Canlı, oynaq və yumorla
qanadlanan nağıllar
Xalq
yazıçısı Elçinin "Mənə niyə
gülürlər" kitabı haqqında qeydlər
Uşaqlar oxumaq istəmir!
Uşaqlarımızın oxuması üçün bir
şey yoxdur! Yaxşı kitabı hardan tapaq?
Bu sual və nidaların az qala hər
gün eşidildiyi bir vaxtda "Təhsil" nəşriyyatı
Xalq yazıçısı Elçinin "Mənə niyə
gülürlər" adlı uşaq hekayələrini nəşr
etmişdir. Rəssam Mələk Şimşək kitaba
maraqlı illüstrasiyalar çəkmişdir: canlı, oynaq
və əsərlərin ruhuna uyğun - yumoristik. Səhifələrin ölçüsündən
tutmuş şriftinəcən, rənglərin
harmoniyasından tutmuş başlıqların
yazılışına qədər; hər şey
uşağın üzünə gülümsünür.
Lakin kitaba daxil olan əsərlərin məzmunundakı
ilıq təbəssüm olmasaydı, texniki vasitələrin
yaratdığı yumor günəş doğan kimi uçub
gedən səhər şehinə bənzəyərdi.
"Mənə niyə gülürlər", "Gör
necə top vuraram", "Mən lalə istəyirəm",
"Belə də iş olar?", "Mən hər şeyi
bilirəm" hekayələri yumoristik bir əhvalla
yazılmışdır və kitabın adı, rəssam və
tərtibat işləri də bu ruhu əks etdirir. Bu silsilənin əsas qəhrəmanı
üç yaşlı Səlimdir. O, balaca olduğu
üçün buraxdığı səhvlərin mahiyyətini
başa düşmür, etdiyi hərəkətlər
gülüş doğurur. Səlim isə
özünü çox yaşlı hesab edir. Axı bacısı ondan kiçikdir. Səlimin
dili ilə desək, "onun hi, hi, adamın gülməyi gəlir,
heç bir yaşı da yoxdur". Buna görə
də Səlimə elə gəlir ki, o, çox
böyükdür və hər şeyi bilir, hərəkətləri
qətiyyən gülməli deyil. Buna
görə də "Mənə niyə gülürlər"
sualı onu daim narahat edir. Maraqlısı
budur ki, Səlim başına gələnləri özü
danışır, onu gülməli vəziyyətə salan
epizodlara təəccüb edir. Oxucu uşaq Səlimin sadəlövh
hərəkətlərini təbəssümlə
qarşılayır, hekayənin sonunda Səlimin "mənə
niyə gülürlər" sualı yumoru bir az da gücləndirir.
Bu hekayələr silsiləsinin gözəlliyi
orasındadır ki, uşaq əsərlərimizin çoxunda
olan quru cümləpərdazlıq, boğazdan yuxarı
deyilmiş nəsihətamiz kəlamlar yoxdur. Hekayələrdəki
yumor həyata məhəbbət, insana səmimiyyət hissini
gücləndirir, uşaq aləminin gözəlliyi,
özünəməxsus sadəlövh məntiqi, onları həyata
bağlayan sevgi çeşməsinin gözünü
açır, şən uşaq dünyasının daha gur,
daha işıqlı olmasını təmin edir. Ustad yazıçı balaca Səlimi müxtəlif
məqamlarda təsvir edir, amma bir kəlmə də nəsihətamiz
söz işlətmir. Səlimin Firidun əmidən
aldığı süd yerə tökülür.
Uşaq qayıdıb satıcıdan qabı yenidən
doldurmasını tələb edir:
"Firidun
əmi dedi:
- Niyə
qabı təzədən doldurmalıyam, əzizim?
- Axı
bayaq qabı doldurmuşdun, yıxıldım,
dağıldı. İndi boşdu. Yenə doldur, aparım evə.
Firidun əmi
bir az mənə baxdı. Sonra
başladı gülməyə. O qədər
güldü ki... Mən soruşdum:
- Nəyə
gülürsən?
