Belaruslar kitab
oxuyurlar...
Təxminən üç min əhalisi
olan, Litva və Polşa ilə bir neçə kilometrlik sərhəd
zonasında yerləşən Poreçye qəsəbəsi
başdan-başa şam meşələri ilə əhatə
olunub. Meşəliyin tən ortasında
belarusların çox sevdiyi və "Mirvari gölü"
adlandırdıqları Moloçnoye gölünə
günün istənilən vaxtında baxmaqdan doymursan -
gözlərin sevinir, ruhun dincəlir. Mənim
dincəldiyim istirahət mərkəzi də gölün
qırağındaydı. Burdan iki yüz metr aralıda
ölkənin ən qədim dəmiryolu vağzalı yerləşir
- 155 il bundan öncə Belarusda məhz bu
vağzaldan ilk qatar yola salınıb. Qəsəbədə
yeganə valyutadəyişmə məntəqəsi də
vağzaldadır. Klassik fransız
üslubunu qoruyub saxlamış vağzalın gözləmə
otağında oturub gah yanımdakı xoşsimalı nənəyə,
gah rəngli kitabını vərəqləyən oğlan
uşağına, gah da şüşələri par-par
parıldayan iri pəncərələrdən bayıra -
müharibələr görmüş qoşa palıd
ağaclarının kölgəsində sərinlənən
düşərgə uşaqlarına baxıram. Kassanın açılmasını gözləyirəm.
Zala daha iki qadın daxil olur, onlardan biri salam
verib dərhal soruşur:
- Axırıncı kimdir?
- Mənəm, - deyə
yanımdakı nurani qadın cavab verir. - bu
cavan oğlandan sonrayam, - məni işarə verir. Düzü, mənimlə təxminən eyni
yaşda olan qadının mənə "cavan oğlan"
deməsindən tutuluram. Amma özümü o yerə
qoymuram, gülə-gülə soruşuram:
- Siz də valyuta dəyişməyə
gəlibsiz?
Görünür, qadın nabələd
adam olduğumu dərhal sezmişdi,
çünki zala girər-girməz o da eynilə
"Axırıncı kimdir?" sualını verdi,
susduğumu gördü; məndən əvvəl zalda olan
qoca kişi ona məni işarə elədi. Qadın heç
nə deməyib yanındakı oğlan uşağına nəzakətlə:
- Denis, gəl burda otur, bax o cavan
oğlanın yanında,- dedi. - Al, kitaba da
bax, hələ vaxta on beş dəqiqə
var, - çantasından üz qabığında rəngli
şəkillər olan kitabı çıxarıb oğlana
uzatdı.
Düzü, sakit və
hay-küysüz vağzalın geniş və
hündürtavanlı zalında oturub nahar fasiləsinə
çıxmış kassiri on beş dəqiqə
gözləyəcəyimi bilirdim, səbrim tükənmişdi.
Düşündüm ki, yəqin, valyuta dəyişmək
istəyən təkcə mən deyiləm, adamlar
yavaş-yavaş çoxalırdı...
- Yox, mən pensiyamı alacam... -
qadın yenə gülümsəyir. - Siz, yəqin, turistsiniz,
istirahətə gəlmisiz?
- Bəli... (anladım
ki, vağzaldakı yeganə kassa təkcə mənim kimi
turistlər üçün deyil, yerli əhali bura gəlir,
kommunal xərclərini ödəyir, pensiyasını alır
və s.). Danışmağa da həvəsim yox idi, amma necə oldusa, aradakı
xoşüzlü sükut və içəri girənlərin
işıq saçan siması ovqatımı çöldəki
təmiz hava kimi durultdu, qadınla söhbətə
girişdim.
- Yəqin, nəvənizdir? - uşağa işarə edirəm.
- Elədir. Qızımın
oğludur. Özü Amerikaya gedib, əriylə... Üç aylıq gediblər, hələlik.
Xahiş ediblər ki, uşağa mən baxım...
- Denis, neçə yaşın var -
soruşuram.
Uşaq təəccüblənir,
elə nənəsi də ondan geri qalmır. Görəsən,
uşağın adını hardan bilir? Deyəsən,
bayaq içəri girəndə nəvəsini adıyla
çağırmağını unutmuşdu.
