"Zəngəzurda mənim ürəyimin
məzarı qaldı"
Sentyabrın
5-i Hidayətin 75 yaşı tamam olur
Hidayət
Orucovun "Burdan min atlı keçdi" adlı xatirələr
kitabını Türkiyə türkcəsinə tərcümə
edərkən çox qəribə duyğular
yaşadığımı etiraf etməliyəm... Kitabın
sətirləri arasından, yüz il
öncə yandırılan türk kəndlərinin göyə
yüksələn dumanları və minlərcə illik
yurdlarından sürgün edilən
soydaşlarımızın ərşə çıxan fəryadları,
fəğanları, çığırtıları yüksəlirdi...
Bu
kitabın səhifələri arasında dolaşarkən mən
də dəfələrlə o köç qafilələrinə
qoşulub gah Ləmbəli obaları ilə birlikdə
Gürcüstana, Borçalı torpaqlarına köç
etdim, gah da taleyin sərt küləyilə kəndləri
talan edilən Oğuz boyları ilə birlikdə Gəncəyə,
Tovuza, Qazaxa, Zəngilana, Ordubada, Naxçıvana sovruldum...
Həzin
köç gerçəklərini oxuyarkən tərk edilən
yurdlarda hələ də bir "Fatihə" gözləyən
analarımızın, atalarımızın, əcdadlarımızın
ıssız məzarları keçdi gözlərimin
önündən... Və bu məqamda Anadoluda söylənən,
amma əslində, Qərbi Azərbaycana aid olan kədərli
bir türkü dolaşdı dilimdə...
Sevdiklərinin
məzarını işğal altındakı yurdlarda buraxmaq
və ürəyini Zəngəzurda bir kimsəsiz məzara
gömməyə məcbur qalan Hidayət Orucovun
duyğuları ilə həmahəng səslənən bu
türkü, oğlunun məzarı İrəvanda qalan bir
ananın ürək yanğısını dilə gətirirdi:
Qırmızı
gül dəmət-dəmət,
Sevda
deyil, bir əlamət,
Getdi, gəlməz
o müxənnət;
İrəvanda balam qaldı.
Qırmızı
gül hər dəm olmaz
Yaralara məlhəm
olmaz,
O təbibdən
dərman gəlməz
İrəvanda balam qaldı.
Qəribə duyğular yaşamağımın
başqa səbəbləri də var idi. Gənc bir müəllimin qədim
Azərbaycan torpağı Mığrıdən İrəvana
gedişi və o yolçuluğun bir şair könlündə
yaratdığı həyəcan fırtınası ilə
başlayır bu kitab...
Hidayət
Orucovun 14 mart 1966-cı ildə (mən doğulmadan bir il
öncə) Zəngəzur qatarı ilə Araz
çayının sahilindəki türk obalarını;
Arazın qarşı sahilində, İranda qalan qardaş əlləri,
Təbrizi xəyal edərək yuxulu gözlərlə bərəkətli
Naxçıvan torpağını keçib İrəvana gəlişini
anlatdığı sətirlər; doğrusu, mənim ürəyimdə
köhnə bir atəşin küllərini közərtdi,
yenidən alovlandırdı...
Hidayət
bəyin bu yolçuluqdan tam 32 il sonra - 5
iyul 1999-cu ildə tam tərs bir istiqamətdən onun gəldiyi
İrəvana doğru etdiyim yolçuluğu xatırladım
birdən. Mən də gənc bir müfəttiş
idim o zaman, Iğdıra təyinat almışdım.
Uzun illər öncə Iğdırda əsgərlik çəkmiş
bir qonşumuz: "Sən, əslində, Iğdıra deyil,
İrəvana gedirsən, İrəvana..." demişdi. O
zamanlar müəllim olaraq işlədiyim Malatyadan başlayan
yolçuluğum Ərzurumdan sonra bambaşqa bir hal
almışdı. Avtobus Araz çayının
bütün qıvrımlarına uyaraq sərt şəkildə
dönərək irəliləyir, yorğun bədənim sərt
döngələrdə avtobusun döndüyü yönün
əksinə sovrulur və yuxulu gözlərlə ətrafımı
seyr edirdim.
