Biz hara gedirik
Müsahibimiz siyasi icmalçı,
Bakı Dövlət Universitetinin professoru
Hüseynov Şirməmməd
Ağaməhəmməd oğludur
- Mümkünsə, bir neçə
kəlmə ilə özünüzü oxucularımıza təqdim
edin.
- Məmnuniyyətlə.
1924-cü ildə Şəkidə anadan olmuşam. 3
yaşında ikən atamı itirmişəm. Bakı Dövlət
Universitetinin jurnalistika şöbəsini bitirdikdən sonra
Moskvada aspiranturaya daxil olmuşam.1954-cü ildə
"1917-1918-ci illərdə Azərbaycan mətbuatı"
mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə
etmişəm. Həmin ildən Bakı Dövlət
Universitetində pedaqoji və elmi fəaliyyətlə məşğulam.
Jurnalistika fakültəsində təhsil alan tələbələr
üçün yazdığım dərsliklərə,
çoxillik elmi-pedaqoji fəaliyyətimə görə
professor adına layiq görülmüşəm.
- Bilirik ki, Sovet dövründə
obyektiv çətinliklərə baxmayaraq, vicdanın səsi
ilə işləmiş, tələbələrinizə əsl
həqiqəti söyləməkdən çəkinməmisiniz.
Bununla belə, yəqin, siz də etiraf edərsiniz ki, illər
boyu kommunist ideologiyasını təbliğ, təşviq edən
minlərlə jurnalistin həyata vəsiqə alması
üçün siz də xeyli zəhmət çəkmisiniz.
Həyatınızın həmin illəri üçün təəssüflənmirsiniz
ki?
- Bu suala
birmənalı cavab vermək çətindir."Təəssüflənirəm"
desəm, bu, qeyri-obyektiv, qeyri-səmimi olar, bir az da dərinə
getsəm, öz mənliyimə toxunar. Axı,
acılı-şirinli həmin illərdə minlərlə tələbə
ilə təmasda olmuş, rəsmi proqramdan əlavə,
özümün yazılmamış proqramım ilə tələbələrimə
həyat dərsi vermişəm. Bilirsiniz, mənim
dünyagörüşüm, həyata baxışım iki zəmində
formalaşıb. Biri məktəb mühiti, digəri ailə.
Məktəb, istər şagirdkən, istər tələbə
ikən kommunist ideallarına sədaqət ruhunda tərbiyələndirirdi.
Ailəmizdə isə bəzəksiz, hay-küysüz
mühit hökm sürürdü. Dayılarım cəmiyyətin
iyrəncliyini bütün çılpaqlığı ilə
söyləyir, nifrətlərini gizlətmirdilər.
Onların sualları, təbii ki, məni də
düşündürürdü: Namuslu filankəsi gecə ikən
niyə apardılar? Namussuz filankəs isə öz kefindədir,
niyə? Bir sözlə, ailəmiz qapalı, məhdud çərçivədə
cəmiyyətin müxalif qüvvəsi idi. Bax, özüm də
müəllim ikən çalışmışam ki, tələbələrim
sərbəst düşünsün, ətrafda baş verən
hadisələri açıq gözlə götür-qoy
etsinlər, özləri düzgün nəticə
çıxarsınlar.
Bir fakt
deyəcəm. "İskra"nı biz ilk partiya mətbuatı
kimi tədris edirdik. Deməli, orada dərc olunan məqalələrə
müraciət edə bilərdik. Mən qəsdən
"İskra"nın 1901-ci il 13-cü nömrəsində
çap olunmuş "Gürçüstanda rus
süngüsünün 100 illiyi" məqaləsini tələbələrə
açıqlayırdım. Bunu elə dövrdə edirdim ki,
respublika hökuməti Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsinin
ildönümü az qala milli bayram kimi qeyd edirdi. Məslək,
əqidə dostum Bəxtiyar Vahabzadə (yeri gəlmişkən,
o da universitetin proqramı ilə dərs deyirdi, eyni zamanda
"Ana dili", "Latın dili" kimi şeirlərini də
yazırdı) ilə məni də çoxları kimi
1986-cı il Alma-Ata hadisələri həm sarsıtdı, həm
qəlbimizə işıq saldı: demək Sovetlər
birliyindəki türk dünyası, hələ
yaşayır, mübarizə aparır. Lakin Alma-Ata hadisələrinə
münasibətimizi necə bildirək? Mən Bəxtiyara dedim
ki, hadisə ilə ad günüm eyni vaxta - 17 dekabra təsadüf
edir. Şeiri ad günümə ithaf et və ürəyindən
keçəni yaz. Beləliklə, "17 dekabr" şeiri
meydana gəldi. Şeirin leytmotivi türk ruhunun yaşaması
və ölməzliyidir. Auditoriyalarda da bu məzmunda söhbətlərimi,
yəqin ki, tələbələrim də xatırlayır.