- On... Üçüncü sinfi bitirmişəm,
gələn il dörddə oxuyacam. -
Denisin dili bir qədər topuq vururdu, əlindəki rəngli
kitabın vərəqlərini o yan-bu yana çevirə-çevirə
bildirir.
- Nə oxuyursan belə?
- Şeirlərdi...
- Olar mən də baxım?
- Olar, olar... - nənəsi nəvənin
yerinə cavab verir. - Denis, ver əmiyə kitabı,
baxsın...
Denis
könülsüz-könülsüz kitabı mənə
uzadır. Baxıram, Belarus dilindədir. "Valyuşka
üçün oyuncaqlar". Müəllifi
də Lyudmila Kebiç. Müəllif mənə tanış gəlir. Birdən yadıma
düşür - hə, hə, bu odur, dünən mənə
Qrodnodan zəng vuran qadın, Lyudmila... Nə xoş təsadüf!
- Şeirlər xoşuna gəlir?
- Hə... - Denis qısa cavab verir.
- Bu kitabı mən almışam
onunçün, - nənə əlavə edir. - Bayram hədiyyəsidir.
Mənə söz verib ki, tətil bitənədək
onu oxusun, şeir əzbərləsin. Nitqi pisdir, nə qədər
çox şeir bilsə, o qədər də yaxşı
danışar... İndikilər az
oxuyurlar...
Bu dəfə mən təəccüblənirəm...
...Belaruslar bayramları böyük təntənə
ilə keçirirlər. Evdə, işdə,
küçədə, vağzallarda... hər yerdə, bayram əhval-ruhiyyəsini
hiss edirsən. Xüsusilə uşaqlar
daha çox sevinirlər. Əvvəla,
bilirlər ki, valideynləri onları mütləq hədiyyə
ilə sevindirəcək. Bu bir ənənədir.
İkincisi, əyləncə və
oyuncaqlarından doyunca həzz alacaq, bayram günlərində
məktəbə getməyəcək, rahatca gəzəcək,
təbiətdən, dadlı-ləzzətli yeməklərdən
həzz alacaqlar.
Bayram şənlikləri ərəfəsində
bütün meydan və xiyabanlar xüsusi zövqlə bəzədilir,
mağaza və marketlər, ərzaq və oyuncaq
dükanları, kafe, bar və restoranlar, səyyar xidmət
obyektləri... bir sözlə, hər şey öz gözəlliyi
və bolluğu ilə göz qamaşdırır, yerli əhali
də, qonaqlar da, turistlər də öz arzu və
ehtiyaclarını asanlıqla qarşılaya bilir,
sözün əsl mənasında bayram ovqatı
yaşayırlar. Bəlkə də burada təəccüblü
heç nə yoxdur, dünyanın hər yerində belə
bir təntənəylə qarşılaşmaq olar.
Burda məni heyrətləndirən tamam başqa mənzərə
oldu: Belarusun faşizm işğalından azad
olunmasının 75-ci ildönümü ərəfəsində
düzənlənən bayram tədbirləri arasında
KİTABla bağlı tədbirlər, sərgilər,
yarmarkalar, səyyar kitabxanalar və mağazaların
olması. Bəli, belaruslar kitabı sevirlər,
burda uşağa da kitab hədiyyə eləsən sevinəcək.
Demək olar ki, hər yerdə - metroda,
trolleybusda, avtobusda, parkda, kafedə, dayanacaqlarda, qatarlarda...
uşaq, böyük, cavan, yaşlı (sosial statusundan və
durumundan asılı olmayaraq) hamı kitab oxuyur. Nə oxuyur və necə oxuyurlar?
Öncə, qısa arayış: təkcə
ötən il ərzində Belarusda 2 milyon 647 min nüsxə
kitab nəşr edilib, 1323 adda
kitab və broşür Belarus dilindədir. Bu
statistikanı mənə İnformasiya Nazirliyindən veriblər
və əlavə edim ki, oxu səviyyəsinə görə
də belaruslar MDB ölkələri arasında öndə
gedirlər. Burda "şəhər və
kənd oxucusu" bölgüsü yoxdur, şəhər
kitabxanaları da kənd və qəsəbə
kitabxanaları kimi daim gur olur, oxucu zallarında yer tapmaq
müşkül məsələdir. Bir maraqlı və
önəmli cəhət də budur ki, bütün
kitabxanalarda demək olar ki, il ərzində
daim yazıçı və şairlərlə
görüşlər keçirilir, yaradıcılıq gecələri,
kitab müzakirələri olur.
