"Bayburt qalasında top gülüm qaldı..."

Bu gözəlim misralar sıx-sıx keçməkdə idi yaddaşımdan; orda - Türkiyənin Dədə Qorqud, Bamsı Beyrək ruhu uyuyan qədim şəhəri Bayburtda... Dönüb-dönüb xatırlamaqda idim oxuduğum andan heç unutmadığım beytləri:

Yaylaqlar qalası mən gəldi-gedər,

Əlvan yamaclardan, de, necə doyum?

Çiçəklər nə qədər, güllər nə qədər -

Hansını qoxlayım, hansını duyum?

Bu doyulmazlığın güldən-çiçəkdən daha çox, bir özgə səbəbi, bağlantısı da var idi və bu bağlantı üzündən keçdiyim hər cığır, hər iz, baxdığım hər dərə, hər dağ fikrimi dəmadəm minilliklərin o üzünə götürməkdəydi. Ta əzəllərdən Oğuz elinin Qayı boyundan olan Balak Qazinin, Qazi Bürhanəddinin ruhunun dolaşdığı yerlərdi burası - İğdır, Sivas, Bayburt yörələri şahiddi buna. "Kitabi-Dədə Qorqud"un "Bamsı Beyrək" boyundan Bayburtun adı "Hökmdarın qoruqları bizim Bayburtda" - deyə keçir: "Bamsı Beyrək getdi qalasına. Qalası da Bayburtda. Çıxdı qalaya. Qalada yuyundu, paklandı... Öz libasını geyindi".

İndi o qədim Bayburt qalası ilə üzbəüz yüksəklikdə Bamsı Beyrəyin məzarı tarixə şahidlik edir. Bu yönlərin ilk şəhid oğlu Gənc Osmanın türbəsi yanında... İyulun 23-25 günlərin civarında Bayburtda ənənəvi şəkildə keçirilən beynəlxalq "Dədə Qorqud" festivalının 25-ci düzənində qos-qoca doğmalıq duyğusu ilə ziyarət etdik bu məzarı; mən idim, qələm dostlarım Xəyalə idi, Şəhanə idi, Zərnişan xanım idi, teleoperator Əfqan idi və bir də sözügedən festivala dəvətli olan qazax, qırğız, türkmən, özbək sənətçiləri... Təbii ki, Bayburt bələdiyyə görəvlisi Fatih Mehmet ilə bir arada.

Bayburt doğma Qarabağımızın tale qardaşı, oxşarıdı; 1910-1912-ci illərdə erməni zülmünə düçar olub, rus işğalına məruz qalıb. O illərin acıları hələ də xatirələrdə, türkülərdə yaşamaqdadı. Erməni-rus basqınından zorla qurtulan, doğma yurd-yuvasından didərgin salınan soydaşlarımızın ozamankı durumunu hələ də kıpır-kıpır anlatmaqdadı bu türkü:

Bayburt qalasında top gülüm qaldı,

Gülün daldasında sünbülüm qaldı...

Təbii ki, Dədə Qorqud günləri boyunca o tarixi olaylarla bağlı deyilənlər söhbətlərimizdən sıx-sıx keçirdi. Bayburtlu şair Zehninin misraları dil əzbərimiz idi. Və hər addımbaşında "Dədəm Qorqud" dastanında öygü yeri olan şahbaz atların tər qoxulu kişnərtisinə dinşək kəsilmişdim. Ulular ulusu Qorqud atanın qopuz səsini dinləməkdəydim. Onun tarix qoxulu sorğuları qarşısında müti halda dayanmaqdaydım:

Hanı dediyim bəy ərənlər,

Dünya mənim deyənlər?

Hər meh əsimində Qarabağın məşhur xanəndəsi Məşədi Məmməd Fərzəliyevin "insanda insan oyadan" şikəstələrini eşidirmiş kimiydim; mühacir ömrü yaşamışdı bu yerlərdə... 1926-cı ildə Türkiyəyə qastrol səfərinə getmiş, bir daha dönməmişdi. Bəlkə də qardaş Türkiyənin bu qədimlik qoxuyan, hər qədəmində bir Şuşa, Kəlbəcər, Laçın xatirəsi yaşadan füsunkar təbiətinə, Qorqud, Bamsı Beyrək ruhuna, deməli, ilkinliyimizə bağlanıb qalmışdı. Kim bilir?

Həzrəti Mevlananın "Qonağam bu gecə sənə, ey can, canımın canı" duyğusallığı ilə gəzib-dolaşdıq Bayburtu. Hər qədəm başında "iç-içə gözəllik, uc-uca kahır" mənzərələrinə baxıb da durduq. Tarixi oxuduq "biz türkə can" - deyə-deyə! Dadaloğlunun ölümsüz misraları puçurladı dil ucunda: "Uca dağdan aşan yollar bizimdir... Ölən ölüb, qalan sağlar bizimdir!".

Dost, qardaş elləri, dost-qardaş könülləri, bölgələri bir araya gətirmək bütöv, bitkin tariximizə bir arada nəzər yetirmək amacıyla Bayburtda düzənlənən 25-ci "Dədə Qorqud" festivalında eyni dildə, eyni sayğıyıla anlaşmamızdan elə mutluyduq ki... Qazax, qırğız, özbək, türkmənellərindən dəvətli olan qardaş-bacılarımız eyni dastanların, əfsanələrin iç dünyasından söz açmaqdaydılar. Unudulmaz Bəxtiyar Vahabzadədən şeirlər söyləyirdilər. Bayburtun 25-30 km-lik məsafəsində yer alan Dədə Qorqud türbəsinə eyni doğmalıq duyğuları ilə bir arada qədəm basdıq. Məzarı başında rəhmət dilədik. Dədə Qorqud çeşməsindən su içib könlümüzü sərinlətdik. Özəlliklə dağlar qoynunda düzənlənən şənliklərdə qol-qola, omuz-omuza yallı getdik, şeirlər səsləndirdik. Sıralanıb qədimlərin yaddaş saxlancı olan yeraltı şəhəri 5-6 yüz metr boyunca gəzdik. Bu yolçuluq boyunca dərin hörmət və sayğı bəslədiyim İrfan Çiftçinin xüsusi bir doğmalıqla zarafata salıb "biz hamımız köklü tərəkəmələrik" deməsini xatırlayırdım. Yeraltı şəhərin sığınacaqlarından o tərəkəmə həyatının izlərini arayırdım. Ancaq fikrimi daha çox Bayburt qalası, Dədə Qorqud türbəsi, Bamsı Beyrəyin əfsanəvi məzarı, o yerlərin tarix əsintiləri çəkməkdəydi. Beşpınar köyündəki açıq muzeydə arxasıüstə atılıb qalmış köhnə arabanı göz önünə gətirdikcə yaddaşımı yazacağım yeni şeirin misraları döyəcləyirdi:

Tərsinə çevrilmiş köhnə araba

Tarixi geriyə daşıyır indi.

Eyni zamanda unudulmaz Məmməd Arazın misralarını zikr edirdim:

Ey dəvə yal düşdüm daha belindən,

Ovsar çığır, bir də tutum əlindən,

Sonam bulud, bir də öpüm telindən -

Salamat qal, salamat.

"Salamat qal, bu yerlərdə Dədə Qorqud ruhu, Bamsı Beyrək əzəməti, salamat qal" tapşırmasıyla ayrıldıq Bayburtdan. Y.B.Bakilərin misralarıyla baş-başa:

Türkiyəm, həsrətim, xınalı türküm,

İç-içə gözəllik, uc-uca kahır...

Sərvaz Hüseynoğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 3 avqust.- S.29.