Hidayət
Orucov Zəngəzur qatarıyla qıvrıla-qıvrıla
Araz çayının axıntısına qarşı
yuxarıya - Qarsa, Iğdıra, İrəvana, Türkiyəyə
doğru gəlirdi, mən isə Iğdır avtobusu ilə
Arazın sularıyla birlikdə çağlayaraq
Naxçıvana, İrəvana, Azərbaycana doğru
gedirdim...
O,
Alagöz dağının ətəklərində qərar
tutmuşdu, mən də Ağrı dağının ətəklərində...
Onun kitablarını oxuduqca, süni sərhədlərlə
bölünən, parçaları bir-birindən zorla
ayrılan vətənin iki fərqli tərəfində - fərqli
zamanlarda olsa da, uzun illər xidmət etdiyimizi anladım.
Yazarın
"Burdan min atlı keçdi" adlı xatirələr
kitabında anlatdığı kəndlər, o kəndlərdə
danışılan ləhcələr mənim xidmət etdiyim
Iğdırın kəndlərində də
danışılır: orada xalq irfanıyla yaradılan
bayatılar, türkülər burada da söylənirdi.
Oradakı yer adlarının (toponim) eynisi Arazın bu
tayında da mövcud idi: Sürməli, Əkərək,
Buzbulaq, Qızılbulaq, Qarabulaq, Qırxbulaq, Ağdüz,
Haqməmməd, Gədikli...
Ermənilər 1915-ci ildə eynən Zəngəzurda,
Mığrıdə, Naxçıvanda, Vedidə,
Göyçədə etdikləri kimi Qarsda, Iğdırda da
qətliamlar törətmişdilər. Orada da yandırılan, əhalisi
toplu qətliama uğrayan, yurdundan sürgün edilən
onlarla kənd var idi, burada da...
Hidayət
Orucov xatirələr kitabında Zəngəzur məmurunun
"26 noyabr 1918-ci il tarixli sənədi"ndə
yer alan məlumatları paylaşır: "Erməni dəstələri
Mığrı dərəsində müsəlman (Azərbaycan
- H.) kəndlərini darmadağın elədilər.
Lehvazdan - 70 tüstü, Tey-dan - 75 tüstü, Mülkdən
- 30 tüstü, Quldan - 10 tüstü, Bənövşə-puçdan
- 5 tüstü, Tağəmirdən - 25 tüstü, I
Vartanizordan (qədim adı Lökdür, daşnaklar hələ
o vaxtlardan yer adlarımıza "gips qoymaq"
"ustalarıdır") - 100 tüstü, II Vartanizordan
(burada mənim doğma kəndim nəzərdə tutulur) - 60
tüstü kəsildi və əhalidən iki yüz nəfəri
qətl elədilər...".
Bu sətirləri
oxuyarkən, Iğdırda xidmətim gərəyi
dolaşdığım türk kəndlərində söhbət
etdiyim yaşlılardan dinlədiyim "qaçaqaç"
dövrü hekayələrini və özəlliklə
Iğdırın Haqməmməd və Gədikli kəndlərinin
yandırılmasını və kəndlərin əhalisinin
məscidlərə doldurulub məscidlərin atəşə
verilməsi surətilə toplu qətliamlarını
xatırladım...
Kitabın səhifələrini çevirdikcə Qərbi
Azərbaycan deyilən qədim türk yurdlarında son iki
yüz ildir davam edən basqıların, talanların,
zülmlərin, sürgünlərin bir məqsədi
olduğunu daha dərindən qavradım. Hidayət Orucovun da dəfələrlə
təsbit etdiyi kimi bu məqsəd: türkləri o
coğrafiyadan silib atmaq və bölgəni türksüzləşdirərək
Böyük Ermənistan xülyasını gerçəkləşdirmək...
H.Orucov
son iki yüz ildir itirilən yurdların adlarını kədərlə
yad edərkən, kitabının bir neçə yerində:
"200 ildir itirə-itirə gəlirik", - deyir. Bu, eyni zamanda, ermənilərin bilinçli bir şəkildə
qazana-qazana irəlilədikləri anlamına da gəlir.
Hidayət
Orucov bu kitabıyla gözləri önündə oba-oba, kənd-kənd
əriyən, hüdudları getdikcə daralan, insanları
günbəgün azalan və sanki yox olan bir vətəni,
bütöv mədəniyyəti, rəngləri, səsləri,
kəndləri, yaylaları, dağları, gölləri,
çayları, düzənlikləri ilə birlikdə son bir
cəhdlə tarixin yaddaşına köçürür, əslində.
