Bütün yaxşılıqlara salam
olsun
Sərvaz Hüseynoğlu - 60
Uzun illərin
dostu, əzizi olan Səməd müəllim tez-tez deyirdi:
"Sərvaz, vaxt elə bir gün gedək Şəmkirə,
Çinarlı kəndinə! Ömrə vəfa yoxdu. İstəyirəm
uşaqlıq illərimin mürgü döydüyü o yerləri
ziyarət edim".
İş elə
gətirdi ki, 2005-ci ilin parlament seçkiləri ərəfəsində
oftalmoloq alim, gözəl insan Paşa Qəlbinurun təbliğilə
bağlı Şəmkirə, Çinarlı qəsəbəsinə
gedəsi olduq. Onun həm Səməd müəllimin, həm
də mənim üzərimdə böyük haqq-sayı vardı.
Səməd müəllim deyirdi ki, bəs Paşanın
yaxşılığından indi də çıxmayıb,
haçan çıxacam? Çinarlıda, ətraf kəndlərdə
o qədər qohum-əqrəbam var ki... Paşaya da səs
verməyib kimə səs verəcəklər?
Özünəməxsus
ərklə, əminliklə deyirdi Səməd müəllim
bu sözləri. Elə həmin ovqatla da üz tutduq Şəmkirin
Çinarlı qəsəbəsinə.
Əslən
Vedinin Böyük Gilanlar kəndindən olan Səməd
müəllimin ailəsi 1947-1953-cü illər
deportasiyasının sazağından keçib, Şəmkirə
sığınmışdı. Uşaqlıq illəri bu kənddə
keçmişdi. Sonra köçmüşdülər İmişliyə.
İndi mən həmin tarixin üstündən o illərin
xatirəsi önündə sükuta dalmış kimi
keçirəm. Və o yerdə dayanıram ki, Səməd
müəllimlə gəlib Çinarlı qəsəbəsinə
çatdıq və buradan beləsi az-çox həyatımda
gördüyüm ən kədərli kino səhnələrindən,
oxuduğum ən faciəli ədəbi əsərlərin
tanış epizodlarından ən kədərlisi, faciəlisi
idi. Və gərək bir qurd ulaması, ana-bacı
bozlaması, qopuz sızlaması olaydı ki, o səhnəyə
dəm tutaydı, izləyə-izləyə qalaydı. 45 ilin
ayrılığından sonra ilk dəfə qədəm
basırdı Səməd müəllim o qəsəbəyə.
Əlbəttə, qəsəbə görkəmcə,
görünüşcə əvvəlki deyildi,
böyümüşdü, abadlaşmışdı,
küçələr əriş-arğac idi. 45 ilin
ayrılığından sonra Səməd müəllim
yaddaşını, fəhmini nə qədər işə
salırdısa da, döydüyü qapılarda onun
soruşduğu adamları tanıyıb-eləyən yox idi...
Ən yaşlı adamlar belə duruxur, handan-hana başqa bir
dalanı, başqa bir evi nişan verirdilər ki, onlardan
soruşun, tanısa onlar tanıyar. Bu minvalla bir neçə
küçədə 5-6 evin qapısını döyəsi
oldu. O heyində, o dar macalda ki, Səməd müəllimi elə,
o təntimiş, səbri daralmış halında mən
görürdüm, indi o məqamı yenidən qələmə
alıb, o ağrını bir də yenidən
yaşamağı, yaşatmağı kafirimə də
qıymıram. Açdığı qapılarda
soruşduğu adamları tanıyıb-eləyən yox idi. Bəzisində
adamlar xeyli fikrə gedir, cavan qız-gəlinlər bir
anlıq içəri keçib kiminləsə
xoşunlaşır, qarşılarındakı
ağsaçlı insana təəccüblü, bir az da
ehtiyatla baxa-baxa başqa evin səmtini göstərirdilər.
Aradan keçən 45 ilin sahilində gəmisi dəryaya qərq
olmuş gəmiçi kimi sahil boyu qaçıb, haray-həşir
təpən gəmiçiyə bənzəyirdi Səməd
müəllim. Bir az öncə südəmər körpəsini
bir ağac kölgəsinə qoyub su içmək
üçün yaxın bulağa gedən, qayıdanda
qundağı yerində görməyən anaya bənzəyirdi
Səməd müəllim... Deyəsən, məsələ qəlizləşdikcə
bir az da mənim yanımda xəcalətlənirdi. O boyda dərdin,
kədərin içində, o təntimiş,
karıxmış heyində bu gözəl kişi hələ
mənə görə xəcalətlənməyə də
imkan tapırdı.
- Sən
darıxma, - deyirdi - indi özün görəcəksən
necə adamlar var...
Zarafata
salırdım. Yaranmış gərginliyi yumşaltmaq istəyirdim.
O isə özünəməxsus sadəliklə, tələskənliklə qarşısına çıxan
ilk adamdan 45 il bundan əvvəl bu kənddə qoyub getdiyi,
getməyə məcbur olduğu doğma ünvanları
soruşurdu. Axır ki,
babası Səfərin qardaşı oğlu
İsmayılın evini nişan verdilər ona. Həyətə
daxil olduq. Bizi cavan bir oğlan qarşıladı. Səməd
müəllim artıq bir az qorxa-qorxa, ehtiyatla soruşdu
İsmayıl kişini. Oğlan dönüb evə sarı
"atamı soruşurlar" - dedi. Sonra ömrünün
80-85-ci sinnini yaşayan, bəyaz saçlı bir kişi əsasına
söykənə-söykənə qarşıladı bizi. Elə
həyətdəcə qoyulmuş stolun ətrafında əyləşdik.
