Şəkildən daman qan

Romandan bir parça

1. "Cücülər hörümçək torunda...Balıqlar qarmaqda..."

Moskvanın Balaşixa rayonunda kirayədə qaldığım darısqal mənzildə o gecə Pənahla siqareti siqaretə calamaqdan yorulmaq nədi bilmirdik, babamın sözü olmasın, elə bil porsuq boğurduq - tüstüdən göz gözü görmürdü. Başımız dumanlıydı, bir az keflənmişdik. Məni qarşısında otuzdurub uşaq kimi "dərs keçirdi". Əlimdə çappa stəkan kirimişcə qulaq asırdım. Sözün düzü, ilmə-ilmə çözdüyü, xırdalığına vardığı məsələlərin çoxu mənə çatmırdı. Elə bil, məndən yeddi divar o yanda durub hayqırırdı, səsini güc-bəla eşidirdim, amma nə demək istədiyini anlaya bilmirdim. Arada söhbətini yarımçıq qoyub siqaretdən dərin bir qullab vurur, həmişəki kimi: "O, yenə gəlmədi, Qismət, o, yenə gəlmədi..." deyirdi. Çarəsizlikdən mızıldanırdım:

- Gələr, Pənah, gələr, darıxma...

Oysa elə hey bir ucdan üyüdüb tökürdü:

- Belə getsə, heç nə, Qismət, heç nə... Lap onun gəlməyini də qoyuram bir qırağa, o başqa məsələdi. Demək istədiyim ayrı şeydi. Qulaq asırsan? Qulaq asırsan nə deyirəm? Bax, sənə adi bir misal çəkim, adi bir misal... Məsələn, baxanda, cücülərin hörümçək torunda, balıqların qarmaqda çırpına-çırpına necə öldüyünü görürükmü, - görürük. Düzdü? Hə? Deyəcəksən ki, "hə, əlbəttə, görürük". Amma gəl doğrusunu deyək, görəndə heç tükümüz də tərpənmir, elə deyil? Düz demirəm? İndi deyəcəksən, "hə, bu da doğrudu, amma bunların bizə nə dəxli var axı?". Qoy deyim, heç nə... heç nə, əlbəttə. Biz elə ömür sürürük ki, məsələn, boş-boş şeyləri - ancaq əyin-başımızın köhnə, ev-eşiyimizin yararsız olduğunu, gündəlik dolanışığımızı özümüzə dərd eləməyi, bütün bu dediklərimi isə dəyirman daşına çevirib nağıldakı div kimi boynumuza keçirməyi, onun ağırlığı altında gündə yüz yol ölüb-dirilməyi bacarırıq. Guya bu şeyləri qaydasına salmasaq dünya dağılacaq. Pah! Bundan ötrü çırpınıb-çabalayırıq, amma qəfil öz sonumuzun çata biləcəyini qətiyyən fikirləşmirik, elə bil, bu, heç vecimizə də deyil. Guya ömür deyilən bu köhnə çul-çuxa əbədidi, geydiriblər əynimizə, bir də heç vaxt soyundurmayacaqlar... Budur haa, oturub qəşəng-qəşəng vururuq da səninlə. Amma nə bilirik bu arağın spirti təmizdi, yoxsa saxta? Nə bilirik içalatımızı nə günə qoyur. Hə? Bilirik? Yox... Bədbəxtliyimiz ondadı ki, elə bil, biz məxluqatda ölümü ruhən anlamaq yoxdu ee, yoxdu, billah... Onun kirpiyimizin ucunda, nəfəsimizin gedib-gəldiyi bu bir qarış yolda dolaşdığının fərqində deyilik. Sən bilirsən ki, təhsilimi yarımçıq qoysam da iki institutda oxumuşam, illərlə iki ali məktəbə təpik döymüşəm, yəni diplomum olmasa da, özümə görə savadım pis deyil... Çox şeyi bilsəm də, öləcəyimi anlasam da o məqama içdən inanmağım olmayıb heç vaxt, olmayıb. Uşaqlıqdan məni tanıyırsan. Bilirsən ki, yalan-palanla aram yoxdu. Yaşayırıq da özümüzçün... Biz də düz bir ömür hörümçək torunda cücü kimi çırpınırıq, qarmaqda balıq kimi çabalayırıq... Bilirsən necə? Bax belə: get iş yerinə, gəl evə, get iş yerinə, gəl evə, ora-bura, ora-bura, ora... bura... bir gün də son... son çatır və... sən gedirsən... gedirsən birdəfəlik... bilirsən də hara? - gora! Hə, əlbəttə, gora! Bax, goru qəti fikirləşmirik. Fikirləşmirik onu. Lap fikirləşsək də yenə, elə bil öləcəyimiz anı ağlımıza gətirə bilmirik. Guya hamı ölə bilər, biz yox... Özü də ki, harda? Harda? Təkcə vətəndə yox ee, Qismət, bax, burda... burda - qürbətdə... qürbətdə ee, qürbətdə!..

