Bədii Tərcümə Mərkəzi təqdim edir:

Çağdaş özbək ədəbiyyatı

Qoşqar Nərqabil (1968) - çağdaş özbək ədəbiyyatının tanınmış isimlərindəndir; şair və nasir, dramaturq, tanınmış jurnalistdir, Özbəkistanın Əməkdar jurnalisti, Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. "İnsan və Qanun" qəzetinin baş redaktorudur. Şeirləri Azərbaycan dilində də nəşr olunub.

Qəlbimdəki Qafqaz

Hekayə

- Dedulə, otkuda vı? İz Tadjikistana? Pakistana?

- Net, iz Djaxonistana!*

Pəncərənin arxasındakı gözəl qız bəyaz üzündəki təbəssümlə, Qafqaz gözəllərinə xas ilahi baxışla, ulduz kimi parlaq, qara gözləri ilə məndən soruşur:

- Djaxonistana, qde gto Djaxanistan?*

- Djaxonistan - gto Uzbekistan! Bunu bilmirdinmi? - deyə ona baxıram. Çünki Özbəkistan dünyanın bütün möcüzələrini, gözəlliyini, səxavətini və cazibəsini özündə cəmləşdirir.

Qız pasportumu açıb: "Uzbekistan... Uzbekistan"*, - deyir və təkrar-təkrar baxır.

Onun laqeydliyi mənə xoş gəlmir.

- Yaxşı, harada müvəqqəti qeydiyyatdasınız? - təkəbbürlə soruşur.

- Sanatoriyada. "Özbəkistan" sanatoriyasında. Böyük babamın qanuni qeydiyyata alındığı öz sanatoriyamızda.

Təəccüblə baxır:

- Qafqazdamı? - deyə heyrətlənir. - Bilir, axı. Bizim sanatoriyamız, özbəklərin qəşəng sanatoriyası, özü də Qafqazın ən sərin yerində.

- Başa düşürəm. Bəs, o kağız haradadır?

- Hansı kağız?

- Qeyd olunduğunuz yer barədəki kağız.

Başım gicəllənir. Bu pul o qədər də təcili deyildi, amma növbədə uzun müddət gözləmişdim. Oğlum xaricdən "Western Union" vasitəsilə göndərmişdi. Onu Kislovodskda da ala bilərdim. Sanatoriyanın yanında bir bank vardı. Nə xəyal elədimsə Pyatiqorska gəldim. Dedim, həm şəhəri gəzim, həm də dostum Əhmər üçün hədiyyə alım.

Bank kraliçası:

Kağızsız mümkün deyil, edə bilmərəm, - deyir.

- İndi neyləyim? Yenidən sanatoriyaya gedib həmin kağızı yazdırımmı? - kədərlə soruşuram.

Qız yenidən pasportuma baxır, gülümsəyir və kompüter düymələrini basmağa başlayır.

"Deməli, yazır...".

Əlimdəki "Əli Qəmbər" qovununu pəncərənin yanındakı stolun üstünə qoyuram. İlk baxışdan kiçik olsa da, ağırdır. Əlim əsir. Nə zülümlə tapmışam onu!

Qafqaza uçmazdan öncə, dostum Nurullaya zəng etdim. "Bu qovunu tapmaq mümkün deyil, yalnız Qarakalpaqstanın Beruni rayonunda, ya da Xorəzmdə olar" - demişdi.

Hələ əsəbləşmişdi də:

- Başın xarabdı? İndiki zamanda "Əli Qəmbər"i haradan tapa bilərsən?

- Tapılacaq, - ümidlə dedim, - çünki Qafqazda dostumu görməliyəm. Bilirsən, Əhmər Əhədov ilə Əfqanıstanda olmuşuq. Otuz ildir bir-birimizi görmürük. Ona aparmaq istəyirəm.

- Sən təzək yeri soruşmursan e, "Əli Qəmbər"i soruşursun. Bu vaxta Əli Qəmbər qalar?

Nurulla telefonunu söndürdü.

Əhmər və mən eyni bölükdə xidmət etmişdik. Demə, alnımıza yazılıbmış. Yad ölkədə çox faciələr gördük. Bir dəfə o məni ölümün pəncəsindən qurtardı. Yaralıydım, güllə yağışının altından çıxardı. Hələ bir dilin cəlbediciliyinə bax: bay-bay.

Əhmər özbək dilinə çox yaxın tatar və qazax ləhcəsi arasındəkı gözəl bir səslə danışırdı. İkimiz də qədim türk qanının damarlarımızda axdığını hiss edirdik.

Deməli, bu iki qaragözlünün qismətində qiyamətə qədər getmək, cəhənnəmə atılmaq varmış? Biri Qafqazın dağ kəndindən, biri də Sərxandəryanın cənubundakı bir kənddən - Möminqüldən. Əfqanıstana qədər bir yol...