O dedi:
-
Heç nəyə. Böyüyəndə
özün bilərsən". Yazıçı
hadisələrə müdaxilə etmir. "Mənə
niyə gülürlər?" deyən Səlimin
sualını da cavabsız qoyur və tamamilə doğru hərəkət
edir.Əgər bircə kəlmə Səlimə nəsihət
verilsəydi, həmin cümlə dərhal oxucu
uşağın dilində ibarəyə çevrilərdi.
Bu silsilyə daxil olan hekayələrdəki əhvalatlar
çox rəngarəngdir. Yazıçı Səlimi
bir-birinə oxşamayan situasiyalarda təsvir edir. Bu hadisələrin hər birində yumor önə
çıxır, uşaqların ovqatına xoş əhval gətirir.
Səlim obrazı hekayədən-hekayəyə
yeni bir çalar alır. Əgər o, əvvəlki
hekayədə adi bir şeyi - südqabını ikinci dəfə
dolduranda Firidun əmiyə pul ödəməli olduğunu
bilmirdisə, "Gör necə top vuraram" hekayəsində
- gizlənqaç oyunu zamanı - nənəsini aldatmağa
çalışır, amma yenə də gülüş
obyekti olur...
"Nənəm gözlərini açdı. Ora baxdı,
bura baxdı. Sonra yavaş-yavaş mənə
tərəf gəlməyə başladı. Mən tez
qışqırdım:
- Nənə,
mən burda deyiləm, mətbəxdə gizlənmişəm.
Nənəm:
- Hə...
dedi. Amma bilmirəm heç niyə
güldü...".
"Səlimin hekayələri" silsiləsinə
daxil olan əsərlərin əsas qayəsi bu balaca
oğlanın məzəli əhvalatlarının arxasında
uşağın tez böyümək, özünü təsdiq
etmək istəklərinin dayandığını göstərməkdir. Valideynləri
işə, qonşu uşaqlar məktəbə gedir. Evdə təkcə balaca Lalə və Səlim
qalır. Amma Səlim bütün bunlarla
barışmaq istəmir. Ətrafdakılara
sübut etmək istəyir ki, o da həyatın bəzi
işlərindən baş çıxarır, kiməsə
kömək edə bilər. "Mən hər
şeyi bilirəm" hekayəsində yağışın
buxardan yarandığını söyləyir, kəndə
gedəndə suyu qaynadıb buxara çevirəcəyinə,
yağış yağdırıb, bağları
suvaracağına söz verir. Səlim nə
qədər gülüş obyektinə çevrilsə də,
o, diri obrazdır. Onu gülünc hala salan
əhvalatlar da Səlimin fəallığından irəli gəlir.
Bu dirilik hekayələrin ümumi ruhunu müəyyənləşdirir
və oxucuya nə dərəcədə təsir edəcəyi
haqqında təsəvvür yaradır.
Kitaba daxil olan bölmələrdən biri "Balaca
Qırmızı Çiçək və başqa hekayələr"
adlanır. Bu hekayələr lirik ahəngi ilə seçilir.
Balaca Qırmızı Çiçək
çox balacadır. Cəmi bircə
gündür ki, açılıb. Ətrafdakılar
hərəkətdədir; kəpənəklər
uçuşur, hamı sevinir, təkcə bu balaca çox qəmlidir.
Çünki hamının anası var, amma o
özünü yetim kimi aparır. Onu başa salırlar
ki, bütün bitkilərin anası torpaqdı, bir qədər
sevinir, amma elə bir ana istəyir ki, onu qucağına götürsün,
bağrına bassın, əzizləsin: "Bax o balaca
qızın anası var. O balaca buzovun anası var. O balaca
bülbülün anası var. Bəs mənim niyə anam
yoxdu?" - deyə düşünür.
