Sən ağlama, mən ağlayım, gözəlim...
Əhməd Cavadın Şükriyyəsi -
Azərbaycan
qadını silsiləsindən ikinci yazı
Adətən süfrənin
başında əyləşib səninlə duz-çörək
kəsən bir insan sonra naxələf çıxırsa,
çörək gözünü tutsun, deyirlər. Tülkü
olub quzu qiyafəsində görünmək riyakar, alçaq
adamların qədim peşəsidir. Onlar isə
masanın ətrafında yaxın dostlar kimi sədaqət
andı içmişdilər...
Süfrəni evin xanımı
açar, həyat yoldaşının dostlarını gülərüz
çöhrəsi ilə evin xanımı
qarşılayardı... Şükriyyə nə bilərdi ki,
elləri yara-yara gəldiyi, atasının etirazına
baxmayaraq tanış olmadığı
yurda gəlin köçdüyü bu məmləkət onun
üçün tale adlı oyun hazırlayıbmış. O,
nə biləydi ki, sevdiyi, aşiq olduğu bu kişinin daxili
vətən, istiqlal eşqilə alışıb-yanır. Bir tərəfdən, sevgili vətənin
ağır durumu onu əldən salırsa, digər tərəfdən,
sevdiyi qadının məhəbbəti ruhdan düşməməyə
səsləyirdi, şairini. İki sevginin
qovuşuğu Əhməd Cavada, sənin bu məmləkətdən
getməyə ixtiyarın yoxdur, deyirdi. Ona
çoxu təklif etmişdi. Publisist, tərcüməçi
Mirzəbala Məmmədzadəni Türkiyə sərhədinə
çatdırarkən, Mirzəbala, ailəni -
xanımını, uşaqlarını da götür gəl,
Türkiyəyə, söyləyir. Əhməd
cavabında, sən get, mən gedim... bəs bu binəva Azərbaycanı
kimə tapşıraq, cavabını verir.
Vətən sənin kimi vətənsevərlərə,
böyük kişilərə əmənət idi, Əhməd
Cavad. Gör
onlar nə etdilər... Səni "xalq
düşməni" damğası ilə barmaqlıqlar
arasına saldıran, olmazın işgəncəni verən,
güllələyən bədbəxtlər sənin kimilərin
qatili olduğundan və bu xalqı gerçək
işıqdan məhrum etdikləri üçün xalqın ədəbi
düşməni idilər. Xalq
düşməni onlardır. İllərlə
eyni tədris ocağında çiyin-çiyinə
çalışdığın, süfrənin
başında oturan Mir Cəfər Bağırovlar sənin
ölüm hökmünü oxuyacaqdı. Çünki
/Bu dünyada azadlığı şan-şöhrətdən
üstün tut/ Alçaqlığı,
yaltaqlığı, rəzilliyi sən unut!/
deyən bir kimsə onlar üçün olduqca böyük
qüdrət, əzəmət sahibi idi. Onlar istəsələr
də əyilməz boyunun hündürlüyünə
çata bilməyəcəkdilər. O səbəbdən
də əsrlərdir yaltaqların, alçaqların tətbiq
etdikləri eyni qayda ilə səni susdurmağa
çalışdılar. Sən, amma indi də Azərbaycan
Respublikasının dövlət himnində dəfələrlə
kimliyimizi bizə xatırladırsan, ey, qəhrəman
övladın şanlı vətəni... Ey, şanlı vətənin
gerçək qəhrəmanı...
Azərbaycan qadını
silsiləsindən Əzizə Cəfərzadədən sonra
Şükriyyə xanım haqqında yazı
yazacağımı kimə söylədimsə, o
böyük qadın olub, fikrini eşitdim. Adətən
çiyindaşlar, arxadaşlar, həyat yoldaşları elə
bir-birinə tən olmalıdır. Əhməd
Cavad seçimində yanılmamışdı. O cür
kişinin, Şükriyyə kimi xanımı olmalıydı,
əlbəttə. Bu belə olmalıydı.
Beləydi də...
Əhməd kimi sevgilisinin
qeyrətini qorumaqdan ötrü, onun namusuna təcavüz
olunmasın deyə, Şükriyyə yolçuluğun
birinci günü, iki kilometr piyada gəldikləri o yolu
keçəndən sonra axşam özünü ayaqyoluna
çatdıraraq alt, üst paltarlarını soyunub tualetin
döşəməsini silərək yenidən əyninə
geyinir. Saçını, üz-gözünü
murdarlayaraq özünü qorumağı bacarır. Ona görə də hər kəs cüzamlı
görürmüş kimi ondan qaçır, iyrənirdilər.
