Müəllif - Zaman içində
gəzişmələr...
***
Tanrının
ən böyük Müəllif olduğu deyilir...
"Ən
böyük" təyinini qoyuruq bir kənara, bəs müəllif
olmaq nə deməkdir?..
"Yaratmaq" - sanki kiminsə əminliklə cavab
verdiyini eşidirəm. Nəyi yaratmaq? Dünyada
nə yoxdur və ya nə yaradılmayıb? Ki kimlərsə
onu yaradaraq (yaratdığını düşünərək)
müəllif adı almış olurlar?..
Bir yandan
da dünyada ən acığım gələn əməl
qaçılmaz olmadığı müddətcə kiməsə
sual verməkdir...
Lakin, hər
halda, kimin Müəllif adlanmasından asılı olmayaraq istənilən
yaradıcılıq fərəh doğurur...
***
...Artıq
bir yerə yaxınlaşırsan və birdən-birə deyil,
halbahal artıq "həqiqət"lə "heçnəsizlik"
arasında orta yerdə olduğunu anlayırsan. Boşluq, dərketmə
və dərketməzliyin gah o, gah bu şəkildə bir-birinə
qarışdığı an. Nəyin nə, kimin kim, kimin nə, nəyin kim olduğu məsələsi
zəkanın açılan qatlarında əriyib itir. Sözlər əriyib itir, hadisələr, nizam,
ehtiyac və gərəklilik əriyib itir. O andan
boylanıb baxırsan bir anda yumulmuş gözlərlə
içəri, qaranlığın aydınlaşması
zülmət anlayışını yoxa çıxarıb,
amma bu heç işıq da deyil. Bir anda nə sevincin, nə
fərəhin, nə istəyin, nə ehtiyacın, nə
zalımlığın, nə xeyirxahlığın....
heç nəyin, heç nəyin olduğu kimi
olmadığını anlayırsan... "Olduğu"
belə deyə bilməzsən, çünki yoxdur. "Çünki" belə deyə bilməzsən,
səbəb yoxdur. "Səbəb" belə deyə
bilməzsən, hadisə yoxdur, "hadisə" belə deyə
bilməzsən, hərəkət yoxdur, "hərəkət"
belə deyəmməzsən, heç nə əbədi
axınını saxlamayıb... "Yox" kəlməsini
necə dilə gətirəsən, "YOX"-luğu var edən
"VAR" yoxdur...
Bütün
bunları anlayırsan və bir də nəsə, məsələn,
şeir yazırsan...
Dəlilikdir...
***
Amma mən
həmişə, hər yerdə, hər bir yaşantıda, hər
bir ağrıda... Burda dayanmalıyam, çünki
sadaladıqlarım daha çox şəxsi yaşantılara
işarə edir, mən isə hətta sakitcə axıb gedən
suların aynasına hardasa bir uşağın düzəldib
buraxdığı kağız qayıqda da hekayə
axtarıram...
İnsanlar
- onların əlləri...
Uşaqlar
- çirkli ayaqqabıları...
Gənclər
- təmiz baxışları...
Qocalar...
- gözlərinin dərinliyindəki bilanıqlıq...
anımdan ötüb-keçən, ayağımı tapdayan, bir
kafenin pəncərəsindən baxdığım
küçəylə harasa gedən insanlar... Eşitdiklərim...
Yuxularda əyan olanlar... Yuxarıdan göndərilənlər...
hər şeydə bir hekayə...
"Hekayə
var, adam yoxdur"...
Qəribə
taledir, amma taledir - Müəllif taleyi...
***
Müəllif xatirələrini xatirə kimi,
yaralarını yara kimi, zədələrini zədə kimi
daşımır mətnlərinə. Müəllif
içi-içində çeviricidir, hər şey onun qəlbində
həll olub qarışır, həmin qarışıq bir
baxımdan tərkibi ta həyatın
başlanğıcında müəyyən edilmiş bir
düşüncə məhsulundan ibarətdir, ondan nə
törəyəcəyi isə müəllif xarakteri ilə
bağlıdır.
Müəllif - ilk növbədə öz həyatını
soyuqqanlılıqla müşahidə edir, ona
qarışmağı, onu qorumağa cəhd etməyi, onu və
ya ona müdaxilə edənləri qınamağı və ya
onun üçün mübarizə aparmağı qeyri-peşəkarlıq
hesab olunur.
