Ay işığından ağ işığa

"Göyərir günah içimdə

Alovlanır ah içimdə

Əyləşib Allah içimdə

Ona hesabat verirəm".

"Sizə hardan deyim, kimdən deyim, Hasan Paşadan. Elə ki, Əliqulu xanla Koroğlunun dostluğu xəbəri Hasan Paşaya çatdı, kürkünə birə düşdü".

Anadolunun şərqdəki şəhəri İğdırın Quzugüdən kəndində 7-8 uşaq bir dükanda oturub, Məhbub əminin yaşılımtıl gözlərinə baxaraq "Koroğlu" dastanını dinləyirdik. Məhbub əminin beş qızı vardı, oğlu olmamışdı. Ona görə də kəndin oğlan uşaqlarını öz oğlu kimi sevər, o zaman yaşı altmışı keçsə də bizimlə top oynar, axşamları da başına toplayıb nağıllar, hekayələr söylərdi. Bu dəfə isə Koroğlunun Ərzincan səfərindən danışırdı. Onun "kürkünə birə düşdü" sözü o qədər xoşumuza gəlmişdi ki, aylarla bir-birimizə "kürkünə birə düşdü" - deyib gülmüşdük.

İllər sonra kəndə getdiyimdə Məhbub əmi yox idi artıq. Sadəcə özü deyil, qızları, xanımı da yox idi. Xanımı rəhmətlik olmuş, qızları isə evlənib ailə, oğul-uşağa qarışmışdılar. Kəndin girişindəki yıxıq kərpic evin ətrafında dolanmış, bağçadakı ərik ağacını oxşamışdım. O anda onun söylədiyi hekayələr və "kürkünə birə düşdü" sözü yadıma düşmüşdü. Sonra da, sanki o yıxıq evin içindən Dədə Qorqudun əsrlər öncə söylədiyi sözlər yüksəlmişdi:

"Hanı öydüyümüz bəy ərənlər?

Dünya mənim, deyənlər?

Əcəl aldı, yer gizlədi,

Fani dünya kimə qaldı?

Gəlimli-gedimli dünya

Son ucu ölümlü dünya".

Uşaqlığımın ən nurlu üzü olan Məhbub əmi illər sonra Almaniyada yenə qarşıma çıxdı. Bu dəfə bir insan olaraq deyil, bir kitab olaraq qarşımda idi. Yenə Koroğlunun Ərzincan səfəri, Yenə Hasan paşa, yenə "kürkünə birə düşdü" sözü...

O kitabda əzbər bildiyim Ərzincan boyunu təkrar oxudum. Gerçəkdən də eyni sözlər, eyni söyləniş, eyni şeirlər məni heyrətə saldı. Əcəba bunu yazan da mənim kimi Məhbub əmini dinləyənlərdən biriydimi? Xeyr, onlardan biri deyildi, amma o kitabı yazan bizim İğdıra elə də uzaq olmayan Tovuzda dünyaya gəlmiş Aydın Qurbanoğlu idi. Demək ki, Məhbub əmilər bizim səsimizin, sözümüzün hakim olduğu diyarlarda gəzməsələr də, sözləri, dastanları eyni məqamda o diyarları gəzir, 10-12 yaşındakı uşaqların ruhuna Koroğluların qəhrəmanlığını, dürüstlüyünü naxış-naxış izləyirdi. Bundan nəsibini alanlardan biri də Aydın Qurbanoğlu idi. Onun 400 səhifəlik "Koroğlu" kitabı Boludan başlayıb Türküstan çöllərinə qədər fırtına kimi əsən bir türk süvarisinin cəsarətindən, eşqindən, dostluğundan və zalımlara qarşı üsyanından bəhs edirdi.

Əslində, onu mən həyat yoldaşım vasitəsilə qiyabi uzun zamandır tanıyırdım. On ilə yaxın Azərbaycan radiosunda işləyən yoldaşım Afaq, Aydın Qurbanoğlundan və Akif Səməddən tez-tez söz açar, onların ürəyindəki millət eşqindən, şeirlərindən örnəklər verirdi. Sonra ustad Məmməd İsmayıl məni onunla tanış etdi. Amma bu tanışlıq uzaqdan görüntülü bir görüşmə ilə gerçəkləşmişdi. Nə əlini tuta bilmiş, nə də Məhbub əminin söhbətinə bənzəyən sözlərini yaxından duya bilmişdim. O görüşmədən bir müddət sonra Aydın hoca nəvəsi Tuncay vasitəsilə iki kitabını mənə göndərdi. Kitabların ikisinin də boş səhifəsinə yazdığı səmimi sözlərdən daha çox atdığı tarix məni bir xeyli düşündürmüşdü. Hər ikisində eyni tarix vardı: "Bakı şəhəri, 03. 10. 1918-ci il".