Doğrudur, tale bizi o yanğında qovurdu, təltif də elədi, sağ-salamat geri də döndərdi. Bu günsə qafqazlı dostum Əhməri görməyə qərar verdim. Ayda-ildə bir dəfə ziyarət etdiyim sanatoriyanın Kabardin-Balkar Respublikasına uzaq olduğunu biləndə narahat oldum. Sonra: "Əlli kilometr uzaqdakı dostum üçün əlli il sürünsəm də azdir", - deyə fikirləşdim.

Axı bədəni güllədən deşik-deşik olmuş özbək dostunu dəhşətdən çıxaran bolqar qardaşım üçün əlli kilometr nədir ki?

Mən hospitaldən qayıdanda Əhmər də özbəklər kimi çox xoşbəxt idi. Sanki qardaşı gəlmişdi. Sevindiyini görsəydiniz. Sonra kazarmanın qaranlıq dalanında sabaha qədər içdik. Kimsə siqaret çəkdi, tüstünün kəskin qoxusu da başımızı fırlatdı.

- Əhma-ə-ə-ər... Mən sənə nə yaxşılıq edə bilərəm? Sən mənim dostumsan! Ölsəydim, sənə nə göndərə bilərdim axı? Şükür ki, sağam!

- Siz tərəfdə, eşitmişəm, qovun çox şirindir. Daşkənddən qovun göndərərsən, - Əhmər demişdi.

Göndərərəm... Yox... özüm gətirərəm. Gerçək sözümdür, özüm gətirərəm, - söyləmişdim.

Başım gicəlləndi, başımı onun sinəsinə qoyub ağladım. Onun da çiyinləri atılıb-düşürdü...

Bankir qıza qayıdaq. O, hələ də kompüterə nəsə yazırdı.

- Müvəqqəti qeydiyyata dair məlumatların pasportunuzda olduğunu bilmirdinizmi? Onu itirməyin, əgər itirsəniz, pulu ala bilməzsiniz, - qız xəbərdarlıq elədi.

Elə bu vaxt hündürboy, yaraşıqlı bir qadın masaya yaxınlaşdı və "Əli Qəmbərə" uzun-uzadı baxdı. Nazik, ağ barmaqları ilə qamış səbətin içindəki qovunu ovuşdurdu və masaya baxmaqda davam elədi. Yanaqlarında göz yaşı puçurlandı, dəfələrlə udqundu. Yumru qarnını ovuşdurdu və ona baxdığımı görəndə utandı və stula oturdu. Amma gözlərini qovundan çəkmədi.

Xəcalət çəkirdim, özümü narahat hiss edirdim, səhv bir iş görmüş kimi əsəbləşirdim.

Qadına baxmamağa çalışırdım. Bankir qız işimi tez qurtarsaydı, qovunu götürüb arxaya baxmadan çıxıb gedərdim.

Aman Allah, qadın ayağa qalxdı və yenidən "Əli Qəmbər"in yanına gəldi, onu götürdü və həzin səslə yalvararaq dedi:

Bu qovunu mənə satın, lütfən, nə qədər pul istəsəniz, verərəm, - qadın baxışlarını gizlədib pörtərək deyir.

Pəncərə arxasındakı Qafqaz gözəli mənə baxır və birdən:

Qovunu ona ver! Sən yaxşı insansan! Bu ikicanlıdır axı. Siz tərəflərdə də qadınlara hörmətlə yanaşırlar, elədirmi?

Doğrudur, - deyirəm.

- Əsl erkək sözüdür. Bu qovunu bir kağıza büksəydiniz, ya bir qutuya qoysaydınız, belə də omazdı, gülümsəyərək deyir.

Dayandığım yerdə hönkürürəm. Nurulla bunu min əzab-əziyyətlə tapıb. Xorəzmdə evlər gəzib, axırda Bek ağanın evindən tapıb... Bek ağa da qovunun hara göndəriləcəyini biləndə razılaşıb: "Nə deyim? Allah yolunu açıq eləsin" - söyləyib.

Verərsinizmi, bu adam mənim gəlinbəyimdir, qardaşımın arvadı!

Mənə pul çıxarıb verir.

"Mən bunu... Bu qovun... Bu ..." Sözümü sona kimi deyə bilmirəm.

Bankir qızın gözləri alov saçır:

Axı siz kişisiz! - deyir.

Mən yerimdən dik atılıram, oğlumun xaricdən göndərdiyi pulları götürürəm və binanı tərk edirəm.