Müəllif
əsl mətnlərini özünün özü
olmadığını anlayanda yazır, mətn münasibət,
cavab, silah, sevgi izharı... heç nə deyil, əlahiddə
məsələdir...
Bu
çox sadə həqiqətdir - Yalnız Mətn Qalacaq... və
Müəllif hər şeyi ancaq mətnə çevirir...
***
Mətn...
amansızdır...
Baxırsan,
bir adam özü bilmədən mətn
olur, baxırsan mətn canına yeritmək istədiyin
adamı tikan kimi canından çıxarıb atır. Mətnin nə sevgisinə, nə
soyuqqanlılığına, nə də qəzəbinə
qarşı çıxmaq mümkündür. Mətn,
ondan məqsədli istifadə etmək istəyən müəllifi
aparıb hər tikəsi bir kolda qalacaq dərədə qoyub
gələr... Mətn, müəllifindən
ayrılmazdır, azdırılmış müəllif
heç zaman qayıdıb öz Mətnini tapmayacaq.
Öz qaraçuxasından ayrılmış insan kimi
ömrü ah-vayla keçəcək...
Mətnə etibar etmək lazımdır, o sehrli gələcək
xəbərçisidir. Sözlər nişan verir, boyun əyməkdən
başqa əlacın yoxdur. Ən müdrik
müəllif, Mətnə boyun əyən müəllifdir.
Həyatını dəyişdirməyə cəhd edə bilərsən,
Mətnini isə əsla...
Mətn -
bələdçidir...
Bəzən
mətn etmək istədiyin adam ipə-sapa
yatmaz, bəzən müəllif insanın karkasını
götürüb onun üstündə Mətninin
adamını yaradar...
Bəzən
Mətn bir andaca qəbul etdiyi adamı bir andaca da itələyib
qapısından çıxarar...
Mətn adamı öldürdüsə, müəllif
onu dirildə bilməz.
Mətnin
yaratdığı adamı isə heç o adamın
özü də öldürə bilməz...
Müəllif
bir baxımdan Tanrıdır, lakin o, həm də
Tanrının qələmidir...
Mətn
isə... çox güman onun adını Qismət qoymaq olar,
yazılıb və pozulmayacaq..
Hə...
Müəllif
əksər hallarda təkdir, çünki onun hekayəsi
özündən daha qəddar, sərt... və
qısqancdır..
***
Bəzən
Müəllif əlini ÖZ ölümünə uzadır
Nə
olur-olsun, qəlbimizin dərinliyində bir Həyat məmləkəti
var və biz hamımız o məmləkətdə
yaşayırıq...
Kimi arabir dönür o məmləkətə, kimi
baş götürüb birdəfəlik gedir, amma
kökünün orda olduğunu bilir. Kimi də həmişə o məmləkətdə
yaşamaqda, sevməkdə, xoşbəxt və bədbəxt
olmaqda, gülməkdə və ağlamaqda, qısacası,
istənilən halda var olmaqdadır...
İntihar
edən Müəllifin qəlbinin dərinliyindəki Həyat
məmləkəti əvvəl işğal, sonra talan olunub,
bütün ümidlərlə bağları qopub...
Hərçənd,
bu onlara belə görünür...
Həyat
məmləkəti ancaq insanın özünə məxsusdur,
kimsə iznsiz ora nə əl uzada bilər, nə bir
çöp götürə...
Müəllifə
gələndə isə - məsələ daha mürəkkəb,
bəlkə də dərkedilməz dərəcədə sadədir...
***
Əslində, müəllif əksər hallarda
insanı deyil, hekayəsini itirdiyi üçün, bəlkə
də həmin insan hekayəsinin kölgəsinə
çevrildiyi üçün kədərlənir. Adam - qaranlıq olduğu
halıyla haqdır, amma sən onu hekayədə yenidən, bəlkə
də olmaq istəyib ola bilmədiyi
halıyla yaradıb sevinmək istəyirsən...
Tanrılıq
iddiası ancaq müəllifə məxsusdur...
Kölgəsiz mümkündürmü? Mümkün
deyil. Hekayəyə mütləq nəsə
və kimsə kölgə qismində daxil olur.
Lakin...
