Ömrü yaşadan izlər

Hər dəfə Naxçıvandan Bakıya,Bakıdan Naxçıvana təyyarə ilə uçanda həmişə,bəlkə də,qeyri-ixtiyari olaraq,sirli-sehrli əsrarəngiz bir dünya kimi diqqətimi çəkən və ilan kimi qıvrıla-qıvrıla harasa baş alıb gedən yerdəki izlər,cığırlar,yollar olur.Və bu izlərə,cığırlara ,yollara baxanda elə bilirəm ki,o izlərin,cığırların,yolların hər biri bir insanın tale yolları,ömür izləri,cığırlarıdır.Cığırlar,izlər,yollar var ki, başlanğıcı ilə sonu beş addımlıqdır.Cığırlar,izlər,yollar da var ki,düzlərin,dərələrin bağrını yara-yara zirvələr aşır,sonsuzluğa qovuşur.Sənətkar ömrü də o cığırların,izlərin,yolların ömrü kimidir.

Kim ki,sənətə,böyük ədəbiyyata M.Araz demişkən,”bir ümman həvəsiylə gəlir” o kimsədən asılı olmayaraq özündən sonra silinməz bir cığır,təkrarsız bir iz,örnək olan yol qoyub gedir:”Ömürdən qalan izlər” kitabı kimi Ötəri,itəri vızıltılarla “sənətə gələnlərin” ömrü isə beş addımlıq cığır ömrünə,iz və yol taleyinə bənzəyir...

... İlk şeirindən xalq içərisində” şair Əbülfəz” kimi tanınan,bu gün yaşının səksənini haqlayan filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,dosent,Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü

Əbülfəz Muxtaroğlunun “Elm və təhslil”(Bakı-2018,kitabın redaktoru filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ağahüseyn Şükürovdur) nəşriyyatı tərəfindən nəfis şəkildə nəşr edilərək oxucu auditoriyasına ünvanlanan 576 səhifəlik “Ömürdən qalan izlər” kitabı çağdaş elmi-ədəbi və ictimai mühitdə elmi düşüncəsi və tellektüal səviyyəsi ilə kifayət qədər nüfuz sahibi olan akademik İsa Həbibbəylinin “Əbülfəz Muxtaroğlunun müəllimliyi və şairliyi” adlı dəyərli ön sözü ilə açılır.Oxucu Ə.Muxtaroğlunu şeirlərindən,publisistikasından,elmi fəaliyyətindən öncə akademik İsa Həbibbəylinin ön sözündən tanıyır:”Tanınmış dilçi alim və pedaqoq Əbülfəz Muxtaroğlunu tələbəlik illərindən,1968-ci ildən tanımışam.Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan filialında təhsil alarkən (1967-1971-X.K.) Əbülfəz Muxtaroğlu bizə”Müasir Azərbaycan dili” fənnindən dərs demişdi.Yenicə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunu bitirib Naxşıvan filialına təyinat almış bu cavan müəllim dərs dediyi tələbələrdən cəmisi 3-4 yaş böyük olardı.Və digər gənc müəllimlər özləri ilə yaşıdları arasında ciddi baryer yaratmaqla onlardan fərqlənməyə çalışırdılarsa,Əbülfəz müəllim əksinə,tələbələrə daha yaxın olmaq mövqeyini tutmuş, bizlərlə səmimi davranmaqla “qəlbimizi fəth etmək” işini uğurla həyata keçirmişdi.O,tələbələrin suallarına çox sadə şəkildə cavab verir, arabir işlətdiyi kiçik yumoristik zarafatlarla onlarla doğmalaşırdı.”

Yeri gəlmişkən qeyd edim ki,İ.Həbibbəylinin kitaba yazdığı ön sözün “ədəbi qəhrəmanı”Ə.Muxtaroğlu olsa da,yazı bütövlükdə 60-70-ci illər Naxçıvan elmi-ədəbi mühiti haqqında da çox şey deyir.Bu baxımdan, İ.Həbibbəylinin ön sözünü yaxşı mənada Naxşıvan ədəbi-elmi mühiti haqqında ayrıca bir araşdırma işi kimi də qəbul etmək olar.