Odur ki, universitetdə keçirdiyim illər üçün
təəssüflənməyə dəyməz. Digər tərəfdən
isə təəssüflənməmək də olmur. Tələb
olunanları deməmək özünü yaşamaq
imkanından məhrum etmək idi. Ürəyimizdə
olanların hamısını isə çox vaxt söyləyə
bilmirdik. Bu gün dönə-dönə müraciət
etdiyim, sitatlar gətirdiyim mətbuat tariximizi, şübhəsiz,
o vaxt indikindən yaxşı bilirdim. Amma susurdum. Bilirdim ki, tələbələrin
arasında da Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin
agentləri var. Fikrimcə, bizim nəsil həm bədbəxt,
həm də xoşbəxt nəsildir. Ona görə bədbəxtik
ki, ömrümüzün böyük bir hissəsi Leninin təbirincə,
"xalqlar dostluğu həbsxanasında", Qorbaçovun
fikrincə, "bədbəxtliyə ortaq qardaşlar" cəmiyyətində,
nəhayət, akademik Şmelyov demişkən, "dəlixanada"
yaşamışıq. Xoşbəxtik, ona görə ki,
xalqımızın qəddinin yavaş-yavaş düzəldiyi
günləri də görürük. Azərbaycan
Cümhuriyyətinin bərpasının şahidi və
iştirakçısı olmaq əsl səadət deyilmi?
- Bir halda ki, söhbət Azərbaycan
Cümhuriyyətinin bərpasından düşdü, zəhmət
olmasa, deyin, sizcə, indi nə üçün Azərbaycan
Respublikasını tanımırlar?
- Bunun bir
neçə səbəbi var. Başlıcasını deyirəm.
BMT-nin Nizamnaməsində hansı ölkələri müstəqil
dövlət kimi tanımaq şərtləri
yazılmışdır. Əlbəttə, ən əvvəl
müstəqilliyini elan etmiş dövləti müstəmləkəçisi
olduğu dövlət tanımalıdır, yəni onun
razılığı olmalıdır. Bu razılıq isə
iki yolla alınar: ya dinc yolla, ya da zorla. Bizdə necədir?
Moskva kağızda hər şey, həqiqətdə isə
az şey verir. Təkcə respublikaların xarici siyasətlərinə
nəzər salmaq kifayətdir ki, mənzərə aydın
görünsün. Baltikyanı ölkələr istisna
olmaqla, keçmiş SSRİ-nin bütün
respublikalarının rəhbərləri, məncə, xarici
ölkələrə yalnız mərkəzin
razılığı ilə gedə bilərlər. Eləcə
də iqtisadi-maliyyə məsələləri Moskvasız
mümkün deyil. Bir sözlə, Moskva əvvəlki
imperiyanın cildini dəyişib saxlamaq istəyir.
- Sizcə, mərkəz bundan sonra
respublikalara qarşı necə siyasət yeridəcək?
- Mərkəz
bütün gücü ilə çalışacaq ki,
respublikaların ağzını bir yerə bağlasın. Bu
zaman yaratmaq istədiyi birliyə ya iqtisadi, ya hərbi, ya da
suveren dövlətlərin ittifaqı deyəcək. Fəqət,
imperiyanın dağılmamasına çalışacaqlar.
- Azərbaycanın bütün mənalarda
müstəqilliyini özünün başlıca vəzifəsi
hesab edən müxalifətə münasibətiniz necədir?
- Əvvəlcə,
müxalifət anlayışının özünə
münasibətimi bildirim. Təəssüflər ki, bizdə
bəzən qüvvələr marksist-leninçi tərəzi
ilə ölçülür, cəmiyyət təbəqələrə,
siniflərə bölünür. "Bizimlə olmayanlar
düşmənimizdir" - bu çox təhlükəlidir.
Xeyr, müxalifət düşmən sinif, təbəqə,
qüvvə deyil. Yaxud əksinə, hakimiyyətdə olanlara
sinfi düşmən kimi baxmaq lazım deyil. Müxalifətin
cəmiyyətdəki rolunu, mövqeyini müəyyənləşdirmək
üçün uzağa yox, öz mətbuat tariximizə
müraciət edək.