Yəni M.C.Bağırovun Cavaddan boşan,
atanın soyadına qayıt, sürgündən azad olunacaqsan
təklifinə Şükriyyə "Bəlkə də
Cavadı güllələyəcəklər, amma mənim
boşanma ərizəm ona güllədən ağır
olacaq. Mən Əhməd Cavada görə
atam Süleyman bəyi ayaqlayıb ona qoşulub
qaçmışam. Amma Cavadı heç
vaxt ayaqlamaram" cavabını verir. Amma
bu, hələ yolun yarısı idi. Dağ
boyda kişiləri alçaltmağın yolunu yaxşı
bilirdi alçaqlar. O səbəbdən yol boyu yeməkdən,
içməkdən məhrum olan qadınlar son anda
aclığa tab gətirməyib əsgərlərlə cinsi əlaqəyə
girərək bir pay çörəyə qonaq olurdular. Əslində, bununla təkcə cismani yox,
ruhlarını da bir parça çörəyə
satırdılar. Şükriyyə isə
barmağını deşib qanını sovuracaq qədər,
özünü ələ verməyəcək qədər
böyük qadın idi, hə... Elə bu
qüdrətilə öldükdən sonra da
yaşamağı bacaran, yaddaşlarda qüdrətli qadın
simvolikası ilə özünə əbədi yer qazanmış
şəxslərdən biri olmağı bacardı. Yox, bacarmaq bəsit səslənər. Heç
kim sonradan dəyişmir ki... İradə böyük məfhumdur. Zindanda bütün ağrı-acılara sinə gərən,
işgəncələrə dözən Əhməd
Cavadın qadını elə onun kimi olmalıydı. Elə onun kimiydi. Əyilməz
ruha sahib olmaq asan məsələ deyil. Topuğuna
daş dəyən kimi vətənini satmağa hazır olan, əqidəsindən
dönən, canını qorumaq üçün dostunu belə
satmağa hazır olanlar var. Şükriyyələr, Əhmədlər
başqa cür ola bilməzdi.
Çünki seçilmiş idilər...
Bu yaxınlarda E.L.Ceymsin
erotik hesab edilən "Bozun əlli çaları"
romanını oxuyarkən çirkin pornoqrafiyanı yox,
okeanın o tayında yaşayıb yaradan bir qadın
yazarının əsərindəki incə nüansı
özüm üçün təyin edə bildim. Dünyada tüğyan edən
üryanlıq, cinsəl platformada at oynadan doyumsuz şeytan
çarxı oyunbazlığı çərçivəsində
romanı qələmə alan ingilis
yazıçısının çirkabın içində
belə vurğunu ülvi hisslərin üzərinə qoymaq
istəyini müşahidə etdim.
Zahirən oyun üzərində qurulan
romanın alt qatında yazıçı istəyi də
paralel olaraq inkişaf edirdi. Ədəbiyyat fakültəsinin
tələbəsi - qadın obraz Anasteyşa Stilin rastına
çıxmış milyonçu Kristian Qreyin dırnaqarası cinsəl oyunundan
sonra, bəyəfəndinin nədən məni seçdin
sualının cavabına xanımın, qarşıma
çıxan bütün kişilər kitablarda oxuduğum
personajlar ilə üst-üstə düşmürdü,
onların heç biri Ceyn Ostinin "Qürur və qərəz"inin
cənab Darsisi qədər kübar və alicənab deyildilər,
söyləyir. Bəlkə də mənimçün
bu element romanı davam etdirməmək üçün kifayət
idi. Romanda xanımın dilə gətirdiyi
bu kəlmə mazoxist düşüncəli bir erkəyi dəyişə
bilir. Onun sərt qəlbinə ülvi hiss toxumunu səpə
bilir.
Bəlkə də cəmiyyətin
qadın, kişi qolunun zəifləməsinin
əsas səbəbi hər şeyin əlçatan
olmasıdır. Kişilər qadınlara sahiblənmək
üçün dastanlarda oxuduğumuz kimi şücaət
nümayiş etdirmirlər. Qadınlar isə
əl oyuncağı kimi asan əldə olunandırlar. Acınacaqlıdır. Elə
deqredasiyanın əsasında da bu dayanır. Olar bilər ki, bütün bunlar kitablardan
uzaqlaşmağımızın səbəbidir. Çünki kitabların yaratdığı obrazlar
yox, kino, serial sahəsində retinqə hesablanmış
personajlar cəmiyyətin obrazına, dırnaqarası qəhrəmanına
çevrilir. Ona görə filmlərdə
müşahidə etdiyimiz ailə dramlarının gerçək
həyatda sayı artmağa başlayır. Serialların həyasız qadınları,
xalaları gerçək həyatımızda da öz cismini
taparaq yaşamağa başlayır. Latın
Amerikası filmlərinin yaratdığı həyat tərzi
öz proyeksiyasını xam gənclikdə cızmağa
başlayır. Və beləcə silsilə şəklində
aşına, aşına gedirik... Amma onlar yox, Bəxtlilər,
Mişkinazlar, Ömər Faiq Nemanzadələr, Axundovlar,
Əhməd bəy Pepinovlar, Turan Cavidlər, Məhəmməd
Əmin Rəsulzadələr, Topçubaşovlar, Mirzə
Kazımbəylər, Hüseyn Cavidlər və
başqaları obraz qalereyasına çevrilməlidirlər.
