Gülməli
ölüm
hekayə
Deyirlər, can şirin olur. Tamaşa nənəm ölənə
yaxın bərkdən
gülmüşdü. Nə
canının şirinliyini, nə də ölümün vahiməsini
hiss edən olmamışdı. Bu qəribə
ölüm hamını mat qoymuşdu. Otaqda təzəcə
açmış gül də iki gün sonra qurumuşdu.
Nənəm elə gülmüşdü ki,
atam yerində donub qalmışdı. Heç
nə başa düşməyən atamın gözləri bərəlib
hədəqəsindan çıxmışdı. Bu səhnə məni çox sonralar bərk
qorxutmuşdu. Amma bunu heç kimə deməmişdim.
Bibim Humay da ona qoşulub o ki var
gülmüşdü. Əlini əlinə
vurub, qəhqəhə içində öldü nənəm.
Mən onda yeddinci sinifdə oxuyurdum. Arvadlar
danışırdı ki, nənəmin içinə cin
giribmiş. Üç gün cini
içindən çıxarda bilməmişdilər.
Tanınmış cindər Kamal kişi də
bu işin öhdəsindən gələ bilməmişdi. Sonradan kimsə nənəmə bunu deyəndə
arvadı gic gülmək tutmuşdu. Elə
gülə-gülə də keçindi yazıq nənəm.
Nənəm ixtisasca mamaça idi, çox
doğuşlarda həyata yeni gələn körpələrin
sağlam şəkildə doğulmasında birbaşa
iştirak etmişdi. Hərdən işi tərs gedən
vaxtları da olurdu, daha doğrusu, uşaq tərs gəlirdi, hər
dəfə də nənəm bu tərsliyə qalib gəlməyi
bacarırdı. Hamı onu "xilaskar"
bilirdi. Ona görə də hörməti,
sevgisi hamı tərəfindən hiss olunurdu. Nənəm öləndə yetmiş üç
yaşı var idi. Heç nədən
şikayəti yox idi. Bircə ayaqları
sözünə baxmırdı. Ayaqları
axır vaxtlar şişib kötüyə
dönmüşdü. Damarları ağac kökləri kimi
qabarmışdı. Dişləri tökülsə də, mən
onun protezini
heç vaxt görməmişdim. Bircə
öləndə hardasa gözümə
sataşmışdı, o da dəqiq yadımda deyildi. Hə, onu deyirdim axı, nənəmin guya içinə
cin giribmiş. Özü də erkək
cinlərdən. Babam İkinci Dünya
müharibəsində öləndən bəri dul qalan nənəm
müqəddəs hesab olunurdu. Heç vaxt adına pis söz gəlməmişdi. Əksinə, hamı onun haqqında ancaq xoş
sözlər söyləyirdi. Özü də
savadlı qadın idi. Ədəbiyyatı
çox sevirdi. Mənim də nə vaxtsa
yazıçı, ya da şair olmağımı istəyirdi.
Bunu mənə deməsə də, xəlvəti
atama bu arzusundan bəhs etmişdi. Atam da
etiraz etməmişdi. Amma bilirdim ki, atam mənim vəzifəli
bir adam olmağımı istəyirdi. Bu istək ona dayısından keçmişdi.
Atamın dayısı uzun müddət katib
işləmişdi. Həmişə səliqəli
geyimdə görünürdü.
Nənəm dünya ədəbiyyatından xeyli sayda
müəllifləri mütaliə etmişdi. Qalın
kitabları iki günə əridib qurtarırdı. Bir
dəfə qeyd dəftərində (gündəlik
yazmağı xoşlayırdı) bu sözlər
yazılmışdı:
"İnsanın cismi vardır, bu cisim, eyni zamanda onun
üçün həm ağır bir yük, həm də vəsvəsədir. O, bu cismi sürüyür
və ona tabe olur.
Müqəddəs
olmaq - müstəsna bir şeydir: ədalətli olmaq isə
qaydadır. Yolunuzdan çıxın, yıxılın,
günah iş görün, ancaq ədalətli olun.