O, stəkanı ağzınacan doldurdu. Odlu-odlu danışdığına görə dodaqlarının qıraqlarından ağappaq köpük daşdayırdı. Araq süzə-süzə öz-özünə yenə bir ağız mızıldandı: "o, yenə gəlmədi...". Rəngi bəmbəyaz idi. Siqaretdən dərin bir qullab vurub sözünə davam elədi:

- Hər dəfə burda - adına qürbət deyilən bu xarabada yerli camaatın hirslə, hikkəylə: "sən buralı deyilsən!.." çığıran soyuq baxışları var haa, bax o baxışlar varlığımızı mərmi kimi darmadağın eləyəndə... Qismət, o baxışlar canımızı param-parça eləyəndə, biz qəriblər bilirsən nəynən təsəlli tapırıq? De də... de görüm, bilirsən?.. Bilmirsən axı... Qulaq as, deyim: yalnız bir şeylə... bircə şeylə yalnız... Onunla təsəlli tapırıq ki, hardasa bizim də vətənimiz var, bizim də xarabamız var... Özümüzə ürək-dirək veririk... Ürək-dirək veririk ki, toranlıq qarışınca yuvalarına tələsən quşlar var haa, bax onlar kimi günlərin bir günü mütləq viranqalmışımızın doğma ağuşuna qayıdacağıq. Necə deyərlər, yolda "çalağana", "qırğıya" rast gəlməsək, qayıdacağıq mütləq... Elə bilirik, orda alnımızdan lap güllə də dəysə... hə, lap güllə də dəysə, yeri gül açıb aləmə sevgi qoxuyacaq, eşq qoxuyacaq... Elə deyil? Biz həmişə vətənə qayıtmağın xəyallarını sadəlövhcəsinə bir qatarda, bir vaqonun tamburunda siqaret tüstülədə-tüstülədə, ya da bir təyyarənin illüminatoru qarşısında çox-çox aşağıdakı buludları bəxtəvər-bəxtəvər seyr edə-edə qururuq, Qismət, hə, sadəlövhcəsinə qapılırıq o xülyalara... Amma bir taxta tabutun içində yolçuluq edə biləcəyimizi... hə, heç ağlımızın ucundan da keçirmirik, düşünmürük bu haqda. Çünki şüurumuzun o qatı qıfıllıdı, açarı isə bizdə deyil, bizdə deyil, billah...

İlahi, o, nə danışırdı, nə deyirdi görəsən? Başımı itirib, gözümü döyə-döyə qalmışdım. Stəkanı ovcumda elə sıxmışdım ki, az qalırdı çiliklənə... Özümü güc-bəla toparlayıb, sözünü kəsdim. Bayaqdan bəri oxuduğu o boyda moizənin qabağında dediklərim bunlar oldu:

- Pənah, bəsdi. Bunu da vuraq, görək nağayrırıq. Gecə keçir...

Bircə kəlmə "sağ ol..." - deyib stəkanı başına çəkdi, dərhal da bir siqaret yandırdı, sakitcə mızıldandı: "Məni ötür... Gecdi...".