Bu, gələcəyi görən bir
ziyalının vətən torpaqları
qarşısındakı həssasiyyətidir. Vətən ilə vidalaşmaq nə demək?!
İnsan bu sual qarşısında aciz qalır.
Onun yaşanan siyasi hadisələr nəticəsində vətən
torpaqlarının yad əllərdə qalacağını
hiss edərək o torpaqlarla, İrəvan və İrəvandakı
türk mədəniyyətinə aid əsərlərlə
vidalaşmasını anlatdığı bu sətirlər
insanı duyğulandırır.
Ancaq Hidayət
Orucov bunu edərkən gələcək nəsillərə həm
də böyük bir inancla iki önəmli mesaj verir:
Birincisi:
İki yüz ildir həyata keçirilən xain siyasətlərlə
indi addım-addım "türklərdən" təmizlənən
və sözdə Ermənistan deyilən bu torpaqların
böyük bir bölümü düşmən əlində
qalmış qədim türk yurdlarıdır.
İkincisi:
Bu qədim türk yurdlarına bir gün mütləq geri
dönəcəyik və bayrağımızı sahibsiz məzarlarımızın,
yetim qalan yurdlarımızın üstündə yenidən
dalğalandıracağıq...
H.Orucov
bunu elə bir inancla söyləyir ki, özü olmasa da, gələcək
nəsillərin bir gün geri dönəcəyinə
inandığı Qərbi Ermənistandakı tarixi abidələri,
körpüləri, məscidləri, çeşmələri,
türbələri, yurd yerlərini kənd-kənd sənədləşdirir,
qeydə alır.
Torpaq ilə insan arasında qəribə bir əlaqə
var. İnsan torpaq ilə həmhal olduğu yeri;
ağaclarına, çiçəklərinə toxunduğu,
üstündə gəzdiyi, xatirələr
yaşadığı, əsərlər ərsə gətirdiyi,
mədəniyyət yaratdığı, yaxınlarını
dəfn etdiyi, əkib-biçdiyi torpağı "vətən"
olaraq tələqqi edir. Beləcə torpaq ilə insan arasında
müqəddəs bağlılıq yaranır. Və
torpağı "vətən" edən müqəddəs
duyğuların arxa planında insanla torpaq arasındakı bu
yaxın əlaqələr var və bu yaxın əlaqələr
nəsillər boyu davam edir.
Tarix boyu
savaşlar və işğallar nəticəsində edilən
qətliamlar, soyqırımlar, məcburi köçlər,
sürgünlər, işğal edilən torpaqlardakı mədəniyyətin
talan edilməsi, yox edilməsi: torpaq ilə o torpağın
sahibləri arasındakı bu müqəddəs
bağlılığı qoparmaq üçün edilməkdədir.
Vətənlərini tərk etmək məcburiyyətində
qalan insanların, o torpaqlarla heç bir əlaqəsi qalmayan
nəsillər - əgər orada öz mədəniyyətlərinə
aid əsərlər yoxdursa, özlərini oralara aid hiss edə
bilmirlər, atalarının tərk etmək məcburiyyətində
qaldıqları torpaqları vətən olaraq tələqqi
etməkdə və qavramaqda çətinlik çəkirlər.
Yeni nəsillərə indi uzaq qaldığımız,
işğal altındakı torpaqlarımızın vətən
torpağı olduğunu mənimsətmək və yeni nəsillərin
o torpaqlara yenidən sahib olma bilinciylə yaşamaqları
üçün milli tarix şüuruna sahib olaraq
yetişdirilmələri lazımdır. Bunun
üçün də güclü qələmlərə,
güclü ədəbiyyata, güclü sənətə, o
torpaqlarla bağlılığı olan insanların "xatirələrinə"
ehtiyac vardır.
Hidayət Orucov "Burdan min atlı keçdi"
adlı əsəriylə bu gün Ermənistan olaraq adlandırılan
ərazinin önəmli bir hissəsinin qədim türk yurdu
olduğunu; türklərin orada güclü bir mədəniyyət
yaratdıqlarını; minlərlə abidə inşa etdiklərini,
elm, dövlət adamları, sənətçilər,
yazarlar, şairlər yetişdirdiklərini və haqsız
şəkildə yurdlarından sürgün edildiklərini həzin
xatirələrlə, sənədlərlə ortaya qoyur.