Cahillərə bacardığınızı öyrədin,
onlara pulsuz təhsil verməməkdə cəmiyyətin
özü müqəssirdir. Cəmiyyət
yaydığı cəhalət üçün məsuldur.
Qaranlıq içində olan qəlbə
günah doğar. Müqəssir günah
edən deyil, bu qaranlığı yaradandır.
Sizdən sığınacaq istəyən adamın
adını soruşmayın. Məhz öz
adını gizlədən adamın sığınacağa
xüsusi ehtiyacı vardır.
Onlar ördək ayaqlarının yumşaq
palçıq üzərində buraxdığı ulduza bənzər
izləri, göyün dibsiz dərinliklərində ulduzlar
topası hesab edirlər".
V.Hüqo "Səfillər"
romanı
Boz dəftərçənin axırıncı səhifələrində
isə səliqəsiz, amma oxuna bilən qeydləri diqqətimi
daha çox çəkmişdi. Bu, nənəmin il
ərzində oxuduğu kitabların adları, müəlliflərin
siyahısı idi. Tanış olmayan, qəribə
adları hardan tapmışdı nənəm. Axı bu
adları necə başa düşəsən, hələ
qaldı əsərləri...
"Anna
Karenina" (Lev Tolstoy), "Madam Bovari" (Qüstav Flober),
"Hərb və Sülh" (Lev Tolstoy), "Heklberri Finnin
macəraları" (Mark Tven), "Hekayələr" (Anton
Çexov), "Midllmarç" (Corc Eliot), "Mobi Dik"
(German Melvill), "Böyük ümidlər" (Çarlz
Dikkens), "Cinayət və cəza" (Fyodor Dostoyevski),
"Emma" (Ceyn Ostin).
Belə qeydlər çox idi. Onda mənə
heç nə aydın deyildi. Yazılanları
heç cür başa düşə bilmirdim. Niyə bunları yazırdı axı nənəm?
Hərdən mənə elə gəlirdi ki, nənəm
mamaça yox, ədəbiyyatşünas, tənqidçi
olmalı idi.
Çünki hiss edirdim ki, ədəbiyyat nənəmin
danışığına, həyat tərzinə,
bütün varlığına hopmuşdu. Su
kimi onun varlığına hopan ədəbiyyat onu hər an, hər
dəqiqə izləyirdi. Bu izlənmə
nənəmi xeyli məmnun edirdi. Mənə
də bir ləqəb fikirləşmişdi. Çox
nadir hallarda istifadə edirdi bu ləqəbi: "Tom". Əvvəllər elə bilirdim adımın
qısa forması olaraq bunu belə deyirdi. Tacəddin
uzun ad idi, Tom daha qısa və şirin səslənirdi.
Bu mənim lap ürəyimcə idi. Amma
tay-tuşlarımdan çəkinirdim, nədənsə, bir az da utanırdım, ona görə də bu ləqəbin
rəsmiləşdirilməsinin əleyhinə idim. Ancaq ikimizin arasında yaşanmağını istəyirdim
bu ləqəb əhvalatının. Mən
də nənəmə gizlində bir ad fikirləşmişdim.
Nənəmin
yanağında qara
bir xalı var idi. Bu xal onu daha da gözəlləşdirir,
ona ilahi ecazkarlıq verirdi. "Xallı"
ləqəbini nənəmə deməyə ürək eləməsəm
də, özlüyümdə onu belə
çağırırdım.
Nənəm babamdan heç vaxt danışmazdı. Nə də
biz soruşmazdıq. Eləcə onu bilirdim
ki, babam Berlinin lap yaxınlığında, şəhərə
iki kilometr qalmış həlak olmuşdu. Qəbri də orda olmalı idi. Nənəmin
qardaşı bunu təsdiqləmişdi. Berlinə
müharibədən sonra getmişdi, babamın adı
yazılan kütləvi məzarlığı da orda
tapmışdı. Nənəm qara
kağızı saxlamışdı. Qara kağız
deyəndə, kağız elə kağız kimi ağ idi, sadəcə olaraq, ölüm
haqqında olduğu üçün qara kağız deyirdilər.