"Anası balaca qızını qucağına
alıb çəmənlikdəki cığırla kəndə
tərəf gedirdi. İnək buzovu yanına alıb qarşı
dağın döşündən keçirdi...". Bu hekayədə
nağılvari əhvalatdan daha çox hissə, duyğuya
üstünlük verilir. Balaca
Qırmızı Çiçək biləndə ki, onun da
anası var. Torpaq bütün bitkilərin anasıdır,
sevinir, amma onun üzündə, "özü kimi lap
yüngül, lap zərif bir qəmginlik var idi. Çünki Balaca Qırmızı Çiçək
istəyirdi ki, onu da anası qucaqlaya bilsin - xırdaca ləçəklərindən
öpsün". Beləliklə,
yazıçı hiss etdirir ki, ana - xüsusilə insanın
anası - hər bir körpə üçün əvəzsiz
nemətdir. Bu fikir həm də ona görə
önəmlidir ki, silsiləyə daxil olan növbəti hekayələrdə
oxucunu insanların xoşbəxt ailə sevgisinə həsr
olunan əsərlər gözləyir.
"Küləyin, çinarın və qaranquş
balasının hekayəti" əsəri təsvirlərinin
reallığına, dilinin, əhvalatın sadəliyinə
görə uşaq əsəridir, lakin fəlsəfi məzmununa
görə böyüklər üçün yazılan bədii
nümunə təsiri bağışlayır.
Uşaqlara nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu
hisslər vasitəsilə qəbul etdirmək çox
faydalıdır. Hissin inkişafı həyatın
tamlığını təmin edir. Hekayədə
Çinar ağacının lovğalanmasını eşidən
Külək onu cəzalandırmaq fikrinə düşür.
Küləklə Çinarın qovğası
başlayır. Bu, ətrafda yaşayan quşları,
böcəkləri - hamını narahat edir. Külək tufana çevrilib Çinarın
axırına çıxmaq istəyir. Lakin
ani sükutda Küləyin qulağına yuvada titrəyən
qaranquş balasının səsi gəlir.
"...külək o saat o cıqqılı ürəyin
döyüntüsünü eşitdi, sonra da
quşcuğazın yenicə dil açdığı
qaranquş dilində nə ciyildədiyini eşitdi: - Mən
qorxuram".
Bir tərəfdən,
hündürdən ətrafdakılara üstdən
aşağı baxan Çinarın lovğalığı,
başqa tərəfdən, körpə quşcuğazın
"Mən qorxuram" nidası:
"...külək bu civiltini eşitdi və birdən-birə
tamam boşaldı, o, qaranquş balasının ürəyinin
eləcə tappıltısı içində daha qıy vura
bilmədi". Külək nə qədər dəli-dolu
olsa da, Çinarın lovğalığına qarşı
hiddəti soyumasa da, qovğanı dayandırır. Deməli, təbiətin ən güclü
varlığı belə, körpə bir quşcuğaza
görə gücünü göstərmək niyyətindən
uzaqlaşır. Daha tufan qoparmır. Əgər Külək tufana çevrilsəydi, təkcə
Çinar deyil, ətrafdakı canlıların çoxu zərər
çəkəcəkdi. Deməli, Külək
öz qəzəbinin deyil, ətrafdakıların qayğısına
qalır. Bu, əslində, təbiətin
harmoniyasının tərənnümüdür. Harmoniya-xaos antonimi hekayənin metaforasına
çevrilir.
Külək həm güclü, həm də ədalətlidir. Çinar da
böyükdür. Amma ətrafdakıları
saymır. Müəllif onun fiziki
böyüklüyünü mənəvi kiçiklik kimi
verir. Çinar keçmişini unudan
insanlara bənzəyir. Unudur ki, bir zaman
balaca ting olanda yanından ötən adi meh belə onu titrədirdi.
O, Küləyin ürəyini yumşaldan o balaca
quşcuğazı da, ətraf aləmi də vecinə
almır.
İri projektorlar işıq saldığı ərazidə
hər şeyi göstərdiyi kimi, yazıçı da ən
kiçik təfərrüatları belə gözdən
qaçırmır. Çinar öz
lovğalığını yarpaqlarının dili ilə bəyan
edir, Külək qəzəbini vıyıltısı ilə
bildirir, körpə quşcuğaz ciyiltisi ilə fəqan
edir.
Folklorumuzda, klassik ədəbiyyatımızda bu tipli təmsillər
çoxdur. Lakin onların ifadə tərzi nağılvaridir.