Belarusda qadınların 57
faizindən çoxu, kişilərin isə 42 faizindən
çoxu kitab oxuyur. Bu rəqəmi beynəlxalq sorğu mərkəzləri
çıxarıb. Əlbəttə, rəqəmlər
hələ hər şeyi demir, göz gördüyünə
inanar. Mənim müşahidəmə görə,
ölkədə kitaba və yazıçıya xüsusi
hörmət və ehtiram qorunub saxlanıb. Səbəblərdən biri ailə ənənəsidir
- elə bir ailə tapmazsan ki, kitabxanası olmasın. Elə bir ailə tapmazsan ki, orada uşaqlara kitab hədiyyə
verməsinlər. Bu, bir adət
halını alıb, bəlkə də buna görədir ki,
uşaq məktəbi bitirəndə nəinki yerli, həm də
dünya ədəbiyyatından məlumatlı olur. Burada Belarus İnformasiya Nazirliyinin və dövlət
kitabxanalarının da xüsusi rolunu qeyd etməliyik. Bəs hansı kitablara üstünlük verilir?
Əsasən mənəvi-psixoloji və vətənpərvərlik
mövzusunda yazılmış kitablara. Oxunan
kitabların arasında dünya ədəbiyyatının -
MDB ölkələri, Çin, Afrika və Asiya ölkələri
ədəbiyyatının nümunələrini görmək
olar...
...Çoxşaxəli ictimai və ədəbi fəaliyyətinə görə adı Ginnesin Rekordlar Kitabına düşmüş dünya şöhrətli yazıçı Nikolay Çerqineçin başçılıq etdiyi Belarus Yazıçılar İttifaqının 600-dən bir qədər çox üzvü var. Belarus yazıçıları son iyirmi-otuz ildə dünyanın ən mötəbər müsabiqələrində iştirak ediblər, ölkəyə xeyli nüfuzlu mükafatlar gətiriblər. Onlardan biri də Nobel mükafatçısı Svetlana Aleksiyeviçdir. Nobel alandan dərhal sonra mən Svetlana Aleksandrovna ilə əlaqə saxlamışdım, onu təbrik etmişdim, iki həftə keçmədi ki, onun razılığı ilə "U voynı ne jenskoe liüo" əsərini tərcümə elədim, Nərmin Kamalın köməyi ilə bizim elektron mediada çap etdirdim. Bundan başqa Nikolay Çerqineçin "Sınovğə" romanını da tərcümə edib kitab halında çap etdirmişəm. Hər iki əsər qiymətlidir, öz müəlliflərinə böyük şöhrət gətirib.
Mənə Nikolay İvanoviçin müavini, tanınmış yazıçı Anatoli Matviyenko zəng vurub demişdi ki, Qrodno vilayəti üzrə Yazıçılar İttifaqının sədri Lyudmila Kebiç sizinlə əlaqə saxlayacaq. Lyudmila Antonovna doğrudan da mənimlə əlaqə saxladı, bildirdi ki, onlar Poreçye qəsəbəsinə gələcəklər və burda mənimlə yaradıcılıq görüşü keçirmək niyyətindədirlər. Belə də oldu. Vilayətin mərkəzindən qəsəbəyə Lyudmila Kebiç başda olmaqla bir qrup yazıçı və şair gəldi: Bronislav Yermaşkeviç, Nikolay İvanovski, Lyudmila Şevçenko, Anatoli Apanaseviç və Dmitriy Rodionçik. Onlar üçün, elə mənim üçün də beynəlxalq əhəmiyyət daşıyan bu tədbir çox dolğun və maraqlı keçdi, əsl Nəsimi gecəsi, Azərbaycan-Belarus gecəsi yaşandı. Təfərrüatlar barədə həm Belarus, həm də bizim mətbuatda məlumatlar gedib...
Yazımı burdaca bitirib Belarusun iki tanınmış şairini - Lyudmila Kebiç və Dmitriy Rodionçiki "Ədəbiyyat qəzeti"nin oxucularına təqdim edirəm.
Kamran Nəzirli
Ədəbiyyat qəzeti.-
2019.- 27 iyul.- S.26.