Üslubun mövqeyi
Akademik Rafael Hüseynovun "Söz
heykəli" kitabı haqqında
Qəhrəmanlar
Son illərin dəyərli nəşrlərindən biri
də akademik Rafael Hüseynovun "Söz heykəli"
kitabıdır. Bu kitab istər mövzu rəngarəngliyi,
istər tərtibatı, istərsə də məzmun dərinliyi
ilə zövq aşılayır, öyrədir,
düşündürür. R.Hüseynovun
bir sıra elmlərə vaqifliyi, əcnəbi dilləri
gözəl bilməsi, habelə ədəbiyyatımız,
musiqi tariximiz, ümumən mədəniyyətimizə dərindən
bələdliyi onun elmi əsərləri, publisistik məqalələri,
eləcə də haqqında
danışdığımız kitabında aydın nəzərə
çarpır. O, nədən, yaxud kimdən
yazır-yazsın, hiss olunur ki, bilgi baxımından
mövzunun yiyəsidir, sahibidir. Akademikin müəllif
mövqeyi bəzən qabarıq görünsə də,
oxucuda "mən, mən" assosiasiyası" yaratmır.
Çünki müəllifin tərəf kimi
çıxış etməyə haqqı, elmi gücü, bədii
səriştəsi var.
R.Hüseynov bir söz adamı kimi qələmə
aldığı mövzulara hakimliyi ilə həmişə
diqqətimi çəkib. Akademikin müəllifi
olduğu mətnlərin iki qəhrəmanı var -
haqqında yazdığı şəxs və özü.
Onlar isə bir-birini tamamlayan qəhrəmanlardır.
Haqqında yazdığı şəxslərin
kölgəsində əzilmək, yaxud barəsində
danışdığı məsələlərin bir kənarına
qısılmaq onun müəllif əxlaqına yaddır.
Söz yaradıcılığı
R.Hüseynov həm də uğurlu şəkildə
söz yaradıcılığı ilə məşğuldur. Akademikin həm
əsərləri, həm də radioverilişlərində
özünün yaratdığı (işlətdiyi)
çoxsaylı sözlər və ifadələrə (ürəküşüdən,
qaradinməzləşmək, çəpyozan...) rast gəlmək
mümkündür. Dediyim məsələ
haqqında danışdığım kitaba da aiddir. O
sözlərin bəziləri ayrı-ayrı kəlmələrin
birləşməsindən yaranır, bəziləri isə
söz kökünə öyrəşmədiyimiz şəkilçilərin
əlavəsiylə. Və söz
yaradıcılığı onun müəllif ifasında
olduqca uğurla baş tutur, nəticədə dilimiz zənginləşir.
Tərcümə
"Söz
heykəli"ni oxuduqca dilimizin qatlarını,
zənginliyini, sözlərin başqa ünvanlarda işlənməsini
görür, alışmadığımız sinonimlərə
rast gəlir, unudulmaqda olan çoxsaylı sözlər və
ifadələri yenidən xatırlayırıq. Müəllif
rəvan məqalələri ilə dilin gözəlliklərini
onun daşıyıcılarına hiss etdirir, sözün
hansı çalarlar, məna zənginliyi, fikir əlvanlığına
malik olmasını əyani şəkildə göstərir.
O, ədəbiyyatşünaslıq, sənətşünaslıq
məqalələrində də, sözün yaxşı mənasında,
dil dərsləri keçir, dilin xırdalıqlarını
öyrədir. Elmi, akademik dilimizin bir qədər
anlaşılmaz, mürəkkəb olması, fəlsəfi əsərlərin
Azərbaycancaya çevrilməsini çətinləşdirir.