Bu tipli xatirələr milli şüurun
formalaşmasında gələcək nəsillər
üçün son dərəcə önəmli
qaynaqlardır.
Osmanlı İmperatorluğunun ən böyük torpaq itkisini
yaşadığı 1877-1878-ci illər Osmanlı-rus savaşında,
həm Balkan cəbhəsində, həm də Qafqaz cəbhəsində
ruslara qarşı savaşan Osmanlı ordusunun kapitanı olan
Qazi Əhməd Muxtar Paşanın (Gazi Ahmet Muhtar Paşa) yavəri
Məhmət Arif (Mehmet Arif bey) bəyin
"Başımıza gələnlər" və o dönəm
Bolqarıstanın Zağra ərazisində müfti olaraq xidmət
edən Hüseyn Raci Əfəndinin (Hüseyin Raci Efendi)
" Zağra müftisinin xatirələri" adlı əsərləri;
sonrakı illərdə türk nəsilləri üzərində
dərin izlər buraxmışdır. Hətta
böyük türk şairi Yəhya Kamal Bayatlı
"Zağra müftisinin xatirələri"
üçün - bu kitab türklərin vətən ədəbiyyatında
ən səmimi, ən yüksək dəyərdə bir
şahəsərdir" demişdir.
Etiraf edim ki, Hidayət Orucovun kitabının sətirləri
arasında dolaşarkən, yuxarıda zikr etdiyim
kitablardakı köç mənzərələri gəldi
gözlərimin önünə və türksüz qalan
neçə yurdların həzin nəğmələrini
yenidən duydum. İllər sonra da Hidayət bəyin "Burdan min
atlı keçdi" adlı
kitabını oxuyan Azərbaycanın gənc
oxucularının Qərbi Azərbaycanda - bugünkü Ermənistanda
indi sahibsiz qalan yurdların acısını ürəklərində
hiss edəcəklərini və: "İndi gedə bilməsək
də, orada atalarımızın bizi gözləyən məzarları
var və bir gün mütləq o yurdlara dönməliyik"
deyərək, bu ideallarla yaşayacaqlarına inanıram. Qənaətimcə,
Hidayət Orucovun xatirələri gələcək yüzillərdə
Azərbaycanın gənc nəsillərinin Qərbi Azərbaycanı
ana vətənin bir parçası olaraq tələqqisini təmin
edən önəmli qaynaqlardan biri də olacaqdır...
Hidayət
Orucov bu əsərində Qərbi Ermənistandakı qədim
türk yurdlarının və daha sonra Qarabağın
addım-addım, mərhələ-mərhələ necə
itirildiyini gerçək hadisələr
işığında izah edərkən, erməni xislətini
və ermənilərin tarixi zaman içində dəyişməyən
xarakterini də gözlər önünə sərir: "Zəif,
gücsüz olduğunda məzlum sifətinə bürünən,
dostluqdan, qardaşlıqdan dəm vuran ermənilər
gücü ələ keçirdiklərində zalımdan
daha zalım olurlar...". Daha doğrusu, Hidayət
Orucov ermənilərin bu xarakterini tariximizin fərqli dövrlərində
unutduğumuz üçün başımıza bu fəlakətlərin
gəldiyini etiraf edir.
Bu durum Anadolu türkləri üçün də, Azərbaycan
türkləri üçün də keçərliliyini
qoruyur. Bəlkə
də bu üzdən tarixin acı təcrübələrindən
dolayı Hidayət Orucov, əslində, heç
unutmamağımız gərəkən atalarımızın
bir sözünü təəssüflə xatırlayır:
"İt ilə dostluq et, amma çomağı əldən
buraxma!".
SSRİ tərkibindəki digər xalqlar sosializm,
kommunizm, xalqların qardaşlığı, beynəlmiləlçilik
nağıllarına safdilliklə inansalar da, ermənilərin
buna "sadəcə inanırmış kimi
göründüklərini" acı həqiqətlərlə
qarşılaşdığımızda görə bilirik.
Osmanlı İmperatorluğu tərkibində XIX
yüzilin sonlarına qədər "teba-yı
sadıka" (sadiq millət) olaraq adlandırılan ermənilərin
1877-1878-ci illər Osmanlı-rus müharibəsində
Osmanlının məğlub olmasından, dövlətin zəifləməsindən
sonra guya "sədaqət" ilə bağlı olduğu
millətə rusların himayəsi ilə necə divan
tutduqları da gözlər önündədir.
