Qızılı-qızıl

(novella)

Nikolay Fyodoroviç İvanov (1956) Moskva, Suvorov adına Hərbi Məktəbi və Lvov Ali Hərbi Siyasi Məktəbinin jurnalistika fakültəsini bitirib. 1985-ci ildə "Sovetski voin" jurnalında müxbir və baş redaktor işləyib. İyirmidən artıq nəsr və dramaturgiya kitablarının müəllifidir. N.Ostrovski və M.Bulqakov adına nüfuzlu ədəbiyyat mükafatlarına layiq görülüb. Rusiya Yazıçılar Birliyinin sədridir.

Alnına yaşıl lent bağlamış saqqallı dəstəbaşı: - Oraya getməlisən, - dedi və avtomatının lüləsi ilə dağ yamacını göstərdi. - Yamacın arxasında oğlunu tapa bilərsən. Əgər oğlundan orada bir nişanə qalıbsa... Əlbəttə, gedə bilsən...

Onun bu sözünə həmin yamacda minalar basdırmış döyüşçülər yerlərində quruyub qaldılar. Onlar öz təhlükəsizliyi üçün gediş-gəliş sahəsini minalamışdılar. Federal qüvvələrin kəşfiyyatçıları tələfat verib geri çəkilmişdi.

Top atəşlərinə tuş gəlmiş çaqqallar mərmilərdən oğurlanaraq dərəyə çəkilmiş və sonradan üzə çıxanda isə minalardan atəşfəşanlıq düzəldirdilər. Qaçmaq istəyən əsirlər də minaya düşərək tikə-tikə olub havaya uçmuşdular.

Oğlu? Oğlu burada yox idi, ancaq boynundan pravoslav xaçını çıxarmağa etiraz etmiş əsir rus əsgəri haqqında eşitmişdilər. Nahaq xaçı boynundan çıxarmaq istəməmişdi. Boynunu vurmuşdular, xaç çəmənliyə düşmüşdü. İpək sapa keçirilmiş balaca xaç bir anda qana boyanmışdı. Bədən qürurla yerində çırpınmışdı. Yaşaya bilərdi. Xaçsız keçinmək olmazdı məgər? Axmaq. Onu yamacın arxasında dəfn etmişdilər. Get ana, get. İndicə axşam düşəcək, dağlarda hava tez qaralır. Heyif ki, gedib çatmayacaqsan. Ora gedər-gəlməzdir.

Qadın getdi.

O, minaları birləşdirən məftillərin üzərini örtmüş yaşıl otların üstüylə gedirdi. Mərmi yarası almış kolluqlar arxada qalırdı. Ətrafda, minalı çöllərdə kimlərinsə övladlarının nə özününkülər, nə də düşmənlər tərəfindən aparılmış, atılıb qalmış, yanmış sümükləri görünürdü. Sümükləri dərhal bir yerə toplayıb dua oxuyaraq adam kimi dəfn etmək də olardı. Ancaq o özünü ətindən-qanından olan, quldurlara qulaq asmayan axmaq oğluna çatdırmalı idi. İlahi, niyə belə etdin? Axı, o özü adamların gözü qabağında oğlunun boynuna xaç bağladı ki, bəladan qorunsun. O görürdü ki, Jenka dostlarından utandığı üçün xaçı köynəyinin altında gizlətdi. Düşündü ki, ondan ayrılan kimi oğlu xaçı boynundan çıxarıb atacaq və günaha batacaq. Ancaq oğlu xaçı çıxarmayıbmış...

Sonra şəxsi Günəşinin, hakimiyyətinin, nökərlərinin olmasını istəyən bəslənmiş, tox, harınlamış görkəmli saqqallılar o qadının arxasınca baxacaqdılar. Hələ təpərini saxlayan qadın üç ay o yad baxışları öz üzərində hiss edəcəkdi. Təhqirə, alçalmaya dözmüşdü. Üç ay yalnız əlləri ilə qoruduğu başına yağış yağdı... Onu özünkülər də, düşmənlər də atəşə tutdu. Tənha və yad qaraltıya müharibədə hər ehtimala qarşı, ya da təsadüfən hamı güllə atır. O, yarpaqların şehini içdi, ot yedi. Bataqlıqlarda ayaqqabılarını itirmişdi, indi dağ cığırlarında, meşədə, daşlı-kəsəkli yollarda ayaqyalın gedirdi. Yad yerdə, yad savaşda itkin düşmüş oğlunu axtarırdı. Yarıyuxulu bir quldur dəstəsindən o biri quldur dəstəsinə, acqarına bir auldan o biri aula, bir dərədən o biri dərəyə addımlayırdı. Bircə şeyi bilirdi. Oğlunun ölüsünü və ya dirisini tapmayınca bu yerləri, bu dağları və yamacları tərk etməyəcək. "Kömək elə İlahi! Oğlumu tapmağa mənə güc ver! Dizin-dizin olsa da gedəcəyəm. Rəhm elə! Sonra nə istəyirsən elə. Canımı, ruhumu, ağlımı əlimdən al, ancaq indi ümidimi üzmə...".

- Bu dəqiqə külü göyə sovrulacaq.

- Yeddi canı var, ancaq buradan heç kəs sağ çıxmayıb.

Qadını gözdən qoymayan döyüşçülər marıqda durmuşdular. Həm onun ayağının altından qalxacaq fəlakət anını qaçırmamaq üçün, həm də qadının əzabdan qurtulmasını gözləyirdilər.