Bəzən əlavə izahlar, şərhlər mürəkkəb
fikirlərin anlaşılmasını bir az
da zora salır. Amma R.Hüseynov bu kitabdakı məqalələrində
yer alan filosoflarının, Orta əsr ədəbiyyatşünaslarının,
şairlərinin əsərlərindən etdiyi tərcümələrin
dili çox rəvan, aydın, anlaşıqlıdır. Bu baxımdan akademikin məqalələrində əcnəbi
dillərdəki əsərlərin dilimizə necə
çevrilməsinin əyani "izahları" var.
R.Hüseynovun tərcümələri də dilimizin
imkanlarını sərgiləyir, mərtəbələrini
göstərir. Akademikin ədəbi
klassiklərdən - Baba Tahir Üryandan, Məhsəti Gəncəvidən
və başqa ədiblərdən etdiyi çevirmələr
tərcümə tariximizdə orijinallıqla bədiiliyin
uğurlu vəhdətinin nümunələridir.
Formalar
Rafael
Hüseynovu müəllif, elm adamı kimi maraqlı, dəyərli
edən əsas cəhətlərdən bəziləri
bunlardır: hər yazını yeni bir forma, təhkiyə
modeli ilə təqdim etmək; fikrini orijinal çatdırma
üsulu; özünün hər mətninə yeni tamamlama
metodu tapması; məqalələrinə fərqli adlar
seçməsi; yazıların başlıqlarının məqalənin
müxtəlif yerində təbii şəkildə
açılması; faktlara fərqli müəllif münasibəti;
haqqında yazılan şəxslərin bioqrafiyaları ilə
yaradıcılığını görünməz tellərlə
əlaqələndirmək; oxşar faktların bir müstəvidə
təhlili; maraqlı ümumiləşdirmələr...
R.Hüseynov hər yazısına yeni bir forma tapmaqla
oxucunu rəngarəng üslubuna bağlayır. O, bu yolla, əslində, hər
müəllifə fərqli nəzərlə
baxdığını göstərir, onları
ayrı-ayrı məqamlarda qiymətləndirir. Ona görə də "Söz heykəli"ndəki
bir sıra yazıları ayrı bir ovqatda, fərqli ruh
halında oxuyursan, hər məqalədə yeni
düşüncələrə köklənirsən.
Mahiyyət
Kitabdakı "Yuvasını arayan quş" adlı
məqalədə Qətran Təbrizinin həyat və
yaradıcılığından bəhs edən müəllif,
əslində, təkcə haqqında yaşadığı
şairin bioqrafiyasını, əsərlərini analiz etmir, həm
də geniş mənada istedadın məhv olma tarixçəsini,
alqoritmini qələmə alır. Q.Təbrizinin dilimizə
çevrilmiş "Divanı"nı
oxumuşam, orda şair üçün qidalanmağa, ləzzət
almağa yaxşı bənzətmələr, qanadlı ifadələr
var, maraqlı hikmətlər, öyüdlər də az deyil.
Amma başqa divanlardan fərqli olaraq,
böyük əksəriyyəti mədhiyyələrdən
ibarət bu nəşri oxuyub bitirəndən sonra mahiyyət
sarıdan əllərin boş qalır, heç bir
böyük nəticə hasil etmirsən, çünki bu əsərlər
ürəklə, qəlbdən gələn istəklərlə
qələmə alınmayıb. "Mən,
əslində, əkinçiydim, nadanlığımdan
şair oldum" deyən Q.Təbrizinin öz
istedadının axırına çıxması, saraydan ona
verilən ənamlar müqabilində qələmini
satmasının faciəsi çoxlarımıza bəllidir.
R.Hüseynovun araşdırmaçı kimi
motivlə işləməsi, mahiyyəti məqalənin
yarımbölmələri boyunca uğurla
paylaşdırıb parlaq finallara yetişməsi akademikin
çox böyük yazı təcrübəsinin göstəricisidir.