Bəzən
kölgə olmasını istəmədiyimiz nəsnələri
və kimsələri hekayəmizin qara tərəfindən
xilas edib işıqlı göstərməyə
çalışmağımızın cəzası mətnimizdən
çıxıb üstümüzə hücum çəkir...
Hekayəmiz,
istənilən halda sağ və bütövdür, yaralanan
bizik...
***
Bəzən
də belə olur - Müəllif "ölür"...
Bəlkə
bu yerdə "öldü" demək yerinə
düşmür, çox güman o, elə ölüydü,
lakin sən onun həyatda görünmək istədiyi şəkildə
qalma çabalamalarına qapılmısan, inanmısan...
Əzab, əziyyət,
sarsıntı... bir mənada mətnin qidası, ideyası,
lap elə katalizatoru ola bilər, ən bəxti
gətirən halda isə - əlahəzrət Mətnin
özünə çevrilə bilər...
Lakin
söz yox, söhbət yuvarlandığın əzab-əziyyətin
dərininə endikcə özəyə, vəhdətə, mənaya
yaxınlaşmaqdan gedirsə... Sən yuvarlandıqca
düşüncən daha gizli bilinməzliklər ətrafında
sakitləşməyə və dolanmağa - Rəqsə
başlayıbsa... Çaxıldığın hər
daş, hər sınıq, hər yara, hər ağrı səni
özünü axtarmağa bir az da
yaxınlaşdırırsa...
Müəllif, istənilən quyunun dibindən mətnlə
çıxır. Orda qalanlar belə müəllif sayıla
bilərlər - təki sussunlar. Quyuda
susmaq lazımdır. Məncə... Quyuda
düşünmək, uzaqbaşı qeydlər götürmək
tələb olunur...
Mətn - amansız şeydir, o, ən kiçik xəyanətdə
öz müəllifini heç nəyə baxmayaraq məhv
edir. Haqlıdır. Bu onun günahı deyil, sən
özün-özünü sözdən-sözə, ifadədən-ifadəyə,
təsvirdən-təsvirə və ən əsası, mətləbdən-mətləbə
qoruyur, ya da məhvə sürükləyirsən...
İnsan, uşaq əlinə verilmiş plastilin
hesabı özü-özünə
bağışlanmış materialdır. Tanrıya
daş atmağı yığışdırmaq
lazımdır. O səni - xam materialını
özünü verib gedib, buyur, nə istəyirsən yarat...
Bu, əsla
fantaziya deyil...
Bu, tamamilə
mümkündür...
Sən,
öz-özlüyündə Yaradıcısan, nə
yaradacaqsansa o olacaq və onun taleyini yaşayacaqsan...
...Bəzən
də belə olur - Müəllif ölür. Ya da, sən birdəncə
aldadıldığını və diriylə deyil,
ölüylə tanış olduğunu
anlayırsan. Onun əzab-əziyyət adıyla bizə qəbul
etdirmək istədiyi adi məişət eybəcərliklərini
mətnə çevrilmək cəhdi heç zaman
bağışlanmayacaq...
***
Artıq tamamlanmış, artıq var olan hər şey
yaradıcılığın bitdiyindən xəbər verir. Ona baxıb
sevinmək, fərəhlənmək, fəxr etmək,
şükran duymaq və müəllifə minnətdarlıq
etmək olar.
Lakin mən özüm-özlüyümdə
yaradıcıyamsa, özüm-özümü
yaratmağı seçmişəmsə hazır olanla
maraqlanmayacağam. Bu mənim taleyimdir, bu taleyi isə həyatımın
qaydaları kimi qəbul etmişəm. Mənə
"emalatxana" və hazır "material" təklif etmək
axmaqlıqdır, özümə nə lazım olduğunu
yaxşı bilir və onu həyatın ən gizli-aşkar,
çətin döngə və hətta dalanlarından
axtarıb tapıram. Görən kimi isə
bilirəm - bəli, bu mənim Mətnimdir. Məni heç nəylə hədələmək
olmaz, istənilən kədər və sevinc, ağrı və
coşqu, sevgi... mətndir. Mən
özüm-özlüyümdə emalatxanayam, həyatım bir
emalatxanadır, ora daxil olan bircə yarpaq, bircə ot belə, boşuna bir küncdə
atılıb qalmayacaq. Mən mükəmməl
olanı aramıram, mənim "yaxşı materiala"
ehtiyacım yoxdur. İnandığım həqiqət,
bütün mövcudluğun eyni zərrəciklərdən və
enerjidən yarandığını deyir. O məsələ
yaradıcılıqda - yanaşmada və yaratmaqda olduğunu
diktə edir.