Həmin təmsillərin yalnız ümumi məzmunundan
çıxan nəticə ibrətamiz olur. Elçinin əsərində isə hər bir
detalda məna var. Bu əsərdə məna yükü
olmayan cümlə yoxdu. Buna görə də
onu klassik təmsilçiliyimizin yeni, daha mükəmməl
nümunəsi hesab etmək olar.
Uşaqlar da böcəklər kimidir. Saxta
sözü sevmir. Yalançı səmimiyyətə
də nifrət edirlər. Bu kitabda toplanan
hekayələrin başlıca məziyyəti səmimiyyətdir.
Bu silsiləyə daxil olan əsərlərin
içərisində uşaq psixologiyasını çox dəqiq
əks etdirən əsərlərdən biri "Nigar,
Yalçın və onların Dədəsi" hekayəsidir.
Hekayənin dili nəvələrinə şirin
bir əda ilə nağıl danışan nənələrin,
babaların dilidir. "Yumru-yumru qayalar
yumruğudur çobanın. Yastı-yastı
qayalar yastığıdır çobanın" - deyən
xalqın dilidir. "Nigarın adı Nigar
idi. Yalçının da adı
Yalçın idi. Nigarın dörd
yaşı vardı, Yalçının da iki yaşı.
Nigar evcik-evcik oynayardı, Yalçın
top-top". Eyni sözlərin təkrarı
hekayənin poetik dilinin özünəməxsus keyfiyyətidir
(bu barədə bir qədər sonra bəhs edəcəyik).
Hekayənin şirinliyi birinci növbədə
onun dilinin xəlqiliyi ilə bağlıdır.
Məlumdur ki, uşaq ədəbiyyatının
başlıca məqsədi körpələrin tərbiyəsidir. Vətənə
məhəbbət, cəmiyyətə məhəbbət, ətraf
aləmə məhəbbət. Bunların
hamısının mərkəzində ailə sevgisi
dayanır. Öz ailəsini sevməyən
vətənini də sevə bilməz. Adını
çəkdiyimiz hekayədə ailə tərbiyəsi
çox böyük ustalıqla əsərin dərin
qatında gizlədilib. "Nigar istəyirdi ki, Dədə
həmişə onunla oynasın, ona nağıl desin.
Yalçın da istəyirdi ki, Dədə həmişə
onunla oynasın, ona nağıl desin. İndi necə
olsun? Axı Dədə bir nəfərdir".
Uşaqların hər biri Dədəni
bütöv istəyir. Heç kəsin bu
sevgiyə şərik olmasını istəmir. Bu, nəvə-baba sevgisinin tükənməzliyidir.
Uşaqlar bu sevgidən bəhrələnməklə
həyatın sirlərini öyrənmək istəyirlər.
Deyirlər, bu yaşda uşaqlar hər şeylə
maraqlanır, bir növ dünyanı tədqiq edirlər. Bu yolda ən yaxşı bələdçi
məhz Dədə ola bilər.
Dədə isə təkdir. Onu ikiyə bölmək
mümkün deyil. Maraqlı bir yol tapılır.
Dədənin çıxışını
lentə alıb televizorda göstərirlər. Bir Dədə çevrilib iki olur. Uşaqlar indi onu öz aralarında
bölüşdürə bilərlər. Yeni problem! Evdəki Dədə kimin olsun, televizordakı Dədə
kimin? "Yalçın Nigara baxdı,
sonra otaqda çay içən Dədəyə.
...Yalçın
dedi: - Yox, bu Dədə mənim olsun, o Dədə sənin
olsun.
Necə
oldu bu - televizorda danışan Dədə gülmədi,
otaqda oturan Dədə güldü?".
Bu, əslində, ailə xoşbəxtliyinin bir fraqmenti
kimi əvəzsizdir. İllər ötəcək, Nigar da,
Yalçın da böyüyəcək, uşaqlıq illərinin
bu gözəl xatirələrini yada salıb doyunca güləcəklər.