Heç nə baş vermirdi. Ya İlahi ona oğlu Jenkanın xətrinə rəhm edib qıymırdı, ya da mələklər uçub gələrək qanadlarını gərir, onun qanlı ayaqlarını minalara toxunmağa qoymurdu. O, oğlunu tapa biləcək yerlərə doğru dayanmadan irəliləyir, başına bağladığı yaşıl lentdə ərəbcə yazılar olan dəstəbaşından uzaqlaşırdı. Qadın yaşıllıqda uzaq qaraltıya çevriləndə döyüşçülərdən biri snayper tüfəngini qaldırıb onun əyilmiş çiynini nişan aldı. Təhlükə sovuşdu, atəş sərrast olmadı.

Saqqallının əli əsmişdi, silahı acıqla kənara çevirib dərədəki qaranlıq kahaya çəkildi...

...İki gündən sonra piyada döyüş alayının önünə əlində ipək sap dolanmış xaç olan ağsaçlı bir qarı çıxdı. İlk baxışdan onun rus, yoxsa çeçen qadın olduğu anlaşılmırdı.

- Dayan, kimdir? - təlimata əməl edən qarovulçu soruşdu.

- Bir anadır.

- Burada döyüş gedir, ana! Çıx get!

- Heç yana gedən deyiləm, oğlumu axtarıram!

Əllərini qaldırdı - dırnaqları yox idi. Ağrıdan vətərləri əyilmiş biləkləri göründü. Uzaq dağ yamaclarını göstərdi. Daşlıqda itirdiyi dırnaqları ilə xırda çınqıllar arasından eşib çıxarmışdı. Bir vaxt Jenkanı cırnatmaq üçün ona "Qızılı-qızıl" - deyə əzizləyən ana oğlunun kəsilmiş sarı başını tapınca huşunu itirmişdi. Sonra oğlunun başsız bədəninin yanında nə qədər özündən getmişdi yadında deyil. Ancaq ayılınca başının üstündə döyüşçüləri görüb birdən-birə dəhşətli dərəcədə sevinmişdi, oğlunun kəsik başının bədənindən ayrı qalmasına yol verməmişdi...

...Qadının xəfif iniltisini eşidən ağsaçlı, heç bir müharibə görməyən siyasətçilərin və hüquq müdafiəçilərin bir-birinə zidd göstərişlərini yerinə yetirməkdən bezmiş podpolkovnik qızmar Günəş altında alayın sıraya düzülməsini əmr etdi. Bütün əsgərlər döyüş bayrağı ilə sıraya düzüldü.

Taqım və rota əsgərləri qəfil hücumlar zamanı olduğu kimi dördbucaq şəklində düzülüb bronejiletlərini qaydaya salınca o, qəfil qonağı ortaya çəkdi. Hündür, xırıltılı döyüş səsi ilə qışqırdı. Bu qışqırıq quldurlar sığınmış dağlara, dərələrə, minalanmış çöllərə yayıldı. O istəyirdi ki, səsini siyasətçilər, generallar, ağsaqqallar, əsgər anaları, bütün Çeçenistan və bütün Rusiya eşitsin:

- Al-a-ay! Diz çö-ö-ö-k!

Birinci özü ağ başını əyib balaca, qanlı ayaqları yalın qadının qarşısında diz çökdü. Komandirin ardınca döyüşlərdə vuruşa-vuruşa sayı azalıb bircə batalyonluq qalan alay dizini yerə qoydu.

Sıravilər də baş verənləri anlamadan dizləri üstə düşdü.

Öz başçılarına inanan serjantlar da eyni hərəkəti etdilər.

Sağ qalmış üç gizir - Petrov və iki İvanov da diz çökdülər. Aralarında leytenant yox idi. Onlar döyüşdə həlak olmuşdular. Gizirlərin arxasınca mayorlar, kapitanlar əmrə əməl etdilər. Ancaq kursantlıqda onlara öyrətmişdilər ki, sovet, rus zabitləri üç halda dizlərini yerə qoya bilərlər: Bulaqdan su içəndə, qadın öpəndə və döyüş bayrağı ilə vidalaşanda.

İndi gənc, saçlarına dən düşmüş komandirin əmri ilə onlar üzgün, ayaqyalın-başıaçıq qadının qarşısında baş əyirdilər. Qəfildən tale qadının üzünə gülmüşdü. O, Böyük Vətən müharibəsini keçmiş, üstünə orden lentləri bağlanmış ipək, qırmızı bayraqdan ucada idi. Podpolkovnikdən, mayorlardan, kapitanlardan, üç gizir - Petrov və İvanovlardan bir boy yuxarı qalxmışdı. Oğlu Jenka kimi heç bir qəhrəmanlıq göstərməyən, cəmi bircə gün döyüş görmüş, ikinci gün əsir düşmüş sıravilərdən də yüksəkdə dururdu. Qadın indi arxasındakı dağlardan da yüksəyə ucalmışdı, dərələrdə bitmiş ağaclardan da. Təkcə mavi göy üzü onun gömgöy gözlərinə baxır, sanki ondan güc almaq istəyirdi. Göz yaşları axarsa, külək qurutmağa hazırdı. Günəş onun balaca, zərif çiyinlərini, rəngi getmiş, hardansa götürüb əyninə geyindiyi donu qızdırmağa çalışırdı. Alay hələ də dizi üstdə qalmaqda idi, sanki bütün Rusiya, müharibəni dayandıra biləcək siyasətçilər üçün və əsgər anasının əzab və sarsıntılarına görə dua edirdilər. Onlar boynundan gizlicə pravoslav xaçı asılmış və amma hamının gözü qarşısında çıxarmaqdan imtina eləmiş böyük rus əsgəri, bu dəhşətli və anlaşılmaz sallaqxanada öldürülmüş sıravi, qızılı, sarıbala döyüşçü Jenka üçün təzim edirdilər.

Nikolay İvanov

Tərcümə Əjdər Olundur

Ədəbiyyat qəzeti . -2020.- 1 fevral.- S.12.