"Məni tənqid etmək gülünc görünür..."

Sərdar Aminlə müsahibə

- Sərdar, səni daha çox jurnalist kimi tanımışıq. Aparıcılıq fəaliyyətin olmuşdu. Yazarları dəvət edib söhbətlər edirdin. Sonra vaxt keçdi. Gördük ki, Sərdar da nələrsə yazırmış...

- Vallah, məni kim necə tanıyıb, bilmirəm, amma mən televiziyaya gəlməzdən öncə yazırdım, 2010-cu ildən aparıcılıq fəaliyyətim olub.

Ədəbiyyatla müqayisədə televiziya daha dinamik sahə olduğundan, yəqin, televiziya layihəm daha çox diqqət çəkib, məni belə tanımısız.

Televiziya rəhbərliyinin mənə ədəbi layihə həvalə etməsinin səbəbi də ədəbi faliyyətim olub.

- Hətta şeir də yazırdın. Sonra başını buraxdın. Necə düşünürsən, şeir səndə alındımı?

- Bir az pafoslu səslənsə də, şeiri müəllif seçmir ki, istədiyi vaxtda, sizin təbirinizcə desək, başını buraxa. Şeiri həmişə uzun fasilələrlə yazmışam. Ən yaxşı halda ayda bir şeirim olub.

Nəsr ilə poeziyanın yaxınlığı qaysı-şaftalı oxşarlığı kimidir: zahirən ikisi də mətndi, amma daxilən tamam başqa səbəblərdən yaranan, tamam başqa müstəvilərdə inkişaf edən və müəllifdən tamam ayrı atmosferli enerji tələb edən sənət növləridir.

Şeir yazacağım ərəfədə olduğum hal, şeirə hesablanan bədii informasiya nəsrlə eyni olmur. İmplusun özü belə fərqlidir. Dediyim odur ki, şeir yazıram, yəqin ki, həmişə də yazacam. Son şeirimi də səhv etmirəmsə, bir ay qabaq dərc etdirdik: "Güləsər - bir zəmi əfsanəsi".

- Nargin.az portalının təsisçilərindənsən. Səncə, bu portal ədəbi mühiti kifayət qədər işıqlandıra bilirmi? Kənardan izləyənlər üçün düşünülür ki, orda da müəyyən bir qrup var. Yalnız o imzalar çap olunur.

- Nargin.az-ın ilk məqsədi ədəbi mühiti detallarına qədər işıqlandırmaq deyil, arzuladığımız ədəbi mühiti yetişdirməkdir. Buna görə biz qruplaşmağa məcburuq. Mən yaxınlarda ədəbi qruplaşmaların əhəmiyyəti haqqında bir yazı da yazmışdım. Təbii ki, söhbət əzələ nümayişi, eqo sığalına hesablanmış qruplardan getmir. Mən şəxsən hər gün oturub durduğum adamları misqal-misqal toplamışam; biri iqtisadçıdı, biri şairdi, biri biznesmendi. Nə bilim, biri Qazaxdandı, biri İsmayıllıdan, biri Salyandan, biri Füzulidən və s. Bunları sadalamaqda məqsədim odur ki, bizi nə içki şüşəsi, nə eyni rayonda doğulmağımız, nə də dini etiqadlarımız bir yerə yığıb. Yalnız arzuladığımız sənət, yazmaq istədiyimiz və yazacaqlarımızın atmosferi birlikdəliyimizə səbəb olub.

Qrup dediyiniz o adamlar arasında namaz qılan da var, araq içən də var, Qərbi sevən də var, Şərqi sevən də... Amma söhbət ədəbiyyata gələndə, hamımız eyni tərəfə baxırıq. Məsələ budur.

Mən qələmində işıq gördüyüm, özümdən 10-15 yaş kiçik adamlara da zəng edirəm, yazılarını sevdiyimi deyirəm, onları çağırıram, həmin qrup dediyiniz şəxslərlə görüşürük, söhbətləşirik.

Onun nəticəsidir ki, bu gün artıq Məlik Rza, Məhəmməd Tanhu, Ülvi Bahadır kimi həmkarlarımız yüksək bir mərhələnin astanasındadır.

Nargin.az-da dərc olunmaq məsələsinə gəlincə, elə bir adam yoxdur ki, saytımıza yaxşı mətn göndərsin, amma dərc etməyək, buna əminəm. Düzdür, şeirə bir az mühafizəkar yanaşırıq, bunun da səbəbi var. Bu gün şeir intensiv şəkildə yazılır. Bəlkə də, dünyanın heç bir ölkəsində bu qədər şeir yazılmır. Bunun yaxşı tərəfləri çoxdur, amma bizim də borcumuz öz istiqamətimizə uyğun şeirləri dərc etməkdir. Bizim istiqamətimizsə, incəsənətdir, əsl sənətdir. Poeziyaya birbaşa aidiyyəti olan bir neçə şəxsi "Votsap" qrupunda cəmləmişik, sayta göndərilən bütün şeirləri anonim şəkildə həmin adamlara təqdim edirik. Müsbət rəy alan bütün şeirlər mütləq şəkildə dərc olunur. Bəzən elə olub ki, şeir münsiflərimizdən birinin yaxşı şair hesab eləmədiyi birinə məxsus olub, amma müəllifi anonim saxladığımızdan həmin münsif də o şeirə müsbət rəy verib. Buna görə də "Nargin"i qeyri-obyektivlikdə qınamaq düzgün deyil.