Ən başlıcası isə həmin illərdə
- "Dədəli" günlərində necə də
xoşbəxt olduqlarını xatırlayacaqlar. Onlar da öz körpələrini "Dədəli
günlərdə" olduğu kimi, təbii bir sevgi ilə tərbiyə
etməyə özlərində təpər tapacaqlar.
Ailənin ahəngindən yaranan - ürəkaçan
hadisələrlə, incə yumorla zəngin olan "Mən
yaman qoçağam" hekayəsi əvvəlki əsərin
davamı təsirini bağışlayır. Təkcə
ona görə yox ki, bu hekayənin də obrazları Dədələrini
sona kimi bölüşdürə bilməyən Nigarla
Yalçındır. Bir də ona görə
ki, bu obrazların məzəli "kələkləri" bu
əsərdə yeni şəkildə davam edir.
Nigar xəstələndiyi üçün, hər
şey ağzında acı dadır. Bundan istifadə edən
Yalçın Dədənin aldığı gilənarları
"hə, acıdır" deyə-deyə, bir-bir yeyir.
Sonda bunu qoçaqlıq kimi qələmə
verir. "Yalçın gilənarların
hamısını yedi qurtardı. Sonra Dədəyə
baxdı, Nigara baxdı, sonra Günaya dedi: - Gördün,
Günay, gördün, mən necə qoçağam?! Acı
gilənarın hamısını yedim!".
Hekayənin üçüncü obrazı olan
Günay cox körpədir. Hələ
danışa bilmir. Yalçın
yaxşı başa düşür ki, bu evdə ondan
başqa heç kəsi aldada bilməz.
Günay
isə "- ı...ı..ı - dedi, yəni ki, Yalçın, doğrudan da, sən
yaman qoçaqsan! Lap qoçaq!".
Bu hekayələrdə diqqəti çəkən məsələlərdən
biri də budur ki, yazıçı, sanki bütün əsər
boyu obrazları ilə söz oyununa çıxır, onlarla
zarafat edir. Onların gülüş doğura biləcək hər
kəlməsini nəzərdən qaçırmır.
Hekayələrin
çoxu eyni bir ahənglə yazılsa da, yumor
ayrı-ayrı situasiyalarda fərqli şəkildə üzə
çıxır - birində oxucunun dodaqları qaçır
- yəni üzdə olur, birində oxucunun simasında
görünür - nikbin bir ruh kimi meydana çıxır,
birində düşündürür - nəticə çıxarmağa
sövq edir, birində isə mətnin altında gizlənir. Amma oxucu həmişə onun yaxında olduğunu
duyur. Ümumiyyətlə, bu əsərlərin
başlıca vəzifələrindən biri oxucuya təqdim
etmək istədiyi estetik qayəni xoş əhval şəklində
verməkdir. Yazıçı hadisələrin
qeyri-adiliyi ilə yanaşı, təhkiyənin şirinliyinə
xüsusi önəm verir. Bunlar əsərlərin
maraqla oxunmasını təmin edən əsas cəhətlərdir.
Bu hekayələrin xeyli hissəsi Sovet dönəmində
qələmə alınıb. Amma onlarda Sovet
ideologiyasının nişanəsi belə yoxdu. Çünki o zaman da yazıçı əsərlərində
uşaq dünyasının gözəlliyini tərənnüm
edirdi, bu gün də həmin yolla gedir. Əsərlərin
uzunömürlü olmasının bir səbəbi də
budur. Sovet dönəmində yaranan
"Humayın yuxusu" hekayəsi orijinal bir əsərdir.
Burada yazıçı "Qoğal",
"Turp" nağıllarının təhkiyə ənənələrindən
yaradıcı şəkildə bəhrələnir. Balaca Humay dostları ilə oynamaq istəyir. Amma gecə vaxtı onları necə
çağırsın? Humay yatandan sonra
onun topu qızın arzusunu həyata keçirməyi qərara
alır. Yola düşür. Qarşısına çıxanlar da ona qoşulur.
Uzun bir dəstə yaranır.
