Az qala heca və sərbəsti ölüm-qalım kimi görən acizlərdən... Bu mübarizəni aparan hər iki kəsimdən.

Bir insan nə qədər istedadsız olmalıdır ki, hecada yazsın, amma sərbəst yazanları şair saymasın. Hələ bir nəfər də istedadlı adam görmədim ki, özü istər heca, istər sərbəst yazmağından asılı sərbəst şeir yazanları qınasın.

Ötənlərdə pafosla sərbəsti qınayan bir şairəyə sual verdim. Əli Kərim, Nazim Hikmət necə şairdir. Dərhal təriflədi. Bilirsiniz niyə? Çünki onlar öz sərbəstləri ilə qəbul olunublar deyə qınamadı. Yoxsa Əli Kərim, Nazim Hikmət bizim hazırkı ədəbi mühitin gənc şairləri olsaydı çoxdan istedadsız damğasını ona vurmuşdu. Sadəcə, ciddiyə alınmamaq qorxusundan təriflədi. Amma sərbəst yazanların istedadı qarşısında aciz olanlar mübarizəni sərbəst şeir saymamaqla, o şairlərlə mübarizə aparmaqla görürlər. Bir növ öz istedadsızlıqlarını, mətnlə daha ədəbiyyat tarixində qala bilməməyin qorxusunu eynilə maşın qıranlar kimi şeirdən çıxmağa çalışırlar.

Əlbət, sərbəstdə süjet, daxili bölgü, ahəngdarlıq və s. bunu izah etməyə ehtiyac yoxdur. Amma milli kimlikdən bəhs edənlər hər halda Dədə Qorquddan xəbərsizdilər. Hər halda sərbəst şeirin elə türk şeirinin genetik yaddaşı olduğunu bilmirlər. Necə də acizanə durum!

Bu milli kimlik davaçıları hər halda Füzuli, Nəsimini də şair saymırlar. Axı, onlar qəzəl yazırdılar. Yox, deyə bilməzlər. Çünki ciddiyə alınmazlar. Qəbul olunmuşlar qarşısında qılınc altından keçəcəklər. Bəs milli kimlik davası nə oldu? Çünki bu adla gizlənmək onların istedadsızlığını gizlədir. Yoxsa Nəsimi indiki gənclər olsaydı, onu çoxdan oyunbaz, qəzəllə milli kimlikdən uzaqlaşan biri kimi qələmə verəcək, şeirlərində bəzi ifadələri isə gündəmə gəlməkçün ortaya atılmış qalmaqal kimi qiymətləndirəcəklər.

Nəsr nümunələri ilə niyə savaş açmırlar? Axı onların bizim ədəbiyyatımızda oturması cəmi bir əsrdən artıqdır. Etməzlər, çünki nəsr onların qarşısını kəsən sahə deyil. Bir daha ədəbi yox, şəxsi acizliyin olduğunu görürük.

O zaman kinodan imtina etsinlər. Əcnəbilərə məxsus olan kulinariya sahələrindən vaz keçsinlər.

Bu gün Almaniyada özünün memarlıq üslubu olmasına baxmayaraq, italyan üslubu memarlıq abidələri də Almaniyada göz oxşayır. Amma almanlar o abidələri qınamır, dağıtmır, əksinə, qoruyur. Çünki kimin yaratmasından asılı olmayaraq mədəniyyət insanlığa, estetikaya, gözəlliyə xidmət edirsə, o, artıq özünü sübut edib. Bu cür müzakirə etməksə acizlərin işidir.

Hərdənsə qəribə gəlir, bunlar dünya ədəbiyyatını necə oxuyur, hansı başla anlayırlar?!

Deyəsən, çox qınadım. Bəndəniz həm sərbəst, həm də hecada yazır. Yəni mənə görə hava xoşdur.

Eyni zamanda sərbəstdə yazıb hecanı gerilik sayanlar qədər də mənasız adamlar görmədim. Hər sahədə istedadlı mətnlər qoya bilən adam heç zaman hansısa vəzndə yazanı qınamaz. Hər hansı vəzndə istedadlı mətn qoyan bir kimsə digərini qınamır. Çünki narahat deyil, yazdığına əmindir.

Şeir, sadəcə, vasitədir. Önəmli olan poeziyadır. Vikipediya kimi materialları qafiyələndirmək nə qədər istedadsızlıq nümunəsidirsə, eynilə sərbəst şeiri informasiya ilə doldurub dünya şeiri adı vermək o qədər absurddur. Yenə də hansı vəzn olursa-olsun, önəmli olan əlahəzrət poeziyadır. Necə ki, Argentina şairi Armando Texado Qomesin dediyi kimi: "Şeiri hamı yaza bilər. Amma unutmayın ki, şeir hələ poeziya deyil. Şeir poeziyanı ifadə etmək üçün yalnız vasitədir. Sözlər, misralar unudula bilər, qalan nədirsə, o, poeziyadır. Yaddaqalan sözlər və misralar da ola bilər, onları yadda saxlayan, yaşadan da poeziyadır".

Emin PİRİ

Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 3 avqust.- S.9.