Sonra da həmişəki kimi üzümə qəribə tərzdə, üzgüncəsinə baxdı: "O, bu gün də gəlmədi, Qismət, o, bu gün də gəlmədi..." - deyib ah çəkdi: "Ötür məni... Getmək istəyirəm...".

- Darıxma, gələr bir gün...

Getdi. İşarə vurduğu, yolunu həsrətlə gözlədiyi o adamın kimliyi haqda bircə mənə demişdi sirrini... Artıq aylardı gözləyirdi yolunu. Deyirdi ki, "o gələcək. Söz verib, mütləq gələcək...". Bəs o, hər axşam beləcə kimi gözləyirdi? Niyə gözləyirdi? Niyə məndən başqa heç kimə, hətta baş bir yastığa qoyduğu Validəyə də bildirmirdi bu sirri? Nəysə... uzun məsələdi.

Hə... Pənahı yola saldım, getdi.

Səhər Validə zəng eləyib onun ölüm xəbərini verdi. Əvvəlcə, heç nə anlamadım. Elə bildim, telefonda Validənin hönkürə-hönkürə mənə çatdırdığı qara xəbər-filan deyil. Elə bildim, sadəcə, qapını döyüb adi bir işıqpulu, nə bilim, qazpulu qəbzi verdilər mənə. Yəni əvvəlcə, elə bil mənə heç nə təsir etmədi. Daha doğrusu, heç cür anlaya bilmədiyim bu bəd xəbəri ruhum, şüurum "qapısından içəri buraxmadı". Hardasa beş dəqiqə divanda büzüşüb axşamkı içkinin təsirindən bərk ağrıyan başımı ovuşdurdum, ovuşdurdum... amma nə baş verdiyini anlaya bilmədim. "Pənah öldü, Qismət, öldü...", "Pənah öldü, Qismət, öldü...", "Pənah öldü, Qismət, öldü..." və... bayaq telefonun o başından Validənin hönkürdüyü bu sözlər birdən-birə, elə bil ruhumun, şüurumun "qapısını təpikləyib qırdı", hər şeyi içimdə alt-üst etdi, elə bil mənə dağ basdılar, dəli kimi bağırdım: "Necə yəni Pənah öldü? Necə yəni?!.".

Sonra yenə susub büzüşdüm. Nədənsə, gözüm önünə birinci növbədə elə bil onun söz açdığı hörümçək torunda çırpınıb sonda kiriyən bir cücü, qarmaqda çabalayıb, çabalayıb, axırda toxtayan bir balıq gəldi. Ardınca da onun həsrətlə gözlədiyi o mübhəm varlığı, o müəmmalı insanı düşündüm, həm də bədbəxtliyin addım-addım izlədiyi zavallı Validəni gətirdim gözüm önünə, canım silkələndi. Dönə-dönə öz-özümə: "Necə yəni Pənah öldü?.. Necə yəni?.." - deyib, qürbətdə ömrümə yazılmış buz kimi soyuq yalqızlığıma qısılıb hönkürdüm, çox qəribə bir tərzdə ağladım. Açığı, heç atam da öləndə belə ağlamamışdım... Yaxşı ki, görən olmadı. Yoxsa, elə bilərdilər dəli olmuşam...

2. Qurumuş yarpağın üstündəki ölü qarışqalar...

...Rafael vağam olmuş yarpağın saplağından ehmallıca yapışıb dibçək gülünün dibindən götürdü, xışmalamaq istəyəndə gördü ki, üstü xırda, sarımtıl qarışqalarla doludur. "Quru yarpağa bu qədər qarışqa niyə daraşıb?" fikirləşdi. Diqqətlə baxıb gördü ki, elə bil, yarpağın üstünə şərbət çilənib - hər tərəfi yapışqandı, şirnidi. Gördü ki, qarışqaların neçəsi ora yapışıb ölüb. Öz-özünə: "Ölümə bax ee..." - pıçıldadı. Yarpağı üsulluca qaytarıb qoydu yerinə. Üşəndi. "Bəs bu nəyə işarədir?". Bir xeyli kirimişcə dayandı, ixtiyarsız acı-acı gülümsündü...