Müəllifin yaradıcı
üstünlüklərindən biri də keçmişdəki
hadisələrlə, aqibətlərlə günümüzdəki
reallıqları müqayisəli şəkildə təqdim
etməsidir. İlk baxışdan bizə
elə gəlir ki, R.Hüseynov daha çox dünəndən
yazır, amma biz oxucular həmin zamanın güzgüsündə
həm də bu günümüzün əksini
görürük.
Qeyri-adi faktlar
"Fələklə həmsöhbət Fələki"
məqaləsində isə müəllifin əsas məqsədi
istedadın keşməkeşli yolunu əks etdirməkdir. R.Hüseynova
görə, ad insan həyatının əsas təyinedici
elementlərindən biridir. O, əksər məqalələrində
haqqında yazdığı ədiblərin adlarını
şərh edir və həmin adın mənası ilə
haqqında danışdığı ədibin həyatı
arasındakı vacib məna bağını tapır. R.Hüseynov oxuduğu mənbələrdən ən
gərəkli, qeyri-adi məqamları seçmək,
onları oxuculara çatdırmaq sarıdan da çox
zövqlü müəllifdir. O, Fələki ilə
bağlı məqaləsində yazır: "Orta əsr
müəllifi Qiyasəddin Xandəmir" (1475-1535) "Həbib
üssiyər" əsərində saraydakı "mədəni"
didişmələrin və badalaqgəlmələrin ibrətli,
həm də xeyli dərəcədə səciyyəvi olan
bir örnəyini təsvir edir. Sultan Səncər
sarayında məlik üş-şüəra olan Müizzi (vəfatı
1127), mənbənin söyləməsincə, çox
güclü yaddaş sahibiymiş. Eyni
qabiliyyət oğlunda da varmış. Müizzinin
oğlu bir şeiri ikinci dinləyişdən yaddaşına
hopdururmuş. Və Müizzi qurduğu
oyunları oynamağı yaxşı bacaran bir nökər də
tapıbmış. Qulluqçu da,
ağası kimi, hafizədən şikayətçi
deyilmiş, uzağı üç dəfə eşidən
kimi təzə şeiri yadında saxlayarmış. Müizzi Allahın ona verdiyi bu fərasətin vasitəsilə
şeytani işlər görürmüş. Saraya üz tutan, sultana təqdim olunan yeni bir
şairi vurmağı lazım biləndə tələsini
işə salarmış. Təzəgələn
şeirin oxuyunca Müizzi qayıdırmış ki, bu adam saxtakardır, mənim çoxdan
yazdığım qəsidəni öz əsəri kimi qələmə
verir. Və başlayarmış şeiri
başdan-sonacan əzbər deməyə. Şeiri
söyləyib sona çatınca əlavə edirmiş ki, hətta
bu şeir lap çoxdan oğlumun da əzbərindədir.
Oğlu da şeiri deyirmiş. Və hiyləgər Müizzi son zərbəni
vururmuş "Daha mən onu demirəm ki, bu köhnə
şeirimi nökərim də məndən pis bilmir".
Və nökər də kəmali-ədəblə
şeiri söyləyəndə ətrafdakılar bir yana, həmin
şeirin əsl müəllifi belə özü-özündən
şübhələnməyə başlayarmış".
Və günün birində daş qayaya rast gəlir. Sonralar orta
çağın ən ötülməz qəsidə
ustası kimi ad-san qazanacaq Ənvəri Əbivərdi
(1126-1187/91) bu kələkdən duyuq düşdüyündən
səlcuq hökmdarına təqdim olunduğu əsnada ilk üç-dörd
beytini oxuyaraq qəfilcə dayanır, sarayın baş
şairinə sarı çevrilir: "əgər bu şeirə
iddianız varsa, ardını bilirsinizsə, rica edirəm,
söyləyin".