Hidayət
Orucovun sətirlərindən bir erməninin istər sosialist,
istər kommunist, istər beynəlmiləlçi, istərsə
də demokrat olsun, daşnak ideallarını əsla tərk
etmədiyini - istər Sovet, istərsə Osmanlı
İmperatorluğu daxilində olsun, dövlət zəiflədiyində
erməni şovinizminin yenidən xortladığını və
içində olduğu dövlətə xəyanət
etdiyini anlayırıq. Ermənilərin bu
xarakterlərinin Sabir Rüstəmxanlının
"Ölüm zirvəsi" və "Difai fədailəri"
romanlarında bədii əksini tapdığını da
bildirmək lazımdır.
Hidayət Orucov Sovetlər Birliyi ölkələrinin hər
nə qədər beynəlmiləlçilik ideyaları ilə
idarə olunsa da, hər cür milliyyətçilik xaric olunsa
da, "24 aprel 1965-ci ildən" sonra Sovet Ermənistanında
getdikcə güclənən şovinizmin Ermənistan Kommunist
Partiyasını və Ermənistan idarəçiliyini əsir
aldığını, idarəçiliyi səssiz bir inqilabla
ələ keçirdiyini və türksüz Ermənistan
layihəsini mərhələ-mərhələ gerçəkləşdirdiyini
ifşa edir. Burada, əlbəttə, Mərkəzi idarəçiliyin
erməniləri himayəsini gözardı etməmək
lazım olduğunu da özəlliklə vurğulayır.
Hidayət Orucovun Qarabağ məsələsiylə
bağlı gözləmləri və şahid olduğu tarixi
gerçəklər, Qarabağ məsələsiylə
bağlı proseslər, bir türk oxucusu olaraq beynimdə
şimşəklərin çaxmasına səbəb oldu. İmperialist
güclərin türk ölkələrini parçalamaq
üçün hər zaman eyni taktikadan istifadə etdiklərini
bir daha dərindən qavradım.
Qarabağda erməni terrorunun zirvəyə
çıxdığı illərdə Türkiyədə də
ASALA dəstəkli bölücü PKK terroru ölkəni
yaşanmaz hala gətirirdi. Qarabağdakı erməni
terrorunun və bölücü erməni şovinizminin səbəbi
olaraq, "bölgənin sosial, mədəni və iqtisadi
baxımdan" geriqalmışlığı göstərilirdi.
Bu səbəblərin ortadan
qaldırılması lazım olduğu müzakirə olunur və
bölücü erməni şovinizminə edilən güzəştlər
sonrasında Qarabağ üzərindəki nəzarət
itirilir. Azərbaycan torpaqları ermənilərə
peşkəş çəkilir.
1990-cı
illərdə Türkiyənin şərq və cənub-şərqində
meydana gələn terror olaylarının səbəbləri də
eyni şəkildə izah edilmişdi və hələ də
bu bölücü terrorun səbəbini bəzi
çoxbilmişlərimiz "bölgənin iqtisadi, sosial və
mədəni
geriqalmışlığı" olaraq göstərirlər.
Hidayət bəyin Qarabağda yaşanan prosesləri
anlatdığı sətirləri oxuduqca tüklərim
ürpərdi. Çünki bir neçə il öncə
o dövrün Azərbaycan idarəçiləriylə eyni tələyə
düşən və eyni yoldan irəliləyən
çoxbilənlərimizin, guya sosial, mədəni, iqtisadi
baxımdan geriqalmışlığın
qarşısını almaq üçün
gördüyü tədbirlər və izlədiyi
"Açılımı" siyasətləri, az qala
Türkiyənin bölünməsinə səbəb olurdu. Öz ölkəmizdə, öz şəhərlərimizdə
bir ilə yaxın terroristlərlə
savaşmağımız, 458 şəhid verməyimiz bu
yanlış siyasətin nəticəsiydi. H.Orucovun
anlatdıqlarını oxuduğumuzda, ermənilərin
sözdə məsum tələblərini qarşılamaq
adıyla Qarabağda "tülkünün boynuna toyuq
asıldığını" içimiz yanaraq görə
bilirik...