***

Bu gecə evə getməmişdi, sahibi olduğu kafedəki kiçik kabinetində qalmışdı. Özünü yaxşı hiss eləmirdi. İzləmə kamerasından ekrana yansıyan kadrlara baxıb gördü ki, artıq aşpazlar da gəlib, aşağı mərtəbədə hər ikisi cəmdəkləri doğramağa girişib. "Yox, bu gün ora enməyəcəm... Çıxıb gedəcəm evə...".

Tezliklə aşpazlar işi bitirdilər. Kötüyün üstünü sıyırıb-kürüdülər, baltaların, çapacaqların ağzını silib mətbəxə keçdilər. Rafael monitora baxa-baxa düşündü ki, yəqin, indi yaşlı aşpaz cavandan soruşur: "Bəs şef harda qaldı, aşağı düşməyəcək?". O da çiyinlərini çəkib, gülür, yəqin: "Görünür, başı yenə pişiklərini yemləməyə qarışıb, bizi unudub". Yaşlı aşpaz da bic-bic qımışır əlbət: "Bizi yox, özünü...".

Canı ağrısa da, quraşdırdığı bu dialoqa özünün də dodağı qaçdı.

O, ayaqlarına dolaşan bir cüt pişiyin yemini verib tumarladı, təzədən gözünü vağam olmuş yarpağa dikdi. Axır vaxtlar hərdən düşünürdü ki, "yox... qulağına qurğuşun, deyəsən, doğrudan da ölüm beş addımlığımdadı. Bircə dəfə üzümə hovxursa oyanlıq olacam...". Axır vaxtlar gözü-könlü hər şeyə həssas idi, özü də olmayan kimi. Ağaverdi həkimi hər gün ürəyində söyürdü: "Atası atamla tonnan çörək kəsib, aramızda o boyda haqq-salam var. Yolu-izi basa-basa getdim üstünə ki, özümüzünküdür, yəqin, sözün düzünü deyər, di gəl, vicdansızın mənə qoyduğu diaqnoza bax: serroz! Ay sən öləsən, elə!.. Sergey doktorun yanına gedəcəm, dərdimin çarəsini bilsə, təkcə o bilər. Sənsə, Ağaverdi... sən... sən... heç! Sənə bir quş!..".

Yenidən əlini uzadıb dibçəyin dibindəki yarpağı götürdü. Üstündə ölü qarışqalardan başqa heç nə yox idi, dirilər qaçıb-dağılmışdı. Elə bil, qarışqalar bəbəklərinin içində ölmüşdü, baxdıqca gözlərinin giləsi qıcıqlanır, alışırdı. Yarpağı xışmalayıb atdı masanın üstündəki külqabıya: "Serroz!.. Yox bir... üç badam bir qoz!". Siqaretini yandırıb dərindən bir qullab vurdu. Gözlərini zillədiyi fincandakı qəhvənin üzündə qaralan bir səssizlik burulğanı onu sirr dolu girdab kimi içinə çəkirdi... "Heç nə... Heç nə...". Fincanı dodaqlarına yaxınlaşdırmağına peşman oldu, sağ tərəfindən, qabırğalarının altından qopan kəskin sancıdan qovruldu. Divana uzanıb ikiəlli böyrünü tutdu. Pişiklərin ikisi də miyoldadı. "Vəssalam, Rafael... Sənin o yapışqanlı yarpağın üstündəki ölü qarışqalardan heç bir fərqin olmayacaq tezliklə...". Ona elə gəldi ki, əzişdirib atdığı o qurumuş yarpaqdakı kimi bu saxta güzəranın da üstünə, sanki şərbət çilənib, bu mənasız həyatın aldadıcı şirinliyi onu da bir qarışqa kimi çəkib yapışdırıb özünə, qurtuluşu isə yoxdu.

