Vaxtın paradoksal
inkarı
İnternet, vaxtın ölümü
və şeir
"İnternet diktatura və məhdud dünyagörüşünün
gələcəyini qaraldacaq".
Jurnalist Jan-Filip de Tonnak, kinodramaturq Jan-Klod Karier və
yazıçı Umberto Eko
internet barədə söhbətlərində
bu qənaətə gəlirlər. Niyə? Çünki virtual dünya vaxta,
zamana daha çox təsir edə bilir. İnternetə düşən bir
məlumatı heç
bir rejimi mütləq şəkildə
silə bilmir. İnternetdə yayılan məlumatın
üstündən sükutla
da keçmək mümkün deyil. İnternet vaxtı əldə etmək, qazanmaq baxımından çox dəyərlidir. Elə
günü günə
qurban verməkdə də az
rol oynamır. Ekonun internet və zaman anlayışı haqqında
fikirlərini
illər sonra bir daha oxuyuram.
Qəribədir ki, bu fikirlərin şeir sənəti ilə əlaqəsi ortaya çıxır. Faiq
İsmayılovun "Vaxtın
ölümü" şeirində
zamanın əldən
çıxması mücərrəd
və konkret estetikaya əsaslanır:
Gözlərimin qabağında
sudan çıxarılmış
balıq kimi çabalaya-çabalaya
ölür vaxt...
Bu dünyada ən böyük dərd
Vaxtın ölməyini görməkdi.
Konkretlik
Elm insanın ehtiyaclarını
ödəmək üçündür. Həyatı
bir az
daha rahat və komfortlu edir. Sənət isə həyatda daha maraqlı və uzunömürlü
bir yaşamaq və yaratmaq prosesidir. Elm konkretdir. Sənət həm konkret,
həm də mücərrəddir. Yaradılış maddidən mənəviyə,
mənəvidən maddiyə
doğru hərəkətdədir.
Deməli, "Vaxtın
ölümü" şeiri
poeziya sənətində
konkretlik və mücərrədlik estetikasının
epiqrafı, manifesti ola bilər.
Şeir iki hissəyə ayrılır. Birincisi
fiziki məzmun və keyfiyyət daşıyır:
Gözlərimin qabağında
sudan çıxarılmış
balıq kimi çabalaya-çabalaya
ölür vaxt...
Mücərrədlik
İkincisi metafiziki hadisədir. Burada vaxt
tarıma çəkilmiş,
gərilmiş vəziyyətdədir.
Zaman adlı məhdudluqdan qurtulmaq, xilas
olmaq çabası dərdin estetik ifadəsinə çevrilir:
Bu dünyada ən böyük dərd
Vaxtın ölməyini görməkdi.
Vaxtın
mövcud olduğu an və ölümü
arasındakı məsafədə
evoluvasiya hadisəsi yaşanır. Materiya və ruhun bir-birinə keçidləri
baş verir. Faiq şeirlə zamanı dirildir. Əldən çıxan zamanı
estetik səviyyədə
inkar edir. Real həyatda zamanın
ölümü sənətə,
virtual mövcudluq formasına
daxil olur. Dünyasını dəyişir. "Vaxtın ölümü"
şeiri zaman məhdudiyyətindən xilas
olmaq üçün
alternativ bir reaksiyadır, çabadır.
Domnatio memoriae
Ədəbi tənqid Faiq İsmayılov poeziyasının
varlığından sükutla
keçə bilmədi. Bunun iki
səbəbi var. Əvvəla,
bu hal internet erasında mümkün deyil. Digər tərəfdən, "vaxtın
ölümü" şeiri
zamanın dar, məhdud sərhədlərindən qaçmaqla
hər növ "domnatio memoriae"ə meydan oxuyur. "Domnatio memoriae Roma imperiyasında bir şəxsin ölümündən
sonra onu sükuta, unudulmağa məhkum etmək mənasını ifadə
edirdi". Həmin şəxsi
rəsmi qeydiyyatdan silir, onu təsvir
edən heykəlləri
yox edir və yaxud doğulduğu
günü uğursuz
elan edirdilər.
Müasir dövrdə bir
adamın fotosunu yox etmək çox çətindir.
İnternetdən şəklini tapmaq
asandır. Həqiqəti yox etmək çətindir. Vaxtı dirildən
şeir sənətinin
üstündən sükutla
keçmək isə
qeyri-mümkündür. Çünki:
Bu dünyada ən böyük dərd
Vaxtın ölməyini görməkdi.
Ülvi BABASOY
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.-
8 mart.- S.26.