Mən də əvvəllər
kağızın rəngini qara bilirdim. Çox sonralar
bunu başa düşmüşdüm...
Kənddə
tək-tük adam həkimə gedərdi,
ancaq doğuş zamanı həkimə, daha doğrusu, nənəmə
müraciət olunurdu. Qalan işlərdə
xalq təbabəti camaatın köməyinə
çatardı. Ən çox da "Qotur" Mahmudun dərmanları
məşhur idi. Yadımdadı, bir dəfə
nənəm onunla bərk savaşmışdı. Buna görə də kişinin şəkəri
qalxmışdı nə idi, özünə həkim
lazım oldu. Bir həftə yataqdan qalxa
bilmədi. İnsafən, kişi fağır kişi
idi, nənəmin isə hərdən tərs damarı tuturdu. Üzündə
elə bir ifadə yaranırdı ki, elə bil adamı bu dəqiqə
parçalayacaq.
Nənəm mənim qayğıma çox
qalırdı.
Məni hamıdan qorumağa
çalışırdı. Hətta
anamdan da çox maraqlanırdı mənimlə. Nadincliyimi, şuluqluğumu həmişə
bağışlayırdı. Heç yadımdan
çıxmaz, bir dəfə qonşumuz Bəhram
dayının ot tayasına od vurmuşdum. Hadisə yerinə bütün kənd
yığılmışdı. Qorxumdan
qaçıb toyuq hinində gizlənmişdim. Yerimi bircə nənəm bilirdi. Sağ olsun,
axıra kimi məni müdafiə etdi. "Yaxşı
ki, uşaq özü yanmayıb, otdu da yanıb yanıb,
dünya dağılmayıb ki?!" təsirli və
inandırıcı baxışlarla Bəhram dayını
razı sala bilmişdi. Onda başa
düşmüşdüm ki, nənəm məni çox istəyir,
həm də məni bir az ərköyün
böyüdür. Bu mənim xoşuma gəlsə
də, atam bu işdən heç razı deyildi. Bunu onun əsəbi görkəmi və narahat
baxışlarında görmək olurdu. Anam
isə gözləmə mövqeyində idi. Bəlkə də, nənəmdən çəkinirdi
deyə, heç nə deyə bilmirdi.
Yayda çaya çimməyə getmişdik. Uşaqlar şit
zarafatları ilə məni lap təngə gətirmişdi. "Tamaşa nənə Tamaşa, gedir yenə
doğuşa". Bu sözlər xalq məsəli
kimi dildən-dilə dolaşır, məni də o ki var
qıcıqlandırırdı. Hərçənd
buna öyrəşmişdim.
Sinif yoldaşım Hikməti buna görə
bir dəfə bərk döysəm də, sonra peşman
olmuşdum. Yazıq uşaq üç
gün dərsə gələ bilmədi. Gözü
qara bulud kimi dolmuşdu. Valideynləri
qoşun kimi üstümüzə gəlsə də, sülh
əldə olunmuşdu. Yenə də nənəmin sayəsində...
Başıma qəribə maraqlı hadisələr gəlirdi. Bütün
bu hadisələrin içində nənəmin mütləq
adı və rolu var idi. Ya finalda, ya da lap
başlanğıcda. Nənəm mənim
qəhrəmanım idi. Arxamda böyük dayaq hiss
edirdim. Bunu ona bildirməsəm də, hərəkətlərimdən
bunu dərhal hiss etmək olurdu.
Nənəmin ölümü məni üzsə də,
onun yoxluğunu qəbul etmirdim. İnanırdım ki,
o, hələ də yaşayır, ələlxüsus məni
görür. Ona görə də heç
qəbiristanlığa da getməmişdim, uzun müddət
onunla xəyalən söhbət etməyə davam edirdim.