Televizoru yandırdı. Hansısa müharibə bölgəsindən canlı yayım gedirdi. Operator qan içində zarıyan körpə bir uşağın üzünə daraşan milçək topasını yaxın məsafədən çəkib göstərirdi. "Səhərin gözü açılmamış bu nədi belə?". Kanalı çevirdi. Amma içində daşıdıqlarıyla ekranda gördüklərinin bir araya gəlməsindən, elə bil ruhunda qəfil bir qəza baş verdi, əhvalı pozuldu. Keçdiyi cəbhə yolu düşdü yadına, canı sızladı. Həmişəki kimi yenə çalışdı ki, o xatirələrdən uzaq olsun, uzaq... Elə bil, içindəkiləri "əl dəysin, ətək dəyməsin" prinsipilə qoruyurdu. Niyə? Sadəcə, istəmirdi, istəmirdi o yaşantıları bir daha canından keçirsin. Məsələn, heç vaxt istəmirdi Ağdamın Boyəhmədli kəndinin başı üstündən keçib, sola burulub Sırxavənd dərəsinə girəndə, gözünün qabağında cəbhə dostu Əjdərin minaya düşüb necə tikə-tikə parçalandığını xatırlasın. İstəmirdi oradaca sağa burulub dərə boyunca Vəngə doğru gedən yoldakı Kiçan, Dovşanlı kəndləri uğrunda döyüşlərdə yaşananları bir də gözü önünə gətirsin. İstəmirdi...

Hə, indi canı ağrıyırdı. Gözü baxa-baxa, özü demişkən, o söz... Astadan: "günləri sadalamalısan ta, günləri..." - pıçıldadı. Qabırğasının altı elə bil, yenidən şiddətlə oyuldu, uzandığı yerdəcə qıvrılıb inildədi. "Görəcəyin varmış... İçkini atmalısan day! Döz indi görüm, necə dözürsən...". Ancaq çox keçmədi ağrısı səngidi, özündən ixtiyarsız ayağa qalxdı, qrafindəki suyu dibçəyin dibinə töküb, dərmanını içdi.. Yadına düşdü ki, Validə gecə yarısı zəng etmişdi. "Hə... dayan görüm... dayan, dayan!.. Axı Validə zəng eləmişdi... deyəsən, "Pənah... Pənah..." deyirdi, amma danışa bilmədi, ağladı, sonra da telefonu qapadı... Hə, yəqin, onun Pənahla nəsə problemi olub. Savaşıblar, yəqin. Bədbəxt kimə zəng eləsin ki? Məni özünə arxa-dayaq bilir həmişə". Nömrəsini yığdı, tanımadığı bir qadın rusca cavab verdi: "Validə işə gələ bilməyəcək. Pənah ölüb". Duruxub qaldı. "Necə yəni Pənah ölüb?" Söz tapa bilmədi. Handan-hana özünə gəldi. Bir qurtum qəhvə içib, nömrəni təzədən yığdı, bu dəfə Validə özü cavab verdi: "Hə, Rafael, Pənah getdi..." - deyib, hönkürdü.

Pişiklərin ikisini də qucağına alıb ixtiyarsız bərk-bərk sinəsinə sıxdı, yerində xeyli beləcə donub qaldıqdan sonra, başlarını sığallayıb buraxdı, bir siqaret yandırdı. "Pənah... Pənah... Səni o vaxtlar şəxsən tanımasam da, haqqında çox şey danışırdılar cəbhədə... Əjdaha kimi bir oğul olmusan vaxtilə, hamı başına and içirdi, səninlə öyünürdülər... Bəs nooldu belə, ay insafsız...".

Rafael tez-tələsik mətbəxə enəsi oldu. Aşpazlara tapşırıqlarını verib, avtomobilinin sükanı arxasına keçdi. "Qurumuş yarpağın üstündəki ölü qarışqalar gözümə təsadüfən sataşmayıbmış...". Aşağı mərtəbəyə - mətbəxə endi, aşpazlara göstərişini verib təcili yola düşdü.