Bek ağanın qovunu içəridə qalır. Günaha batmış adamlar kimi küçədə veyillənirəm. Rəhmətə getmiş nənəmin sözləri qulağımda səslənir: "İkicanlı qadın yıxılarsa, dağ titrəyər, ikicanlı qadın istədiyini yeməzsə, günəş batar".

Alış-veriş eləyirəm və günortadan sonra Əhmərin evinə gedirəm. Gəldiyimi görüb sevinir, həyətində mağar qurur.

Dostları və qonşuları "qonaq gəldi", - deyə həyətə yığışırlar. Yemək-içmək...

Əhmər həmkəndlilərinə sevinclə deyir: "Mənim dostum, mənim özbəkim. Oyyy! Adam ki adam!.. Özbəkistandan gəldi, məni görmək üçün gəldi".

Kişilərin ayağı axşama kimi həyətdən yığılmadı. Axşamüstü Əhmərin arvadı Zamarta bağın başında ikimizə təzə süfrə açdı. Onunla keçmişdəki hadisələri xatırladıq, hərdən kövrəldik, hərdən də xoşhal olduq. Müharibə vaxtı, ikicə il bir yerdə olsaq da, sanki iki yüz illik bir yol keçmişdik, tarixi çiyinlərimizdə daşıyırdıq...

Zamarta ara-sıra adını bilmədiyim yeməklər gətirir, gözlərilə təamlarla dolu süfrədə çatışmazlıqları axtarır, sanki evinə mən yox, doğma qardaşı gəlib. O da çox sevinir. Mən də illərdən sonra bacımı tapmış kimiyəm.

Məni bura - qan qardaşımın yanına gələ bildiyimə görə Yaradana min dəfə şükür edirəm.

Əhmər gülümsünərək:

- Yoruldunmu? Adamların gəlib-getməyindən bezmədin ki? Kəndçilərim də səni qonaq çağırır. Bir az dincəl, sonra növbə ilə onlara gedərik, - deyir.

İnşallah, yayda Özbəkistana gəl sən də. Bizim kəndimiz də çox qonaqpərvərdir. Özbəklərin hamısı qonaqpərvərdir, - deyirəm.

Əlbəttə, gələcəm. Gəlməsəm, ayıb olar.

Əhmər, yadındadır, o vaxt sənə söz vemişdim ki, sənə şirin qovunlar göndərəcəm! İnşallah, yayda gələrsən, bostana girib istədiyini qopara bilərsən. İndi elə qovunlar yoxdu, əsl qovun yayda yetişir.

- Əlbəttə, gələcəm, - dedim axı, - deyə gülümsünür.

Həyətdə hay-küy qopur. Darvaza açılıb-bağlanır. Qulaqlarıma gülüş səsləri gəlir.

Əhmər:

- Uşaqlar da gəldi. Bizi kənddə qoyub, özləri də şəhərə getmişdilər, - deyə izahat verir.

- Həyətin o başına getmək düzgün deyidi. Burada da qonaq evin süpürgəsidir. Harda desələr, orda da durasıdır.

Zamarta osetin yeməyi gətirir və ərinin qulağına nəsə pıçıldayır. Ev sahibi başını tərpədir.

Gəlin gedir və dərhal sonra yanımızda milli geyimli iki qız peyda olur.

- Bunlar mənim balalarımdır: biri qızım Asmana, biri də gəlinim Talihədir! Oğlum işdən gec gəlir. Onunla da görüşərsən, Allah qoysa.

Qız və gəlin bizimlə görüşəndən sonra çıxırlar. Bir az keçmiş Zamarta gəlir. Masaya qovun qoyur.

- Mən... Mən... - deyə çaşıram, qovuna baxıram və birdən yerimdən sıçrayıram. Əzalarım səyriyir, gözlərim qaralır, göz yaşım yanaqlarımdan süzülür. - Aman Allah, qüdrətin böyükdür, - deyə pıçıldayıram...

- Hə, Özbəkistan qovunudur, bazarda satırmışlar, gəlinimlə qızım alıb. - Zamarta həyəcanlandığımı görən kimi deyir.

Əhmər də ayağa qalxır. Uzaq bir döyüşdən sağ-salamat çıxmış adamlar kimi onu qucaqlayıram... Göz yaşlarımı saxlaya bilmirəm...

- Nə oldu sənə, sakitləş, o günləri unut getsin, - Əhmər mənə sarılaraq deyir.

Mənsə pıçıldayıram:

- Allah, Sənə şükür! Şükürlər olsun Sənə!!!

Əhmərin arvadı Zamarta, qızı və gəlini həyətdə durublar, şəfqətlə bizə baxırlar...

Qoşqar Nərqabil

Özbək dilindən çevirdi: Rəhmət Babacan

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 15 avqust.- S.26.