"Humayın topu düşdü qabağa Cıqqılı
siçan Humayın topunun dalınca, Bığlı pişik
Cıqqılı siçanın dalınca, Uzunboy zürafə
Bığlı pişiyin dalınca, Yaşıl karandaş
Uzunboy zürafənin dalınca". Dəstə
çox uzun olduğuna görə yolda tıxac yaranır.
Onları yolda milis (indiki yol polisi) saxlayır.
Humayın topu izahat verir: "Biz Humayın dostlarıyıq,
gedirik onun yanına, onunla oynamağa. Milis də
onlara qoşulur. Yenə də siyahı həmin
ardıcıllıqla verilir. Hər dəfə
dəstəyə yeni qoşulan personajın adı sonda
qoşulan şəxsdən sonra gəlir. Bu
isə oxucunun yaddaşını daim oyaq saxlayır. Beləliklə, folklorun təhkiyə ənənəsi
yazılı ədəbiyyatda yeni məzmun qazanır. Yazıçı xalq ədəbiyyatında eyni
sözün təkrarından yaranan bədii keyfiyyət ənənəsindən
də məharətlə bəhrələnir.
"Günay, Humay, bir dənə Günəbaxan və
qırt toyuğun cücələri" hekayəsində
oxuyuruq: "Günəbaxan hər gün bir balaca, hər
gün bir balaca böyüyürdü". Və ya:
"Günlər keçdi, günəbaxan yekə, lap yekə,
lap gözəl bir günəbaxan oldu". Belə
misalları çox gətirmək olar. Bu,
əslində, Elçinin uşaq hekayələrində
yalnız ona məxsus uğurlu bir üslubdur. O, nəinki
sözlərin təkrarından qorxmur, bəzi məqamlarda
hekayənin dilinin nağıl təhkiyəsindən
uzaqlaşacağından, sanki ehtiyat etdiyi üçün
sözləri bilərəkdən təkrar-təkrar işlədir.
"Gilas ağacının üstündə
qırmızı gilaslar var idi, bir gilas, iki gilas, üç
gilas", "Aysu o, gilasları da yemək istəyirdi,
çünki Aysu gilası çox xoşlayırdı, ona
görə də o gilası da çox yemək istəyirdi,
amma o gilaslar çox gözəl idi", "Günayla Humay
bilmirdi ki, bu boybuxunda, bu uzunluğunda, bu girdəliyində, bu
sarılığında bu nə güldü belə" və
s.
Həyat da, bədii ədəbiyyat da inkişaf
qanunları ilə yaşayır. Yazıçılıq
sənəti də, onun ayrı-ayrı cəhətləri də
bir yerdə qala bilməz. Elçinin xalq ədəbiyyatından
bəhrələnərək yaratdığı bədii
üslub da onun qələmində daim yeniləşir, hər
hekayədə yeni bir çalarla üzə
çıxır.
"Mənə niyə gülürlər"
kitabına toplanan hekayələrin hər biri ayrıca təhlilə
layiqdir. Biz bunu daha irihəcmli tədqiqat əsərlərimizdə
genişliyi ilə nəzərdən keçirəcəyik.
Lakin kitaba daxil edilən "Sözlər,
yanıltmaclar, tapmacalar" bölməsi haqqında bir
neçə kəlmə danışmağı
özümüzə borc bilirik. Bu hissədə
verilən kiçikhəcmli əsərlər daha çox
ibtidai sinif şagirdlərinə ünvanlanıb. Görkəmli bir Xalq yazıçısının
üzünü ibtidai siniflərin problemlərinə
çevirməsini görəndə, qürur hissi
keçirdim. Mənim üçün
uşaq ədəbiyyatının dəyəri onun məktəb
həyatı ilə nə qədər bağlı
olmasındadır. Bu nöqtədə
pedaqogika ilə ədəbiyyatın məqsəd birliyi yaranır.