Hidayət Orucov xatirələrində siyasi olayların
yanında Qərbi Ermənistandakı türklərin mədəni
həyatını da anladır. Özəlliklə övladı kimi
gördüyü və sahib çıxdığı Cəfər
Cabbarlı adına İrəvan Azərbaycan
Dram Teatrının fəaliyyətləri və bu teatrın qədim
tarixi ilə bağlı verdiyi məlumatlar İrəvandakı
köklü türk mədəniyyətindən xəbər
verir. Azərbaycan teatrının Əli Şahsabahlı və
Baxşı Kələntərli kimi teatr rejissorlarının,
Əli Zeynalov, Cəlal Əliyev, İsmayıl
Dağıstanlı, Abbasqulu Tağıyev kimi neçə
usta aktyorun bu səhnədə yetişdiyini öyrəndikdə
bir yandan təəccüblənir, bir yandan da qürur duyur
insan... Əlbəttə, Qərbi Ermənistandakı türklərin mədəniyyətinin
inkişaf etməsində kilid rol oynayan və qədim ənənələri
olan bu teatra erməni idarəçilərinin müstəqil
bina verməməsi və bağlanmağa məcbur qalması
da kədərləndirir insanı. Bu teatrın
sürgündə olan bir teatr olaraq fəaliyyətlərinə
Bakıda davam etməsi də Hidayət bəyin bir gün
yenidən o torpaqlara dönəcəyimizə olan
inancını dəstəkləyir.
"Xatirələr",
hər nə qədər tarixi gerçəkləri dilə gətirsələr
də, ümumi olaraq, "subyektiv" əsərlər olaraq
görülür - xatirələri qələmə alan yazarın hadisələri öz
baxış bucağından təktərəfli olaraq dilə
gətirdiyi ifadə edilir. Bu, ümumən bir
ölçüdə doğrudur. Ancaq vicdanının səsini
dinləyən, qarşı tərəfi alçaltmayan, onlara
həqarət etməyən və hadisələri həqiqətin
işığında dəyərləndirən yazarların
sayı heç də az deyildir. Mənə
görə, Hidayət Orucov Qərbi Azərbaycanda, İrəvanda
qaldığı 18 il boyunca şahid olduğu hadisələri,
oradakı gözləmlərini,
qarşılaşdığı durumları son dərəcə
obyektiv şəkildə ələ alıb dəyərləndirmişdir.
Hətta onun obyektiv tutumu və yazdığı xatirələrdən
sonra dəyişən şərtlərə, araya girən
savaşa rəğmən yazdıqlarında dəyişikliyə
getmədiyi üçün Azərbaycanda kəskin tənqidlərə
də uğrayır. İllər sonra özüylə edilən
müsahibələrdə belə, fakt və olayları
dövrün şərtlərinə görə dəyərləndirdiyini,
yanıldığı məqamlar olduğunu, ancaq söylədiklərinin
səmimiyyətlə dilə gətirilmiş həqiqətlər
olduğunu ifadə edir. Hidayət Orucov əsərində
erməni xarakterini ifşa edir, amma onun bu
davranışları da, yazdıqları da, səmimiyyəti
də, dost bildiyi insanlara münasibəti də
"türkün xarakterini" ortaya qoyur.
Hidayət Orucovla edilən və 3 sentyabr 1993-cü ildə
"Literaturnaya qazeta"da yayımlanan müsahibəyə
"Orda, Zəngəzurda mənim ürəyimin məzarı
qaldı" başlığını qoymuşdular. Bu müsahibənin kədərli
sətirlərini oxuduğumda isə ağlıma həmişə
bu türkü gəlir: "İrəvanda balam qaldı...".
Bu il, şəxsiylə hələ də
üz-üzə gəlmədiyim, ancaq irihəcmli "Burdan
min atlı keçdi" adlı xatirələrini Türkiyə
türkcəsinə çevirərək
yaradıcılığı ilə tanış olduğum
Hidayət Orucovun 75-ci doğum ildönümüdür... Hazırda qardaş ölkə
Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə Azərbaycan
səfiri vəzifəsini icra edən dostumuzun Azərbaycanın
haqlı davasına həm diplomatik, həm də ədəbi
yöndən uzun illər xidmət etməsini diləyirəm,
ona cansağlığı və uğurlar arzulayıram.
İmdat Avşar
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 24 avqust.- S.8-9.