***

O gecə meyitin başı altına balaca bir yastıq qoyub, ayaqlarını cütləmişdilər. Bunu qonşudakı tatar millətindən olan yaşlı qadın Tamara və onunla birlikdə gələn, bizim millətdən olan, Validənin tanımadığı bir kişi etmişdi. Validənin ürəyini yandıran, gözünün yaşını selə döndərən Pənahın ölümünün gözləri önündə baş verməsiydi. O gecə Əkrəm gələnəcən Tamarayla o kişi yanında olmasaydı, ürəyi partlardı. Onlar Pənahın üzünü qibləyə çevirib, üstünə mələfə çəkdilər, o kişi dodaqları altında duaya oxşar nəsə oxudu, ayaqlarının baş barmaqlarını cütləyib göy rəngli əsgi qırığıyla bir-birinə bağladılar. Sonra kişi getdi, Tamara qaldı. Xəbər eləyən kimi Əkrəm gəlib çıxdı. Pənahın yanına döşənmiş əllərinə baxanda Validənin ürəyi parçalanırdı - onun bütün barmaqları yarıyacan göyərmişdi. Balaca otaqda o qədər ağır hava, o qədər dərin sükut vardı ki, dözə bilmirdi. Elə bilirdi içini yandıran dərddən indicə tavan, divarlar, nə varsa alışacaq, hər şey qurğuşun kimi əriyib üstünə töküləcək, o ağır yükün altında tərpənə bilməyib boğulacaq. Tamara qolları qoynunda, gözləri yerə dikili bir heykəl kimi oturmuşdu. Əkrəm balkonda siqareti siqaretə calayır, otağa girmirdi. Bu biçarə qadının hıçqırtıları kəsiləndən sonra, o ağır havanı, o ağır sükutu, sanki bir səs cızıb-tökməyə başlamışdı. Qəribə də olsa, dayanmadan uçub-dızıldayan iri bir milçək vardı otaqda. Bu milçək meyit ab-havasına yüklü darısqallıqda, dərd dolu sükutun içində ora-bura çırpınıb səs salmaqla adamı bezdirirdi. Səsi, elə bil, gah göyün dərinliyindən, gah da bir quyunun dibindən gəlirdi, çaşqınlıq içində donub qalmış Validəni özüylə ora-bura çırpa-çırpa, sanki daha ağır bir məşəqqətə sürükləyirdi.

Qızıl boyunbağısını üsulluca açdı, nəfis işləməli, içində "Quran"ın hansısa surəsi yazılmış kitab şəkilli kiçik medalyonu ondan ayırdı, Pənahın sinəsi üstə qoydu. Təzədən gözlərindən sel getdi...

Divarda sürrealizm üslubunda çəkilmiş qəribə bir tablo vardı. Bu, bomboz səhrada yerə sərələnmiş, üzünün bir tərəfi gülüb, bir tərəfi ağlayan çılpaq, iyrənc bir qarı şəkliydi. Uzaqlardan gələn, eybəcər formada çəkilmiş yalın ayaq izləri, qarının sinəsindən şəlpə kimi sallanmış döşləri üstündən çəpinə adlayıb keçirdi. Milçək, deyəsən, yorulmuşdu, qonmuşdu onun ağlayan gözünün giləsinə. Qəfil Validənin ürəyindən keçdi ki, kaş imkanı olaydı, o milçəyin rəsmini qarının gülümsəyən bəbəyinin içinə çəkəydi. Amma bir anlıq niyə belə düşündüyünü heç özü də anlamadı...

Ağlayıb yorulmuşdu. Bir azdan bu qürbət eldə səhər açılacaqdı, amma Pənahsız açılacaqdı bu günün solğun, ölgün, az qala üzünə elə həmin milçək qonmuş çarəsiz günəşi... Meyit qoxuyacaqdı sübhün nəfəsi - Pənahın bu sonuncu qoxusu gələcəkdi qürbətin hər tərəfindən.

Zahid Sarıtorpaq

Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 14 dekabr.- S.14-15.