İnsanı təhsil yolu ilə dəyişdirmək
(mütaliə etmək onun ən vacib komponentidir) ibtidai
düşüncədən kamillik zirvəsinə
çatdırmaq cəmiyyəti həmişə
düşündürüb. Təhsil
mühitinin daim yeniləşməsində ədəbiyyatın
da üzərinə böyük vəzifələr
düşür. Elmləri yalnız dərsliklərdən
öyrənmək azdır. Müxtəlif
səpkili əlavə ədəbiyyat oxucunun əlinin
altında olmalıdır. Bu boşluğa
bir hədiyyə kimi "Mənə niyə gülürlər?"
kitabına yazıçı "Sözlər,
yanıltmaclar, tapmacalar" bölməsini əlavə
etmişdir.
Kitabın bu bölməsinin qarşısında dayanan əsas
məqsəd şagirdlərə sözün daxilində gizlənən
və ilk baxışda nəzərə çarpmayan gözəlliyi,
poeziyanı göstərməkdir. Bu isə
başlıca məsələdir. Biz
körpəlikdən dilin poetik sirlərini öyrənməyi
uşaqlarda vərdişə çevirə bilsək, sonra
onlar cəmiyyətin biliklə idarə olunması, tənzimlənməsi
qanunlarını da mənimsəyəcəklər. Cəmiyyətdə layiqli yerlərini tutacaqlar.
Bu
bölmədə verilən nümunələrin içərisində
omonimlər vasitəsilə sözün üzərində
düşünmək və hər sözün mənasını
tapmaq üçün axtarış aparmaq tələb olunur:
1.
"Düyünü "SÜZ!". Bu nə
"SÜZ"dü belə? Dur ayağa "SÜZ!", bəs bu nə "SÜZ"dü belə?
2. -
Qardaşım SAZ çalır
- SAZ
SAZdı?
- Hə,
lap SAZdı.
Birinci
nümunədə "SÜZ" sözü
qaynadılmış düyünü aşsüzənə
töküb suyundan ayır, ikinci "SÜZ" isə
"oyna" ,"rəqs et" mənasındadır.
İkinci nümunədə "SAZ SAZDI?" cümləsində
sazın sınıq olub olmadığı soruşulur, ikinci
cümlədə anoloji cavab verilir.
Bu nümunələrin hamısı eyni yaş qrupu
üçün deyil. Onlardan istifadə edərkən
uşaqların yaşını nəzərə almaq
lazımdır. "Mən nə
oxuyuram", "Mən nə oynayıram", "Mən necə
qaçıram" və s. kimi bir sözün yalnız
üç mənasını öyrədən sadə hekayələri
ikinci və ya üçünçü siniflərə vermək
olar. Digər əsərlərdən
yuxarı siniflər bəhrələnə bilər.
Kitabdakı miniatürlərin eləsi var ki, həcm
etibarilə çox balacadır. Amma öyrətmək
istədiyi mətləb böyükdür. Məsələn:
Birdən külək əsdi. Birdən də
pırıldayıb bir qaranquş UÇDU. Mənim ürəyim UÇUNDU. Elə bildim qaranquşun yuvası UÇDU. Amma yox. Qaranquşun yuvası
UÇMADI, özü UÇDU. Mənim də
ürəyim daha UÇUNMADI.
Bu mətndə "uçmaq" sözünün müxtəlif mənalarının verilməsi öz yerində. Müəllif fikrimizi "UÇUNMAQ" sözünə cəlb edir və onun "UÇMAQ" felindən əmələ gəldiyi fikrinə yönəldir. Bunun isə doğru və ya yanlış olduğunu araşdırmaq üçün şagirdin dilin nəzəriyyəsinə dair müəyyən bilgisi olmalıdır. Belə nümunələr yuxarı sinif şagirdləri üçün daha anlaşıqlı olar.
Böyüklər
üçün ibrətamiz romanlar, gənclər
üçün kövrək povest və hekayələr yazan
Azərbaycanın Xalq yazıçısı Elçinin
"Mənə niyə gülürlər?" kitabı
uşaq ədəbiyyatımızı zənginləşdirən,
onun inkişafına yeni nəfəs verən bir nümunə
kimi çox qiymətlidir. Bizə isə təkcə o
qalır deyək: Uşaq ədəbiyyatında xoş
gördük sizi, Elçin müəllim!
Zahid XƏLİL
Ədəbiyyat qəzeti.-
2020.- 15 fevral, S. 6-7.