Akademik bu misalla və əlavə arqumentlərlə
saraydakı qovğaları, istedadların həmin dolanbaclarda,
sərt həyat yollarında necə məhv edildiyini göstərir,
eləcə də Fələkinin saray taleyinin məşəqqətlərinin
mahiyyətini açır. Müəllif mənbələrlə
həyati hadisələri, o dövrki reallığı əks
etdirir. Kitabdakı bu cür məqalələri
mütaliə etməklə acınacaqlı taleləri, puç
olan ömürləri, heçə dönən
yaradıcılıq yollarını öyrənməklə
yanaşı, ibrətli bir hekayət, tale tarixçəsini
oxumuş olursan.
İlk cümlə
R.Hüseynovun məqalələrində
"radiogiriş"lər də çox böyük önəm
daşıyır. Çünki bu məqalələr bizim
öyrəşdiyimiz elmi, publisistik girişlə
başlamır. İlk cümlələr,
sanki maraqlı roman, povest cümlələridir. Müəllifin Azərbaycan radiosunda efirə gedən
"Axşam görüşləri" proqramındakı
kimi, ilk cümlədən sonra növbəti cümlə
öz həsrətini oxucuya hiss etdirir, bu mətnlərin cazibəsi
oxucunu özünə bağlayır. Məsələn,
müəllifin Seyid Zülfüqar Şirvaninin
"Zülfüqarın kəsən qılıncı" məqaləsi
belə başlayır: "Bu yuxu çox şirin yuxu idi,
şirinliyindən savayı, ibrətli yuxu idi və o yuxunun
sahibi rəva görə bilmirdi ki, mənalarla dolu belə yuxu
elə yuxu olaraq qalsın".
Acı gerçəklər
R.Hüseynov məqalələrində həm də
elmimiz, ədəbiyyatımızdakı boşluqların
yerini göstərir. Bu da, öz növbəsində, çox
böyük xidmətdir. İngilis
araşdırmaçısı Edvard Edvards Zülfüqar
Şirvaninin "Divan"ını tapıb və faksimile
şəklində çap etdirib, amma nəşr
olunmasından 80 ilə yaxın vaxt keçsə də, Azərbaycanda
bu əsər dərindən öyrənilməyib, dilimizə
çevrilməyib. Müəllif elmimiz və tərcümə
sənətimizin bu cür acı reallıqlarını da
ürək ağrısıyla qələmə alıb.
Alternativ dərslik
"Sabirin iki tapşırığı". Bu məqalədə
R.Hüseynov Abbas Səhhətin keçdiyi acınacaqlı
tale yolunun xəritəsini cızır: A.Səhhətin ailə
üzvlərini itirməsi, döyülməsi, yemək-içməksiz
qalması, oğluyla vidalaşmaq üçün gedən
atasının quyuya düşüb ölməsi... Ancaq bunları ənənəvi bioqrafiya, tarixçələr
kimi deyil, hadisələri zamanın içində, dövr
kontekstində və məntiqi şəkildə təhlil edərək
qələmə alır. Kitabda bu cür
onlarla məqalə var ki, çoxsaylı maraqlı faktlar və
onların şərhi çox qiymətlidir. Bu mənada "Söz heykəli" bir sıra ədiblərimizin
həyat və yaradıcılığını öyrənmək
sarıdan çox dəyərli alternativ dərslikdir.
Hərtərəfli
Bu kitabda R.Hüseynov dialoqa girməyin, söhbətləşməyin
gözəl örnəyini yaradıb. Kitabda yer alan
M.Müşfiq haqqında "Bağ romanı" olduqca
oxunaqlı mətndir. Müəllif məqalənin
yazılma tarixçəsini ayrıca bir yazıya
çevirib. Maraqlı yazı
formasıdır. Məqaləni oxuya-oxuya həm
də yazının necə yaranmasını
görürük. "Bağ romanı"nda onlarla real
şəxsiyyətin həyatından bilinməyən faktlarla tanış oluruq, M.Müşfiqin faciəsinin
çoxlarına bəlli olmayan gizlinləri bu mətndə
aydınlaşır. Paralel olaraq isə "Yenə
o bağ olaydı" şeirinin yazılma tarixçəsini
öyrənirik, repressiyanın reallığı,
dövrün mənzərəsi oxucunun gözləri
önündə canlanır. "Vaxtdan uca"dan
üzü bəri R.Hüseynovun repressiyaya aid əksər məqalələrində
bir məqama fikir vermişəm ki, o, ittiham eləməyi,
kimisə günahkar çıxarmağı sevmir və
mümkün qədər çalışır ki, naqis əməl
sahiblərinin üstündən keçsin, bəzən
adları aşkar yazmamaqla, bəzən gizli imzalardan
"yayınmaqla" müəllif rəngləri daha da
tündləşdirməyərək bəd əməlli
insanları ittiham etməyi tarixin ixtiyarına buraxır.