Amma həyat boyu gerçək
mənfi obrazlarla da rastlaşırıq. O gerçək insanlar ki, Əhməd
Cavadı anonim imzalarla qəzet-qəzet izləyib, haqqında
böhtan, şər, ittiham dolu yazılarla güllə
qarşısına yola salırdılar. Uf demədən,
acımadan yaşamına xitam verirdilər. Əhməd Cavad isə yazılan bütün
şeirlərində eyni intonasiyanı təkrarlayırdı.
Susa bilmədiyindən...
Necə susum, danışmayım,
mən
eyləyim xəyanət?
Hanı sevgi, hanı vətən,
de
harda qaldı millət?
Mən bir qulam, yerim altun,
suyum
gümüş, özüm ac,
Atam məhkum, anam sail,
əlim
hər şeyə möhtac...
...
Mən Türk övladıyam,
dərin
ağlım, zəkam var,
Nə vaxtacan çiynimizdə
gəzəcəkdir
yağılar?
Nə qədər ki, hakimlik var,
məhkumluq
var, mən varam,
Zülmə qarşı
üsyankaram,
əzilsəm
də susmaram!
- söyləyirdi...
Müsahibələrinin birində,
babamı onun yazıçı dostları satdı, deyən
Anar Axundzadə indinin indisində də Türkiyədə
olunca, mən Əhməd Cavadın nəvəsiyəm, kəlməsini
dilinə aldıqda necə sayğı, hörmətlə
qarşılandığını söyləyir. Əhməd Cavadın
"Çırpınırdın Qara dəniz"i indi də
türklərin istiqlal marşıdır. Üzeyir
Hacıbəyovun bu titrək sözlərə
yazdığı möhtəşəm musiqini dinlədikcə
heyrətini, gör kimlərin nəslindədik,
başucalığını, qürurunu, məsuliyyətini vətəndaş
olaraq üzərində hiss edirsən... Biz bu gerçək qəhrəmanların
nəslindənik, bəli!
Qazaxıstanın o dəhşətli
düşərgəsində ömrünün səkkiz ilini
xərcləyir türk əsilli acar qızı Şükriyyə. Odun
doğrayır, yük daşıyır, dərzilik,
aşpazlıq edir. Nəm, darısqal
kamerada həyatının ən gözəl
çağlarını xatırlayır. Kobud
əllərinə baxaraq incəliyindən bir zərrə belə
qalmadığının fərqinə varır. Ayna qarşısında dayanmağın da heç
bir mənası yox idi artıq. Əhməd
Cavadın sevdiyi, aşiq olduğu o gözəl, incə,
qarasaçlı, irigözlü xanımdan əsər-əlamət
belə qalmamışdı. Həm də
bilirdi ki, indi övladları pərən-pərən olub.
Bilirdi ki,
ömür-gün yoldaşı hansı işgəncələrə
məruz qalır. Bütün bunlar içini didik-didik edirdi,
ağlını başından alırdı, məhv edirdi onu
həm bir qadın kimi, həm ana, həm də həyat
yoldaşı kimi... Yalnız övladlarına nə
zamansa qovuşmaq istəyi anaları ayaqda saxlaya bilər.
Elə onlara görə yaşayırdı
Şükriyyə. Əhməd Cavad isə
zatən onun içində idi. Sevimli nəğməsiydi
dodaqlarında...
Deyilənə görə,
Şükriyyə xanım tez-tez bir şeiri mahnı kimi
zümzümə edərdi. Bu, Əhmədin toylarında dediyi
gözəl şeir idi...
Məndən xoşbəxt varmı
dünyada, deyin?
Ey, telli yavrusu Süleyman bəyin.
Baxtım tərlan imiş, yeyindən,
yeyin,
Heç kəsə bu baxtı vermərəm,
sənsiz...
Bəxtəvər idilər...
Günel
EYVAZLI
Ədəbiyyat
qəzeti. - 2019.- 6 iyul.- S.28.