Onu da deyim ki, "Nargin.az" fəaliyyətə başlayan kimi 2 fəaliyyəti dayanmış sənət saytı yenidən işə başladı, daha iki yeni sənət portalı yaradıldı. Bu hadisələr həm də "Nagin"in uğurudur. Bir neçə gündən sonra, saytımızda ciddi dəyişikliklər olacaq, yeni güclə işə başlayacağıq.

- "Su Sərgisi" romanın ikincidi. Birinci romanın, səhv etmirəmsə, o qədər də uğurlu olmadı. Ancaq "Su Sərgisi" haqda çox danışıldı. Əsərin adı haqda müxtəlif fikirlər səsləndi. Onu uğurlu hesab edən də oldu, etməyən də. Gəl elə əsərin adından başlayaq. Niyə "Su Sərgisi"?

- Doğrusu, roman haqqında izahedici nələrsə danışmağı xoşlamıram. Düşünürəm ki, yaxşı bədii əsər nəşr olunandan sonra bir canlı orqanizmə çevrilməlidir, öz taleyini özü həll etməlidir. Ona görə mən romanım haqqında, orda demək istədiklərim haqqında annotasiya versəm, romanın potensial impulslarını birə endirmiş oluram. Mən özümü oxucularıdan ağıllı saymıram, ola bilsin, onlar romandakı hansısa metaforadan, hansısa təşbehdən daha ciddi nəticə çıxarıblar, daha uzaqlara gedib çıxıblar, onların variantlarını zədələməmək üçün romanda demək istədiklərimi publisistik müstəvidə təkrarlamağı düzgün saymıram.

- Təqdimatın ürəyincə oldu? Ümumiyyətlə, təqdimatlarda həmişə oxucu az, yazıçı, şair daha çox olur. Bu səni narahat edir?

- Təbii ki, narahat edir. Mən şəxsən təqdimat məsələsinin düzgün təşkili məsələsində acizəm, bilmirəm. Mən prodüserlik qabiliyyəti olan insanları bu işə çağırıram. İnanın, bu həm də biznesdi, menecer çatışmazlığı var, bu gün prodüserlik mərkəzi yaradıb həm kitabı dirçəltmək, həm də bunu bir biznes halına gətirmək olar.

Təqdimatıma gəlincə, gözlədiyim qədər oldu. Arzuladığım müəlliflərdən bir neçəsi öncədən romanı oxumuşdu, onların fikirlərini bilmiş oldum. Üçüncü kitabımın təqdimatında xeyli tanımadığım adam, yəni oxucu da iştirak etdi.

- "Su Sərgisi" romanından danışaq. Əsəri mən də oxudum. Hətta ilk cümləni oxuyandan sonra davam etmək istəmədim. Ancaq oxuyub bitirdim. Ümumən yaxşı romandı. Roman haqda bir neçə fikir səslənib. Daha çox dil qüsurlarını irad tuturlar. Çoxları da Sərdardan bu cür roman gözləmirdi. Bu fikirlərə münasibətin necədi? Səncə, uğurlu roman alınıbmı?

- Bir cığal açıqlama eləyəcəm, bunu nə sizin, nə də oxucuların eqoizmə yozmasını istəməzdim.

Dünya ədəbiyyatından, dünya kinosundan, incəsənətdən xeyli nəticələr çıxarmış bir gənc kimi deyirəm, mən nə yazdığımı az-çox bilirəm. Məni əlinə yeni qələm almış bir şəxsin plastında mühakimə etmək, həvəskar müstəvidə tənqid etmək gülünc görünür.

Onu da deyim ki, bu romanı yazdığım ərəfədə bugünkü ədəbi mühit, tənqidçilər tam potensialı ilə gözümün qabağında olub.

Bir-iki şəxs istisna olmaqla, romanıma kimsənin effektiv işıq tutacaq bir yazı yazacağına inanmırdım. Ümumiyyətlə, etiraf edirəm ki, Azərbaycan yazıçısını lazımi müstəviyə qaldıracaq bir tənqidçi, ədəbiyyatşünas, naşir gözə dəymir, varsa da, potensiallarını hiss etdirmirlər.

Dil qüsurları məsələsilə bağlı tamam başqa fikirdəyəm.