Akademikin "Bağ romanı" həqiqətən də, rəvan
bir roman kimi oxunur. Bir sıra ədiblərimizin
taleyi bu yazıda, sanki "Min bir gecə" hadisələri
kimi iç-içədir. Müəllif
bir yazı daxilində həm jurnalist (Arifə xanımdan
müsahibə alır), həm araşdırmaçı
(faktlarla işləyir), həm də müasir dövrün
insanı (özü də bəzi məqamlarda iştirak edir)
kimi çıxış edir. Əsərdə
həm bir şeirin yazılma tarixçəsi aydınlaşır,
həm repressiyanın idbar sifəti görünür, həm
də o dövrdə ədiblərimizdən kimin
özünü necə aparması üzə
çıxır. Bu cür mürəkkəb
durumda müəllifin özü isə obyektiv mövqedə
dayanır. O, sonda məqaləni özünəməxsus
şəkildə yarımçıq qoyur (bitirir): "Və
mən yazımı elə buradaca kəsirəm, heç
olmazsa bu yazının içərisində qoymayacağam ki,
Müşfiqi öldürsünlər...".
Advermə
Rafael Hüseynov məqalələrinə
ad seçməkdə də ustadır. Haqqında
danışdığımız kitabdan bir neçə
örnək məqalə başlığı təqdim edirəm:
"Böyük başın bəlası", "Vahidin təkliyi",
"Zülfüqarı kəsən qılınc",
"Divardan asılmış qol saatı", "Pərvərdigarın
verdiyi orden". Bu adlar məqalələrin
içərisində hazır şəkildə yoxdur, yəni
çıxarış xarakterli deyillər, hər bir
başlıq məqalənin məntiqinə, mövzusuna
uyğundur.
Xəzinə
Zəngin arxiv materialları, əlyazmaları, sənədlər
əsasında yazılmış "Söz heykəli" həm
də şəkil xəzinəsidir. Sənədlər əsasında
yazılmış yazılarda, digər məqalələrdə
bir-birindən maraqlı fotolar, rəngarəng rəsm əsərlərinin
reproduksiyaları yer alıb. Fotolar, rəsm
əsərləri kitabda tam yerində verilib, yüzlərlə
fotonun bir kitab daxilində nizamla yerləşdirilməsi,
onların şəkilaltı yazıları çox
böyük zəhmət tələb edən bir işdir.
Bu fotolar, sənəd surətlərinin
düzümü elə xırdalıq tələb edən,
çətin işdir ki, onun öhdəsindən hansısa
dizayner, yaxud nəşriyyat işçisi gələ bilməz.
Bu məqamda da müəllifin böyük əməyi
diqqətdən yayınmır. Kitabın
bu şəkildə hazırlanması nəşri daha da
oxunaqlı edir. Bəzən bir fotoya dəqiqələrlə
baxırsan. Mətndə oxuduğun mənzərə
ilə fotodakı arasındakı əlaqə səni əldə
etdiyi məlumata daha da bağlayır. Faktlar
oxucu üçün tam əyaniləşir. Bu kitabda rəsm əsərlərinə, fotoqrafiyaya
verilən önəm müəllifin ədəbiyyatı rəssamlıqdan,
eləcə də mədəniyyətin ayrı-ayrı
qollarından ayrı təsəvvür etməməsinin,
ensiklopedik təfəkkürünün ifadəsidir.