“Dosta dost sözü var,düşmənə düşmən”,”Dağları harayla,çayları səslə”,”Tarix yaşar misralarda,tarixləşər misralar da”,”Bir ömürdən qalan izlər”,”Gül tikansız bitməyib”,”Gül balalar küsər məndən”,”Dostların gözü ilə”,”Rəylər... düşüncələr”,”Müasirlərinin gözü ilə” bölmələrdən ibarət olan”Ömürdən qalan izlər” kitabında Ə.Muxtaroğlu ilk öncə şeirləri ilə oxucuların görüşünə gəlir.Əsasən, ithaf şeirlərindən ibarət olan “Dosta dost sözü var,düşmənə düşmən” bölməsində şairin oxacuya təqdim etdiyi”Səni təbrik eyləyir”,”Səni gözləyir”,”Süleyman babaya”,”Ulu dədə”yə cavab”,”Aqanbekyana məktub”... kimi poetik nümunələrdə şair təkcə tərənnüm yolunu tutmamış,həm də yaşadığımız tariximizin yaxın dönəmlərinin tarixi həqiqətlərini də diqqətə çəkir. Adlarını sadaladığımız (və sadalamadığımız) butipli şeirlərdə müəllif dərk edib qələmə aldığı tarixi həqiqətləri o dövrü yaşyanlara xatırlatmaqdan çox,bugünki gəncliyə aşılamaqla onlarda öz keçmişinə,tarixinə bir məhəbbət,bağlılıq hissi oyadır.Ümummilli liderimiz,ulu öndər Heydər Əliyevə ithaf etdiyi “Səni təbrik eyləyir”və “Səni gözləyir” kimi şeirlərində xalqın öz rəhbərinə bəslədiyi ümumxalq məhəbbətindən danışır:

Bunu aləm görür,hiss edir cahan,

Doğub dan ulduzu,sökülməkdə dan,

Xalqı sən çıxartdın boranlı qışdan,

Ilin xoş baharı gözləyir səni.

(“Gözləyir səni”)

Şairin xalqımızın tarixində həm şərəfli,həm də ən qanlı bir dövrü özündə əks etdirən XX əsrin 90-cı illərinin ab-havasını sözün pozulmaz yaddaşında yaşadan və elə 90-cı illərdə də qələmə aldığı “Cəngi vaxtıdır”,”Səs verirəm ki...”,”Haray”,”Torpağa düşmə-sin bir də qan izi”,”Çeçen qardaşım”,”Otaya məktub” kimi şeirlərində xalqımızın keçirdiyi hiss və həyacanlar,yaşadığı döyüş əzmi ön planda öz təzahürünü tapmışdır:

Türk övladı göz yaşını car etməz,

Ölər,Vətən torpağını xar etməz.

Daşnaqlara “Yetim segah” kar etməz,

Zilə qalxsın “Mahur rəngi” vaxtıdır,

“Cəngi” çalın,bu gün “Cəngi” vaxtıdır.

(“Cəngi çalın”)

Yaxud da:

“Gülüstan”ı güllərimi soldurdu,

“Türkmənçay”ı Arazımı dondurdu.

20 Yanvar mənə otlar yoldurdu...

Tarixdir hər olub keçən,qardaşım,

Allah,Məhəmməd de,çeçen qardaşım.

(“Çeçen qardaşım”)

Kitabda şairin sevgi şeirləri ilə bərabər,təbiət,vətən mövzusunda yazdığı şeirlər də mühüm yer tutur.Onun “Batabat yaylağında”,”Göygöl”,”Van gölü”,”Dağlar”,”Kək-lik”,”Naxçıvan”,”Şahbuzum” və başqa şeirləri özünəməxsus ovqatı ilə,xüsusilə,gənclrdə doğma vətənə,onun füsunkar təbitinə bir məhəbbət hissi aşılamaqdadır.”Batabat yalağında” şeirində biz şairi bir təbiət vurğunu,Vətən aşiqi kimi görürük:

Gah çoban olmuşam,tütək çalmışam,

Dinləmiş çəmənlər,çiçəklər məni.

Gecələr ulduzlar layla deyibdi,

Səhərlər oyadıb küləklər məni.

...Yolum Elbrusa,Karpata düşsə,

Kazbeki gəzməyə salsam da meyil,

Batabat yaylağı,ömrüm boyunca

Ürəyim bir səndən ayrılan deyil!.