1917-ci ildə
N.Nərimanov "Hümmət" qəzetinin birinci nömrəsini
çapdan buraxır və baş məqalədə öz məramını
elan edir. M.Rəsulzadə "Açıq söz"də
"Tazə rəfiqimizi təbrik" adlı məqalə ilə
çıxış edir və "Hümmət"i təbrik
edir. Bununla belə, N.Nərimanovun baş məqalədə irəli
sürdüyü tezislərə qarşı öz fikrini
qoyur. Demək istədiyim odur ki, tərəflər öz
proqramını əsaslandırmalı, inandırmalı, təmkinlə
qəbul etdirməlidir. Yox, əgər sənin proqramın
elmi şəkildə əsalandırılmayıbsa, yaxud
yarımçıqdırsa və mənə onu zorla qəbul
etdirmək istəyirsənsə, bu, düzgün deyil. Bu o deməkdir
ki, "bəy oğlusan, demək, köpək
oğlusan". Bu gün bizdə vəziyyət necədir?
Əvvəlcədən
deyim ki, məncə, müxalif qüvvələr hakim qüvvələrdən
bir baş yuxarıdır. Bu, parlament iclaslarında
özünü daha parlaq büruzə verir. Müxalif qüvvələr
"Bizi hara aparırsınız" - sualına qismən
cavab verməyə hazırdırlar və cavab verirlər.
Lakin nə Prezident, nə baş nazirimiz xalqın "Biz hara
gedirik" - sualı qarşısında hələlik
susurlar. Onlar nə öz proqramları, nə son məqsədləri,
nə tutduqları yol barədə hələlik xalqa
bütöv və açıq söz deməmişlər. Həyata
keçirilən dəyişikliklər islahatlar, qərarlar təzyiqlər,
mitinqlər vasitəsilə olmuşdur.
- Sizcə, Dağlıq Qarabağ
problemi necə yaranmışdır və onun həlli yolu
hansıdır?
- Bu barədə
lazım olduğundan çox danışılmış,
deyilmişdir. Əgər kim hələ də Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin səbəbini, həlli yolunu
bilmirsə, deməli, ya özünü bilməməzliyə,
görməməzliyə qoyur, yəni bunu qəsdən edir,
ya da o, kənar planetdən gəlib. Bu belədir. Mənsə,
başqa şey demək istəmirəm. Ömər Faiq
Nemanzadə 1906-cı ildə "İrşad" qəzetində
"Nə etməliyik" məqaləsində yazırdı
ki, ermənilər bizi öz təbii düşməni hesab
edirlər. Təbii düşmənlə isə düşmən
kimi rəftar etməyi bacarmalısan. Erməni milli faşizmi
bizi bir xalq kimi tanımaq istəmir, bizi məhv etməyi
qarşısına məqsəd qoyub. Bunu heç vaxt, hətta
sülh zamanı unutmamalıyıq. Odur ki, hər bir azərbaycanlı
doğularkən, onun qulağına, həm də erməni zərbəsindən
sayıqlıq duası oxunmalıdır: erməni səni təbii
düşmən sayır.
- Bu gün, sanki əksəriyyət
latın əlifbasının tərəfdarıdır. Lakin
ona doğru irəliləyiş yoxdur. Niyə?
- Çünki əlifba məsələsini siyasi oyuna çevirənlər
var. Bəziləri üçün bu, çatmamış məsələ,
digərləri üçün zaman-zaman nüfuz qazanmaq vasitəsidir.
Bir başqası üçün alternativ qoymaq alətidir: ərəb,
yoxsa, latın?! Bütün bunların arxasında əlifbaya
qətiyyən dəxli olmayan niyyətlər, əməllər
durur. Latın xalqımız üçün zərurətdir,
kim bu nemətdən də sui-istifadə etmək istəyirsə,
onun vicdanı təmiz deyil.
- Əvvəllər yaşı 100
olmayan KP-nin tarixinin tədrisinə az qala təhsil illərinin
yarısı həsr olunurdu. Halbuki, Azərbaycan tarixinə bir
neçə saat vaxt ayrılır və ikinci növ fənn
kimi öyrədilirdi. İndi vəziyyət necədir?
- Təhsil
sisteminin, ümumiyyətlə, köklü islahata ehtiyacı
var. Sualınıza isə sevindirici cavab verə bilməyəcəyəm.
İndi Kommunist Partiyasının tarixi öyrənilmir, eyni
zamanda Azərbaycan tarixini də istənilən səviyyədə
öyrətməyə kadr yoxdur.
- Sonuncu sualı verməyəcəm.
Belə demək mümkünsə, deyilməyən, suala cavab
verin.
- Xalq hələlik
siyasətçilərlə siyasətbazları yaxşı
seçə bilmir. Odur ki, kim siyasətbazlıqla məşğul
olub xal toplamaq istəyirsə, xalqa xəyanət edir. Gəlin
bunu unutmayaq.
Müsahibəni apardı: Abid Tahirli
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 14
dekabr.- S.8-9.