Təfsilat
Bu kitab daha çox mütaliəyə gen-bol vaxtı
olan, öyrənməyə aludəli kitab həvəskarları
üçündür. Çünki müəllif fikirlərini
dövrümüzə xas tələskənlik,
qaçaqaçla deyil, ləngər, aramla
açıqlayır, haşiyələr, bədii keçidlərlə
əks etdirir. "Söz heykəli"ni
mütaliə etmək istəyən oxucu gərək
özünü uzun yol getməyə hazırlaşan sərnişin
kimi hiss etsin. Çünki faktlar geniş təfsilatlar,
müəllif şərhi, əlaqəli mənbələrin
müşayiəti ilə verilir. Bu
dolğunluq, əhatəlilik çağdaş oxucu
üçün bəzən darıxdırıcı
görünə bilər, çünki informasiya dönəmində
mütaliə həvəskarları mətndəki məlumatı
tez əldə etmək istəyirlər. Onlar
üçün mətnin gözəlliyi deyil,
çatacaqları ünvan maraqlıdır. "Mətbəxi təsvir etmə,
bıçağın yerini de" məntiqi ilə bu cür
informasiyalı, dolğun mətnləri oxumaq düzgün
deyil. Bu tip əhatəli məqalələri mütaliə
etmək üçün gərək yazının öz
ab-havasına köklənə, müəllifin təhkiyəsini
diqqətlə izləyə, faktların
ardıcıllığını gözdən qoymayasan. Bir sözlə, nəql edilən məsələylə
yanaşı "addımlamağa" çalışasan.
Ədalət
Bu kitab həm də müəllifin faktlara, ona
danışılan əhvalatlara, müşahidələrə
nə dərəcədə önəm verməsini, əldə
etdiyi materialları həddən artıq qiymətli bilməsini,
yaddaşın vacibliyini ortaya qoyur. Çünki kitabda elə
faktlar, əhvalatlar var ki, onlar sırf mənbələrə
istinadlarla yazılmayıb, ancaq "ikinci əl" (kimdənsə
eşidilmiş kimi) təsiri də bağışlamır.
Bu məqalələrin böyük əksəriyyətində
"müəllifin qeyd dəftərləri"nin izi görünür, o dəftərlər
ki, akademik illərlə usanmaq bilmədən o materialları
ağır zəhmət hesabına toplayıb.
Müəllifin obyektivliyi Əkrəm Cəfər
haqqında yazdığı "Ötüb keçmiş
tramvay" məqaləsində daha aydın nəzərə
çarpır. Yazıda Səməd Vurğuna şeir həsr
edən Əkrəm Cəfərin obrazını da
görürük, xalq şairinin əsərlərinin ancaq təbliğat
üçün gərəkli olduğunu deyən (agentura məlumatlarından)
qəzəbli Əkrəm Cəfəri də. Oxşar məqam
Mikayıl Müşfiq, Firidun bəy Köçərlidən
bəhs edilən məqalələrdə də var. Müəllif
haqqında yazdıqlarına ancaq örnək kimi yanaşmır,
onları bütün yaşantıları ilə birgə əks
etdirir, nəticədə obyektiv, ədalətli münasibət
sərgiləyir. "Görkəmli şəxsiyyətlərin
həyatı" seriyasından nəşr edilən
kitabların böyük əksəriyyəti məhz bu ədalətli
prinsiplə yazılır, yəni haqqında
danışılan müəllifin ömrü olduğu kimi -
bütün detalları ilə (yaxşı və ya pis) birgə
əks etdirilir.
