Azadlıq, yaşamadığımız həyatdır...
Ayın gecəyə
səbr etməsi
onu açıq-aydın
bir hala gətirir.
Gülün tikana səbr etməsi də onun
gözəl ətirli
olmasına səbəb
olur.
Cəlaləddin Rumi
Dənizçiliklə yanaşı, jurnalist fəaliyyətini davam etdirən, şeir və hekayələr müəllifi olan Faiq Balabəylinin "Burda darıxmaq olmaz" kitabı ilk növbədə, səbrin,
dözümün bəhrəsidir. Yaşamalı olduğu məhbəs həyatı və bu həyatın qazandırdıqları kitabı
ərsəyə gətirib
desək, yanılmarıq.
Qasım bəy Zakirə "Durnalar"ı, Xəlil Rza Ulutürkə "Lefortovo gündəliyi"ni yazdıran məhbusluq Faiq Balabəyliyə "Burda darıxmaq olmaz", "Bayıldan bayıra" kitablarını
yazdırdı. Kitabın adı
da maraqlıdır, içindəki şeirlərin
ümumi ruhunu, poetik ovqatını ifadə eləyir. O qədər ki, burda doğrudan da, darıxmaq heç yada düşmür.
Faiq Balabəylinin misraları şairin həyat, sevgi, ailə, dostluq, vətənlə bağlı düşüncələrini,
həsrətini, nisgilini
təcəssüm etdirir. Məhbəs
şeirlərinə ad qoymayan
şair onların nə vaxtsa ünvanına çatacağına,
özünün əsl
dəyərini tapacağına
inanaraq yazır ki:
Məhbəsdə yazdığım şeirlərə
Ad qoymuram
Hələ ki adsız yaşayırlar.
Yaxşı şeir
də yaxşı oğul kimidir
Nə vaxtsa özlərinə ad
qazanarlar.
Faiq Balabəyli heç kəsin görmədiyi, hamıdan uzaq olan həyatın acı gerçəklərini,
həyat lövhələrini,
insan mənzərələrini
poetikləşdirir. Azadlıq anlayışı
bu şeirlərdə
əsas refren kimi mənalanır və bu, təbiidir.
Həyatla ölümün,
ümidlə ümidsizliyin
bir addımlığında
olan insanlar üçün ən qiymətli olan azadlığın özüdür:
Axşamkı yağışdan
sonra
Azadlığa çıxmaq
həvəsim
Birəbeş artdı.
Dünya ürəyimə
daha da yatdı,
Oğlumun alnından
öpmək istədim
Qızımın saçından,
Anamın ürəyindən...
Ümidsizliyə qapılıb
nahaq yerə itirdiyi günlərinə,
adına yaxılan böhtanlara heyifsilənən, lakin ailəsinin, yaxınlarının
inamı, qayğısı
ilə ayaqda durub, bütün çətinliklərə sinə
gərməyi bacaran Faiq Balabəyli bütün şeirlərinin
qəhrəmanıdır. Dostlarından biri qeyd edir
ki, "dünyada yaxşı olmayan hər şeyə Faiq Balabəylinin şeirləri ilə üsyan etmək mümkündür". Həqiqətən
də həbsxanada olarkən dünyanın hər üzünü görən, onlarla insan tanıyan, müxtəlif həyat hekayələri dinləyən
şair müşahidələrini
misralara çevirməklə
şahidi olduğu hər hadisəyə münasibət bildirməkdən
çəkinməmişdir:
Burda insanlar müxtəlifdi,
Bayırda olduğu kimi.
Bayırda da oğru var,
doğru var,
Yalandan danışanlar,
Yalanadan irişənlər
Yalandan görüşənlər
Və ayrılanlar.
Məhbəsin soyuq divarları arasında fiziki azadlığından
məhrum olsa da, daxili azadlığını
dərk edən müəllif bu duyğunu özünəməxsus
şəkildə mənalandırır...
Şeirlərinə sığınır,
onların işığına
sığınıb sabaha
yol, ünvan arayır:
Azadlıq
Yəqin, heç
vaxt görə bilməyəcəyim,
Duya bilməyəcəyim bir zatdır.
Azadlıq - azad olmaq
Azad yaşamaq
Azad düşünmək,
Bir sözlə, yaşamadığımız
həyatdır.