Sonra onun digər əsərlərini, şeirlərini oxuduqca bu tarixin onun beynində necə bu qədər yer etdiyini, 2018-ci ili belə "1918" gördüyünü anladım. Bu tovuzlu Koroğlu ürəyinin başında saxladığı dastanlarla özgürlüyün aşiqi idi, dilində sel kimi axan Dəli Domrul sözləri vardı:

"Haqq yolunda yor atını

Al Tanrıdan baratını

Haydı, səyirt Qıratını

Gündoğandan, günbatana!".

Onun hər misrasında özgürlüyün səsi duyulur. Hər şeirinin çərçivəsi ana dilinin ən parıltılı kəlməsiylə hörülmüşdür. Sadəcə omu? Şeirləri eynilə Koroğlunun bütün Asiyadakı "Çənlibeli" kimi qocaman bir coğrafiyanı - Tovuzdan Təbrizə, Təbrizdən İstanbula, İstanbuldan Kaşğara qədər bizim olan hər yerə uzanıb gedər. Bəlkə də onun görə ustad Məmməd İsmayıl onun "Ağ işıq" adlı kitabına yazdığı ön sözdə bir xatirəsini anlatmadan keçməz:

"Türkiyənin ünlü şairi Ali Akbaşla hər görüşümüzdə mənə bunu söylərdi: Azərbaycan şeiri dediyimdə yadıma ilk düşən Aydın Qurbanoğlunun "Araz üstə nar bağı" kitabı olur".

Aydın Qurbanoğlunun şeirlərini oxuduqca mən də Ali Akbaşa haqq qazandırdım. Çünki onun şeirlərində "sən, mən, mənim eşqim, mənim həsrətim" kimi şəxsi mövzulardan daha çox "biz" vardı. Bizim özgürlüyümüz, bizim gələcəyimiz, bizim röyalarımız, bizim savaşımız və bizim Qarabağımız! O, eynilə Yunus Əmrə, Əhməd Yasəvi kimi bir qartal baxışıyla bizim mənəviyyatımızın olduğu coğrafiyaya baxdığı üçün əsla özünü görməz. Bizim hamımızı görər. Onun gözlərində zamansız itirdiyi oğlu Ayxanla birlikdə Qarabağ uğrunda şəhid olan bütün oğullar vardır.

Onun dostluğu da qucaqlayıcı bir dostluqdur. Vəfalı, candan, səmimi və mənfəətsiz bir dostluqdur. Ən yaxın dostlarından biri olan Akif Səmədə yazdığı bir şeir bəzən bir bayatı, bəzən də bir üsyan, hesab görməkdir:

"Oyum oyum oyuldu ha

Öyüldü ha, döyüldü ha

Yer adamı döyüldü ha

Bəylər, Akifi neylədiz?".

Şair, redaktor, ssenarist, folklorçu ürəyi yanğın yerinə dönmüş Aydın Qurbanoğlu bir neçə gün öncə Ay işığından ağ işığına doğru getdi. Mütləq onu ilk qarşılayanlardan biri də Akif Səməd oldu. Dədə Qorqud, Koroğlu isə ona: "Xoş gəldin oğlum, gəl, boy boylayıb, soy soralım" demiş olacaqdılar. Necə ki, Hüseyn Nihal Atsız "Yolların sonu" kitabında bir şeirində öz ölümünü təsvir edir:

"O sarayda bulunca Tanrılaşan ərləri

Artıq gözüm arxaya bir daha dönməyəcək.

Həpsi sussa da "Kürşad" uzadarak əlini;

"Xoş gəldin, oğlum ATSIZ,

kutlu olsun! "deyəcək".

Kutlu olsun gedişin, Qurbanoğlu! Məzarın işıqla dolsun!.

Orxan Aras

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 8 fevral. S. 15.