Külək yorulanda...
Kənan Hacı
haqqında
Bakılı yazıçılar, şairlər haqda
növbəti yazıda Kənan Hacıdan
danışacağıq. Kənan Hacının
hekayələri də şeirləri qədər gözəldir,
maraqlıdır. Bakılı balasının
Bakının simvollarından olan küləyin adını
daşıyan "Yeraltı külək" adlı uzun hekayəsinin
adını görəndə digər bir bakılı
Mikayıl Müşfiqin "Küləklər" şeiri
yada düşür:
Hər səhər,
hər axşam,
hər
axşam, hər səhər,
çox
zaman sərsəri
küləklər bixəbər
Bir
yaxın dost kimi qapımı döyərlər
Küləklər,
küləklər,
bəstəkar küləklər
dünyanı dolaşan bəxtiyar küləklər
Bəziniz
qorxulu, bəziniz qorxusuz,
Bəziniz
duyğulu, bəziniz duyğusuz,
Bəziniz
uyqulu, bəziniz uyqusuz,
Küləklər,
küləklər, ey sərin küləklər,
Sizdə var qorxusu hər yerin, küləklər.
Ey
çılğın küləklər, nəşəniz
daşarkən,
Bağların
şehindən mey sorub coşarkən,
Nalqıran
dağları atlayıb aşarkən
Məni də alınız, uçayım, dağlara.
Könlümdə nə varsa açayım dağlara.
Gurlayın,
ilhamım, sənətim gurlasın,
Fırtınam,
qasırğam, qüdrətim gutlasın,
Şimşəyim
parlasın, zülmətim gurlasın!
Ey məni
sərazad bəsləyən küləklər,
Bir
dağın başından səsləyən küləklər!
Mikayıl Müşfiqin 1929-cu ildə yazdığı
bu şeirə bakılı bəstəkar Elçin İmanov
mahnı bəstələyib və digər bakılı - xalq
artisti Eyyub Yaqubov oxuyub.
Kənan
Hacının "Yeraltı külək" hekayəsi
adının ritmi ilə yazılıb - gilavar, xəzri... Bu hekayədə insan taleyinin
ağrılarını görmək, hiss etmək
mümkündür.
Hekayə
İmranın dostu Sərxanın toyunda aldığı bu xəbərlə
başlayır: "Bibin öldü. Gəl!".
İmrah,
təzə bəylə, əslində, daha dost deyildi. O, avara,
sərgərdan dostlarıyla əlaqələrini çoxdan kəsmişdi.
İndi bu dostlarla onu bircə tel bağlayırdı: yeyib,
içib, kef çəkmək. İmran isə
bu səfil həyatla çoxdan vidalaşıb normal həyata
qayıtmışdı. Ətrafı
sanballı, say-seçmə adamlardan ibarət olan İmran
indi səhər işə, axşam evə tələsən
xoşbəxtlərdən idi. İtkin taleyinin
arxasınca süründüyü zamanlar çox arxada
qalmışdı və o, daha həmin günlərə
qayıtmaq istəmirdi...
Alber
Kamyunun "Yad" romanı da qəhrəmanın
anasının ölüm xəbəri ilə başlayır:
"Anam ölmüş bu gün. Bəlkə
də, dünən, bilmirəm. Qocalar evindən bir
teleqram aldım: "Ananız vəfat etdi. Sabah
dəfn olunacaq. Sayğılar. Bundan başqa bir şey anladılmır. Bəlkə də, dünən ölüb".
İmranın həyatı "Yad"ın qəhrəmanının
həyatına bənzəməsə də, bu xəbər
onların həyatına hər bir ana itkisi kimi çox təsir
edir.
İmranın bibisi Bibixanım ona anası qədər əziz
idi...
O, hər
gün əyyaş dostlarından qaçmağa bəhanə
axtarsa da xeyri olmurdu. Bir də görürdü
ki, ayaqları onu hər gün görüşdükləri
kafeyə - kəndin kənarındakı xudmani məkana
aparır.
Sərxanın göz yaşları
İmran
ailə qurandan sonra həyat yoldaşı onu başqa bir adam eləmişdi. Onun indi toyuna
gəldiyi dostu Sərxanla bağlı xatirələri
çox idi. Anasını erkən itirən
Sərxanın sərxoş olduqları gecələrin birində
qəfil dolmuş gözlərini İmrana zilləyib
"anamçün çox darıxmışam" deməsi
onun ürəyinə köz kimi dağ basmışdı.
Gecə qəbiristana yollanmış, Sərxanın
anasının qəbri üstünə gəlib
hönkür-hönkür ağlamışdılar.
İmranın bibisi Bibixanım nənə aforizmləri
ilə məşhur idi. O, kənddə yeganə qadın ki,
"Avrora"sını tüstülədə-tüsdülədə
kəndin çayxanasına girib şəstlə çay
sifariş edirdi. Bibixanım nənənin kəndə nə
vaxt gəldiyini heç kim bilməsə də
o, bu kəndin ayrılmaz bir hissəsinə
çevrilmişdi. Kənan Hacının bənzətmələri,
təşbehləri çox maraqlıdır. O,
Bibixanım nənənin yaşının bilinməməsini
gövdəsi düyünlü tut ağacının,
divarları oyulmaqda olan qədim türbəyə bənzədir.
İtkin düşmüş səs
Bibixanım nənənin kimliyini bilən bir nəfər
olmalıydı. O da ancaq Lal Əhməd ola bilərdi.
Lal Əhməd kənddəki asfalt yolun
qurtaracağındakı türbədə qalırdı.