***
Mən öz əsərlərimi yaratmaq istəyirəm. Həyatıma daxil etdiyim hər
şey və hər kəs bir gün məni tərk edib gedəcək,
bu baxımdan heç kimin və heç nəyin
azadlığının qarşısını kəsmək
istəmərəm, lakin əsas məsələ - mətn və
mətndə qalmaq istəyənlər qalacaqlar...
Məsələnin
məğzində özümü və ehtiyac duyduğum hər
şeyi və hər kəsi qoruma instinktim mətnimi qoruma
instinktimə çevrilib... məsələ bu qədər
sadədir...
Həmçinin, məni qorumaq, mətnimi qorumaq deməkdir. Çünki əslində,
mən deyil, mətn var və o, daha vacibdir...
Mən
baxmağı, görməyi, hiss etməyi, dinləməyi və
eşitməyi sevirəm. Günahlandırmaq
duyğum çoxdan itib gedib, istənilən şeyə haqq
qazandıra bilərəm. Geri çəkilməyi
deyil, üstünə getməyi, qaçmağı deyil, geri
itələnməyi tanımağı seçmişəm.
Nə olur-olsun, insanların qəlbinin dərinliyindəki
işığa inanıram..
Bu gün
hər şeydən uzaqlaşıb dünyanın ən sakit
və səssiz yerində gözlərimi yumub öz
yoxluğumu və yazacaqlarımı düşünməkdəyəm...
Bəlkə
də çoxdan ölmüşəm, sadəcə, mətnimi
yazmaq üçün dayanmışam... belə qəbul edilə
bilərsə...
Bilməzsə
də... "Eybi yoxdur"...
***
Bəzən
Müəllif kənarda baş alıb gedən, göydən
yağış kimi tökülən, ayağa dolaşan
sözlər bolluğunda boğulmağa və əzab çəkməyə
başlayır...
Bir kəlmə artıq söz deyilməsinə, bir kəlmə
artıq sözün işlənməsinə, eyni sözlərin,
əhvalatların, fikirlərin təkrarlanmasına dözə
bilmir.
Tıncıxıram, çırpınır, heç
özü də bir sözü ikinci dəfə demək istəmir...
Sözü
toz kimi qaldırıb başımızdan aşağı necə
gəldi ələyən adamlarla bir sözü ikinci dəfə
deməyimizə səbəb olan adamların bir-birindən fərqi
yoxdur, heç birinə dözmürük...
Bəzən
müəllifin sözü, hara gəldi, necə gəldi,
ora-bura soxuşduran, paylayan, səpələyən
adamların əlindən alıb gizlətməyi gəlir, qoy
axtara-axtara qalsınlar, tapmasınlar,
yanıb-tökülsünlər...
***
Kitablar
yandırıla, mətnlər silinə bilər... Günlərin
bir günündə kağız və yaddaş içində
qorunan hər şey yoxa çıxa bilər... Şeirimizi,
hekayəmizi xatırlayan son insan ölüb gedər... Lap elə
Dünyanın özü dağıldı bəlkə?.. Heç nə əbədi deyil... miş...
Müəllif
həmişə sağdır, ürəyi döyünəndə
də, döyünməyəndə də...
Onun
barmaqları həmişə hansısa vaxtı gəlib
çatmış kəlmənin üstündən vurmaq
üçün hazır dayanıb: "Ol!"...
İndiliksə
Müəllifi özünə və bütün özündən
kənarda olanlara... susmaqda günahlandırmayın, Müəllifin
gözləri həmişə açıqdır, hətta
qapalıykən də...
***
...Dünyanın
ən fırtınalı yeri müəllifin qəlbidir. Lakin
Tanrı belə dincini almaq istəyəndə ancaq oraya üz
tutur...
Deməli, o həmişə döyünəcək...
Hədiyyə Şəfaqət
Ədəbiyyat qəzeti.-
2019.- 26 oktyabr. S. 10-11.