Ta ki, orta məktəbi qurtarana qədər. Politexnik
İnstitutuna qəbul olanda birdən başa düşdüm
ki, nənəm yaşamır. Çoxdan
ölüb. Mən bununla çətin də
olsa barışmalı oldum. Bakıya gələndə
onu tamamilə yaddan çıxardım. Dərslər,
tələbəlik həyatı məni xeyli dəyişdirmişdi.
Günlərin bir günü yataqxanada bir əhvalat eşitdim
ki, guya rayonların birində hamilə qadının içinə cin girib,
deyirmiş ki, "mən mamaça Tamaşayam, səni
doğuzduracam". Yazıq gəlin də gün geçdikcə əriyib
çöpə dönürmüş. Bu
əhvalat məni tok kimi vurdu. Uzun zaman
yuxularımı qatıb sayıqlayırdım. Gündüzlər havalı gəzirdim.
Tətildə kəndə gedəsi oldum. İçimdən
bir səs məni nənəmin vacib ziyarətinə doğru
apardı. Həyəcan içində qəbiristanlığa
tərəf yollandım. Çatanda
gördüm ki, bir sarı quş qonub düz nənəmin
başdaşına, cəh-cəh vurur. Məni
görüb uçub getdi. Nənəmin məzarında
iri çatlar var idi. Elə bil məzarın
qırağına top mərmisi düşmüşdü. Bu mənzərə məni daha da üzdü.
Düşündüm ki, yazıq nənəmin nigarançılıqdan goru
çatlayıb. Axı onun içinə cin
girdiyinə görə öldüyünü
düşünürdülər. Demək
olar ki, hamı buna adları kimi əmin idi. Mən buna inanmırdım, bir də nənəmin
özü. O da gülməkdən
ölmüşdü. Sözün əsl mənasında
gülməkdən. Qayğılı
baxışlarından təsirlənib, özümdən
asılı olmadan dedim: "Nənə, sənin
üçün nə edə bilərəm?".
Qəfil hardansa bir səs qulağıma fısıldadı:
"Bir şam yandır...". Nə qədər ətrafa boylansam da, heç nə
görmədim. Evə tələsirdim.
Bir şam tapıb mütləq onu
yandırmalı idim. Qəbiristanlığa
qayıdanda şər qarışırdı. Şamı yandırıb nəlbəkiyə qoydum.
Sonra bayaq gördüyüm çatların yoxa
çıxdığını, uzaqdan xoşbəxt bir
quşun nəğməsini eşitdim. Başa
düşdüm ki, bu, nənəmin "təşəkkürü"dü.
O, quşun içinə girib oxumağa
başlamışdı. Həm də başa
düşdüm ki, çoxdan idi nənəmi ziyarət edən
olmamışdı. Atamın başı əkinə
qarışmışdı, qohum-əqrəbanın da
qayğılardan başı açılmırdı. Təbii,
bu ona əsas vermirdi ki, nənəmi heç olmasa ildə bir
dəfə ziyarət etməyəsən... Ona
görə də o məndən şam
yandırmağımı istəmişdi. Belə bir
deyim də var: "Goruma çıraq tutmaq"… Yəni ki, nənəmin istəyi bir xatırlanma,
yada salınma olub. Məndən də başqa bunu duyan
olmamışdı.
Axşam divanda uzanıb bir hekayə oxuyurdum. Hekayədə
belə bir parça var idi: "O, tənha qaldığı
üçün hər gün ölümə doğru
getdiyini anlayırdı. Bir gün hamıdan uzaqda öləcəyi,
unudulacağı və bir daha var olmayacağı dəhşətli
idi...".
Bu sözlər içimdə ilan kimi qıvrılıb
məni sancdı. Nənəmi gözümün
qabağına gətirdim. Özümə söz verdim
ki, həmişə onu ziyarət edib məzarında şam
yandıracam...
Tural Cəfərli
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 16
fevral.- S.27.