Zibilliklə dolu olan bu yerdə bir qoca əncir
ağacı da vardı ki, qocalıq onun da gövdəsini
çat-çat eləmişdi. Bibixanım
nənəni hələ nənə olmadığı
vaxtlardan tanıyan Lal Əhməd inadla susurdu. Lal Əhmədin çox gözəl səsi
olduğu deyilirdi. Bu itkin
düşmüş səsin şahidləri də əncir
ağacı kimi qocalmışdılar. Hekayədə
qoca əncir ağacı və külək daha çox diqqət
çəkir. Əncir ağacı haqda
sonda bir daha oxuyacağıq. Hələlik,
küləkdən danışaq. İmran
bibisini səsləyir. Havasızlıqdan
boğulduğunu görüb pəncərəni
açır. Şüşəni cırmaqlayan külək
tabutun üstünə örtülmüş yaşıl ipək
örtüyü kənara atır...
Səsin qəbri
Ehtirasın əlində girinc olan Bibixanım Sabirə təslim
olan günün gecəsi Əhmədin səsi batır. Sabir
Bibixanımı əncir ağacının dalda yerində
gözləyəcəkdi. Sərxoş gecələrin
birində İmran onunla qarşılaşır. Batan səs gözlərin arxasında
çırpınırdı. İmran gözlərini səsin
qəbri olan bu müdhiş baxışlardan çəkə
bilmirdi...
Əhmədin yaxşı səsi vardı. Artıq o səs
tərk etmişdi Əhmədi. Özündən sonra da
bir ad qoymuşdu ona: Lal Əhməd.
Sükut dili
Lal Əhməd qış gecələrini
sınıq-salxaq çarpayıda tək yaşamır,
sükutla qol-boyun olurdu. Elə indi də daxmanın
altındakı yorğun külək Lal Əhmədlə
İmran arasındakı sükuta kobudcasına müdaxilə
edirdi.
İki bacısı vardı İmranın. Bacıları
qoşulub qaçdığı üçün onlarla
danışmırdı. Bibilərinin rəhmətə
getməsini eşidib gələn bacıları ilə yenə
danışmadı. Uşaq olanda
itirmişdilər atalarını. Çörək
dükanında işləyən Sabir kişini maşın
vurmuşdu. Həmin vaxt İmranın on
bir, əkiz bacılarının isə yeddi yaşı
vardı. Anası dünyasını dəyişəndə
də İmran onlarla barışmadı. Bibisi
onun bacılarını bağışlamasını istəyirdi.
Deyirdi ki, onlar sənin bacılarındı, pis
yola getməyiblər, ailə qurublar. Sən
onları bağışlamamaqda düz eləmirsən.
Hekayədə baş verən hadisələr yada
düşdükcə cənazə dəfnə
hazırlanır. Evdəki hüzn arasından xatirələr
boy göstərir, İmranın həyatı vərəqlənir.
Onun bir ailəli qadınla münasibət qurması və
Gülşad bibinin buna etiraz etməsi; bibisi qızı
Gülnazın niyə son nəfəsində bibisini tək
qoymasını deməsi; bibisinin İmranı arzulaması, bəlkə
də, ona deyiləcək sözünün olması;
İmranın övlad sahibi olmaması və bir gün əncir
ağacının dibinə atılmış uşaq,
arvadı Güllünün bundan əndişələnməsi;
bibisinin ölməmişdən öncə sirri ona
ötürməsi... Yaxında İmran ata olacağı... Bəs görəsən arvadı onun xəyanətini
bağışlaya biləcəkdimi?
Hekayədə
epizodik obrazlar da var. Rəhmətliyin son nəfəsində
başı üstündə olan Natavan, ağızdan pərtov
Ququş, şəkildə üzündən dəhşətli
ifadə yağan Şakir dayı...
Əncir və külək
Hekayənin
sonunda yenə Bakının simvolları olan əncir
ağacı və küləyə rast gəlirik... Əncir ağacı qocalmış, külək isə
yorulmuşdu. Cənazə qəbrə sallananda
İmranı, sanki ildırım vurur: Qəbrin baş tərəfindəki
qozbel əncir ağacı eynən Bibixanım nənəyə
bənzəyirdi. Boş qəbrin içində
yorğun külək vurnuxurdu.
Həyatın özü...
Kənan Hacı Həyatın özünü yazır. Onun qəhrəmanlarının
həyat hekayəsi bir-biri ilə identikdir. Təbii, yazıçı özü bunu hiss etmir.
O, həyatda bəxti gətirməyənlərin, biçarələrin
taleyini ustalıqla qələmə alan
yazıçıdır. Onun "Boz ilan"
hekayəsinin rəssam qəhrəmanının tənhalığı
ilə Lal Əhmədin tənhalığı, həyat tərzi
oxşardır. Rəssam
yaşadığı tənha, rütubət qoxulu daxma
zülmətin ağuşunda əriyib görünməz
olardı. Çöllüyün sonsuz
qaranlığı ona quyunu xatırladırdı. Lal Əhmədin sığındığı daxma
da tənhalıq məbədgahı idi, sanki. Bu, sadəcə, insan talelərinin bir-birinə bənzəməsidir.
"Fironun dəftəri" romanında da
gücsüz, kədərli obrazları görürük.
Taleyi gətirməyən daha bir cütlük
"Kölgələr şahiddir" hekayəsinin qəhrəmanlarıdır.
Qızın qaçırıldığını
düşünən ana yanışmışdı: Onlar
çayda boğulmuşdular. Kölgələrdən
başqa heç kim bilmir ki, onlar çaya
necə düşüblər? Kənan Hacı dərin
müşahidə qabiliyyətinə, geniş mütaliəyə
malik yazıçılardandır...
Xuraman
Hüseynzadə
Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 2 mart.- S.20.