Söz oyunu üzərində qurulan şeirdə azadlığa müxtəlif
aspektlərdən yanaşan
və azadlığın
həsrətini daşıyan
müəllif özünü
ədəbiyyata təslim
etməklə, sanki mübarizə formatını
dəyişmiş olur. Ağır
günlər keçirən,
həyatın zərbəsindən
sarsılan Faiq Balabəylinin məhbəsdəki
yaşantılarından bəhs
etdiyi şeirlərində
dustaqları adi insan kimi yox,
xüsusi bir kateqoriya kimi dəyərləndirməsi inciyən,
sarsılan şair qəlbinin hayqırtısına
çevrilir:
Üzündə zərrəcə
sevinc tapılmaz,
Gələr xəyalına nələr
dustağın.
Axşamlar gördüyü
şirin yuxular
Tərsinə yozular səhər dustağın.
Faiq Balabəylinin məhbəs
şeirləri arasında
ailəsinə ünvanladığı
nümunələr çoxluq
təşkil edir. "İçimdə sənsizliyi
daşıyıram" deyə
səsləndiyi ömür-gün
yoldaşına çoxsaylı
şeirlər ithaf edən şair sevgisini də, həsrətini də misralara hopdurub "çöl"ə çıxarırdı.
Gəldin ürəyimdən
qəmi çıxardın,
Dumanı, çiskini, çəni apardın.
Qış vaxtı
ömrümə gələn
bahardın
Yaman bənzəyirdin
çiçəyə-gülə
Niyə görməmişdim səni
mən belə.
Şairin oğluna və qızına həsr etdiyi, onları göz önünə gətirərək yazdığı
şeirlərin duyğu
yükü olduqca ağırdır. Ata həsrətini,
nisgilini ifadə edən şeirlər o qədər səmimi və təsirlidir ki...
Məktubun oxudum
sətirlərin arasında
ürəyinin çırpıntısını
gözlərinin nəmini
gördüm, oğul.
Və ya qızının ad günündə
yanında olmadığından
kədərə boğulan
şair yazır:
Mən dünyanın
küskünü,
Yəqin, inciyib məndən.
Saçlarını oxşayıb,
Öpməmişəm üzündən,
Qızım tək qalıb indi,
Gözlərimin içində
Mən düşmüşəm gözümdən.
Bu şeir
kitabdakı ən təsirli poetik nümunələrdən biridir. Əlbəttə, buradakı bədbin ovqat, dekadans çalar nəzərdən
qaçmır, hətta
Faiq Balabəylinin o çətin günlərində
Azər Turanın yazdığı belə bir qeydlə də rastlaşırıq
ki, "Qızının
ad gününə yazdığı
şeirdə olduğu
kimi, dostumuzun bədbinliyə qapılmasını
istəməzdim. Çünki içərisində gəzdirdiyi
işığa belə
həssas olan, qaranlığa qarşı
belə güclü müqavimət hissi bəsləyən insanın
bədbin olmasını
qəbul etmək olmur". Bununla belə, yaşanılan
hissin təzahürü
olduğundan və ilk
növbədə, duyğuların
səmimi ifadəsindən
hasilə gəldiyinə
görə oxucunu da öz poetik
aurasına daxil edir, inandırır.
Klassik ədəbiyyatda olduğu
kimi, müasir dövr bədii nümunələrimizdə də
şairlərin nəsihət
xarakterli şeirləri
kifayət qədərdir. Ağır sınaqla
üzləşən Faiq
Balabəyli də oğluna, qızına ithaf etdiyi çoxsaylı
şeirlərində həsrət
yanğısının ifadəsinə
üstünlük versə
də, nəsihətlərindən
də qalmır.
Daha çox düşüncələrin
təcəssümünə köklənən bu şeirlər gənclərə
inam aşılayan ənənəvi nəsihətlərdən
fərqlidir. Burada
müəllif insanlara
inanmağı deyil, inanmamağı təlqin edir və bu
fikirdə, ümumən
ömrün hesabatı
sərgilənir: təəssüf,
yanğı, peşmanlıq
və s.
Sən də
Bu məmləkətdə
Ağaca, daşa
inan
Yazdan sonra yaya,
Payıza, qışa inan.
Göydə qanadı
qırılan,
Yerdə ayağı
sınan
Heyvana, quşa
inan
İnsanlara inanma, oğul!
Arzu edək
ki, Faiq Balabəyli, eləcə
də heç bir söz adamımız çətin, məşəqqətli
zindan həyatı ilə
sınanmasın. Çünki bu həyatın qazandırdıqları itkiləri
ilə müqayisədə çox
azdır.
Nərmin Cahangirova
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 6 iyul.- S.22.