Bəli, sənət "nə" yox, "necə"lik məsələsidir. Amma bu necəliyi cümlə quruluşunun formasında axtarmaq düzgün deyil. Cümləyə təbiət təşbehlərini "rajok"la doldurmaq yaxşı nəsr əsəri yaratmaq deyil mənə görə. Mətnin nəbzi situasiyanın, atmosferin necəliyində vurur. Təsvirin forması cümlənin ütülü olması ilə ölçülmür, səliqəli geyinmiş adam yalnız səliqəli geyinmiş adamdır.

Cümlələrin arxeik ifadələrlə, təbiət peyzajları ilə süslənməsi ən yaxşı halda koloritdi. Kolorit isə dünya ədəbiyyatında, kinosunda heç naxış kimi də diqqət çəkmir, bu yalnız bəzəkdir. Nəsrin üstündəki bəzəkdənsə, altına daha çox fikir vermək lazımdır. Mən bununla romanımın qüsursuz olduğunu demək istəmirəm.

Roman haqqında yazı yazan şəxslərə təşəkkür edirəm. Tənqidi mətnlər arasında məni hələ ki ən çox düşündürən yazı Elnarə Akimovanın məqaləsidir.

- Əsərdə Sona hamilə qadındı, sevgilisinin erməni olduğunu biləndən sonra intihar etmək istəyir. Onun sevgilisini niyə erməni elədin? Diqqət çəkmək üçün?

- Sona romanın fonudur. Necə ki, qadın həyatın fonudur. Qəhrəmanımın təmizlənmə prosesi həm də Sonaya və onun ermənidən yaranan uşağına olan münasibətində görünür. O, əvvəlcə Sonanın düşdüyü durumu iyrənc sayır, doğulacaq erməni uşaqla bir damın altında yaşamağı absurd görür. Romanın sonunda qəhrəmanın xəyalları ilə tanış olanda bunun əksini görürük. O, kənddə həmin körpə və Sonayla özünü bir yerdə təsəvvür edir, hətta atasının ağ tut ağacının ortasında calaq vurub yetişdirdiyi xar tut ağacının altında belə onlara yer verir. Hansı ki, bu ağac Şərq atasının oğlu üçün gördüyü gələcək, yeni dünyadır, qəhrəmanım öz yeni dünyasında irqi, milli ağrılıqdan xilas olmuş halda təsvir edilir.

- Çox qəribədir ki, əsərin Azərbaycan ədəbiyyatının konkret mövzularından kənara çıxmışdı. Çoxları da bu fikri səsləndirdi ki, Sərdarın romanı Azərbaycan romanı deyil, sanki Avropa romanıdı. Romanda buddist gəzişmələr, Sergi ataya göndərmələr, dahilərlə dialoqlar, sanki əsərin real qatından daha maraqlı alınıb...

- Mən bu məsələlər barədə nəsə deyə bilməyəcəyəm. Çünki romanı başqa gözlə oxuya bilmirəm. Müəllif kimi də oxuduqda, dediyiniz məqamları qiymətləndirmək mümkün olmur. Romanı şərh edərkən onu Skandinav, Avropa romanı, soyuq mətn adlandıranların, yəqin ki, bir əsası var. Amma mən bu romanı yazanda qarşıma belə bir məqsəd qoymamışam. Yəni "bir şəhər romanı yazım", yaxud "Azərbaycan romanı yazmayacağam" kimi prinsiplərim olmayıb. Nə qədər şablon səslənsə də, mən də oxumaq istədiyim romanı yazmışam. Əksər səhnələrin oxucular üçün maraqlı olmayacağını düşünmüşdüm. Ancaq əksinə, elə həmin səhnələr daha çox ilgi çəkdi. Bu da həqiqətdir ki, yazı prosesində oxucu, tənqidçi basqısını unutmuşam. Yalnız özümə maraqlı mətn yazacağımı düşünmüşəm. Bilmirəm, bəlkə də, bu, düzgün deyil. Amma düşünürəm ki, müəllif öz əsərindən zövq almasa, onu kiminsə zövqünə hesablasa, uğur ordan iraq qalır. Yazı prosesi də bir növ seks kimidi, nə qədər öz zövqüncə davransan, qucağındakı da o qədər həzz yaşayacaq.

- Roman yazmağı davam etdirəcəksənmi? Bildiyin kimi, ölkədə romanlar az çap olunur...

- Əksər həmkarlar mətnin üstündə çox əsir, amma mən materialın xəyali halının, potensialının üstündə çox əsirəm, bəzən bu, illər çəkir. Kompüter arxasına keçənə qədər həmin ideya barədə xeyli düşünürəm. Yazı prosesi adətən bir il çəkir, amma xəyalqurma illərimi aparır. Ona görə, roman yazmağa, yəqin ki, davam edəcəyəm. Amma növbəti roman nə zaman hasil olacaq, deyə soruşsanız, cavab verə bilməyəcəyəm.

Söhbətləşdi: Oğuz Ayvaz

Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 12 yanvar.- S.29.