Hər bir qələm,fikir və düşüncş adamının ədəbi mühitdə qazandığı dəyər və qiymətin bir ölçüsü də onun yaradıcılığının özündən sonrakı ədəbi nəsildə doğurduğu əks-səda ilə şərtlənir.Kitabın “Dostların gözü ilə” bölməsində verilən şairin qələm dostlarından Vəli Qaraxanın,Rahilə Elşinin,Əhliman Sadiqin,Süleyman Rzazadənin,Yaqub Şirin-oğlunun,Bəbir Məmmədovun ithaf şeirləri Ə.Mxtaroğlu yaradıcılığının ədədi müitdə doğurduğu əks-sədanın təzahürü kimi diqqəti cəlb etməkdədir.V.Qaraxanın “Sübh yelindən daha yumşaq,həzin səs...” şeiri tək bir qələm adamının deyil,şairə elin,obanın məhəbbətinin ifadəsi kimi səciyəvidir:

Fəth etmisən ömrün uca zirvəsin,

Qaşın qırov,kirpiklərin çəndədir.

Sevimlisi,əzizisən hər kəsin,

Bədən bizdə,ürəyimiz səndədir.

Ə.Muxtaroğlu yaradıcılığa ötən əsrimizin 60-cı illərindən başlayıb və o dövrdən də bu və ya digər səviyyədə ədəbi-elmi mühitin diqqətini cəlb edib.Kitabın maraqlı bölmələrindən biri də,yuxarıda adını qeyd etdiyimiz “Müasirlərinin gözü ilə” bölmə-sidir ki,bu bölməyə ayrı-ayrı vaxtlarda şair haqqında çağdaş elmi-ədəbi mühitimizdə kifayət qədər tanınmış elmlər doktoru,professorlardan Yavuz Axundlunun,Kamran Əliyevin(AME-nın müxbir üzvü),Cəlal Qasımovun,SədaqətHəsənovanın,Məhərrəm Cəfərovun,Sevindik Vəliyevin,filologiya üzrə fəlsəfə doktorlarından Arif Ağalaro-vun,Nəzakət İsmayılovanın,Abbas Hacıyevin,Ramiz Qasımovun, tanınmış qələm admlarından Məmməd Tahirin,Rafiq Odayın,Akif Axundovun,Dilsuz Dünyamalı-yevin və digərlərinin yazdığı məqalələr yer almışdır ki,bu məqalələrdə Ə.Muxtaroğlu yaradıcılığının ayrı-ayrı aspektləri tədqiqata cəlb edilərək dəyərləndirilmişdir.Onu da qeyd edək ki,hələ 60-cı illərdə Ə.Muxtaroğlunun qələmə aldığı və xalq içərisində maraqla qarşılanan gəraylı formasında yazdığı “El arana qayıdanda” şeiri akademik Bəkir Nəbiyevin 70-ci illərdə yazdığı “Muxtar respublikanın ədəbi qüvvələri” məqaləsində müsbət dəyərləndirilmişdir.

...”Ömürdən qalan izlər” kitabı,bütün müsbət məziyyətlərilə yanaşı daha çox iki cəhətdən diqqətə layiqdir:Birincisi, kitab Ə.Muxtaroğlunu bir şair ,ikincisi,tədqiqatçı dilçi alim kimi bütün yön və çalarları ilə təqdim edir.Kitabın “Rəylər... düşüncələr” bölümündə qərarlaşan və Ə.Muxtaroğlunun müxtəlif vaxtlarda,bilavasitə,ədəbi proseslə,eləcə də ayri-ayrı qələm adamları ilə bağlı yazdığı 20-dən çox tədqiqat xarakterli məqalələri bir daha göstərir ki,Ə.Muxtaroğlu sözün bədii çalarlarını görən,ona poetik don geydirən söz adamı olmaqla bərabər,həm də sözün idrak yükünə varmağı bacaran elm adamı,tədqiqatçı alimdir. Buna görə də, bu kitabı, geniş mənada,Əbülf əz Muxtaroğlu yaradıcılığının bütün portret cizgilərini özündə ehtiva edən mənəiyyat pasportu da hesab etmək olar.

İnanırıq ki:

Ən böyük arzumdur mənim dünyada

Necə ki gəzirəm Ana Vətəni,

Paltarı ləkəli görsəniz də siz,

Vicdanı ləkəli görməyin məni-

deyən şairi “Ömürdən qalan izlər” kitabı bundan sonra da oxuculara və tədqiqatçılara daha yaxından tanıdacaqdır.

Xanəli Kərimli

Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 2 fevral.- S.27.