İstinad mədəniyyəti
R.Hüseynov bəhs etdiyi hadisələri kimdən
eşitdiyini, hansı məqamlarda duyduğunu da qeyd edir. O, ağızdan eşitdiyi
hadisələrin mənbəyini (danışanı) göstərməklə
həm faktın etibarlılığının, dəqiqliyinin
məsuliyyətini bölüşür, həm də
heç kəsin haqqına girib közü öz
qabağına çəkmir. Halbuki, həmin
hadisələrin danışılması iki nəfərin
arasındakı söhbətdir, müəllif istəsəydi,
olanları öz adından da yaza bilərdi. Bir örnək:
"...Ənvər
Məmmədxanlı mənə danışırdı ki, bir
gün Sovet hökumətindən gizlənən
atasının Gürcüstanda dəfn edilməsi xəbərini
alır. Elə gecəylə ora yola
düşür. Atasını nə Azərbaycana
gətirə, nə də onu Tiflisin özündə
tanış-bilişdən kimlərinsə şahid
olacağı dəfnini keçirə bilərdi. Elə axşamın qaranlığında atası
Qaffar kişini Mirzə Fətəlinin məzarının ayaq
tərəfində torpağa tapşırır. Nə bir yazı, nə baş ağacı. Əlamət elə Mirzə Fətəlinin məzarı
olur. O ümidlə ki, haçansa siyasət dəyişəndə
atasını harada arayacağını unutmasın. Amma Qaffar kişiyəcən də neçə millət
fədaisinə Mirzə Fətəlinin məzarı hayan
olmuşdu. Cümhuriyyət dönəmindəki ilk əmək
nazirimiz Əhməd bəy Pepinovun qızı Sevda xanım
söyləyirdi ki, 1920-ci ilin iyulunda Tiflisdə qətlə
yetirilən babası Həsən bəy Ağayev də, ondan
bir ay öncə kürəyindən güllələnmiş
Fətəli xan Xoyski də Mirzə Fətəlinin məzarının
həndəvərində basdırılmışdılar. Diriliyində millətinə faydalar vermiş, həyatda
olmadığı günlərdə də o
xeyirxahlıqlarını davam etdirmiş Mirzə Fətəli
quruca məzarı ilə də xalqına yararlı
olmuşdu, dəyərli Vətən balalarının
ruhlarının, cəsədlərinin pənah yerinə
çevrilmişdi".
Ümumiyyətlə, R.Hüseynov işlədiyi elmi mənbələri,
istinadları dəqiq göstərir. Təəssüf ki,
akademikin başqalarına qarşı bu cür diqqətli
münasibətini onun öz yaradıcılığına
qarşı sərgiləyənlər azdır. "Vaxtdan uca"dan bəri əksər
kitablarındakı ilk dəfə yazılan faktlar,
böyük zəhmət, axtarışlar bahasına meydana gətirdiyi
tapıntılar istinad, müəllif adı qeyd olunmadan bu
gün də bəzi yazı-pozu adamları tərəfindən
elmi və publisistik əsərlərdə istifadə edilir.
Əminlik
Rafael Hüseynov bir çox kitablarının mündəricatını - "Oxuyacaqlarınız" adlandırır. Bu qeyd mənim yozumumca müəllifin özünə, üslubuna, yazdıqlarının dəyərinə olan əminliyinin ifadəsidir. Çünki kitab - oradakı faktlar, sənədlər, arxiv materialları, rəsm əsərləri, tarixi örnəklər, yazı dilinin əlvanlığı, hadisələrə münasibət, müəllifin seçdiyi mövqe, təhlil bacarığı, fikrin sərrast ifadəsi, müqayisələr, elmi bilgilər, düşüncələrin bədii şəkildə, ilişiksiz çatdırılması o qədər peşəkar səviyyədədir ki, müəllif oxucunun aqibətini öncədən duyur, bilir ki, kitabı oxumağa başladısa, sonacan əlindən yerə qoya bilməyəcək.
Fərid Hüseyn
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 9 fevral.- S.10-11.