İsmayıl kişi yaddaşını cəmləyə-cəmləyə
yenidən üzünü Səməd müəllimə
tutdu: - Dedin kimin oğlusan sən?
- Cabbar
kişinin oğluyam ey, İsmayıl dayı. Vedili,
Böyük gilanlarlı Cabbarın oğlu, Səfər
kişinin nəvəsiyəm. Səmədəm.
Çəliyinə
söykənib yenidən ayağa durdu İsmayıl kişi, Səməd
müəllim də qalxdı... Hər ikisinin gözləri
dolmuşdu. Qucaqlaşdılar. İki ağsaçlı
dağ bir-birinə söykəndi elə bil. Və mən
daxili bir şükranlıqla stolda yerimi rahatladım.
İsmayıl kişi Səməd müəllimin boynunu
qucaqlayıb tez-tez "Yalan, yalan, yalan dünya" - deyirdi.
Elə bil ki, ta bineyi-qədimdən, uşaqlıq
çağlarından yönü bu yana bildiyi, eşitdiyi
sözlərin hamısını unutmuşdu, yaddaşında
təkcə bu sözlər qalmışdı: - Yalan, yalan,
yalan dünya.
Sonra onlar oturub
lap yeniyetmə cavanlar kimi söhbət edirdilər.
İsmayıl
kişi tez-tez mənə sarı dönüb Səməd
müəllimi göstərirdi:
- Cabbarın
yadigarıdı bu...
Səməd
müəllim özüməxsus şuxluqla: - Görürsən,
sənə deyirdim nələr görəcəksən -
deyirdi.
Körpə
uşaq kimi sevinirdi və məni bayaqkı məyusluqdan
uzaqlaşdırmağa şirin bir cəhd edirdi.
İsmayıl kişisə tez-tez dönüb Səməd
müəllimin böyük qardaşı Vəlini
soruşurdu. Vaxtilə Gilanlar kəndinin günbatanından
axan Vəng çayından balıq tutmağa, həmərsin
yığmağa apardığı, çevik,
qırğı kimi cəld Vəlini. Fikrə getmişdi Səməd
müəllim. Sual təkrar olundu:
- Vəlini
soruşuram səndən...
Vedinin Gilanlar kəndində
doğulmuş Vəli artıq İmişlinin Göbəktala
kənd qəbiristanlığında torpağa
tapşırılmışdı. Bu itkini, bu kədəri necə
deyəydi özünün də sinəsinə oğul
dağı çəkilmiş İsmayıl dayıya?
Dərd
üstünə dərd gətirən bu xəbəri necə
deyəydi ona? Vaxtilə bir bacısı cavankən Şəmkirin
Qaracəmilli kəndində dəfn olunmuşdu Səməd
müəllimin. Anası Nəzakətlə
beş yaşlı bacısı Zeynəbin uyuduğu
Qapanlı kənd qəbiristanlığı da vardı
yaddaşında. Atası Cabbar kişi Dəllər-Cırdaxanda
dəfn olunmuşdu. Yurd-yuvaları kimi doğmalarının qəbirləri
də didərgin idi.
İsmayıl
kişi öz adaşını, İsmayılı soruşur
- Səməd müəllimin əmisini...
- Haqq
dünyasına qovuşub...
Söhbət hərlənib
dünyanın, qohum - öylədin vəfasızlığının
üstündə dayanır. İsmayıl kişi yenidən əlini
yelləyir:
- Eh, yalan, yalan,
yalan dünya.
Sonra o, bizi
öz əlləriylə əkib-becərdiyi bağçayla
tanış edir. Qoz qırır, alma, armud dərirdi. Buradan Səməd
müəllimin vaxtilə yaşadığı ev
görünür. Qarşı dağın
başındakı Didəban (gözətçi yeri) deyilən
qalacıq görünürdü. Kiçik Qafqaz sıra
dağları boyunca tikilən bu cür qalalara el arasında
Koroğlu qalası da deyirlər. Səməd müəllim
deyir, bu qaladan Çinarlı, Təkləli kəndləri
ovuc içi kimi görünür.
...Geri
dönürük. Ötən əsrin 60-cı illərində
Şəmkirin Çinarlı kəndində qoyub gəldiyi
daxma, yurd yeri boylanırdı Səməd müəllimin
arxasınca...
Tanış
şeirin misraları əhvalınca idi onun:
Yönü bəri
baxan dağlar
Mənim sizdə
nəyim qaldı?..
Çevrilib
doğma yerlərə gözdolusu baxır, bir övlad
sayğısı ilə sağollaşırdı, sanki:
"Duman salamat
qal, dağ salamat qal..."
Qəlbindəsə
bir də bu yerlərə dönmək, ata-anasının,
bacısının qəbrini ziyarət etmək imkanı diləyirdi
ömürdən...
***
Deyirlər, su
axar, gedər qalmaz... Axar suya bir də baxmaq olmaz dedikləri də
var. Yəni həmin arxa baxsan da su əvvəlki deyil...
İnsanınsa hər dəfə, hər dəfə məhz
ilk dəfə baxdığı suya bir də baxmaq həvəsi
heç vaxt tükənmir. Su axır, irəli düşəni
dönüb arxadan gələni bir də heç vaxt görə
bilmir. Heç vaxt...
***
Səməd
müəllim bu çəlpəşik dünyada mənə
ən əziz olanlardan idi. Onunla bağlı çox unudulmaz
xatirələrim var. Yazsam bir kitab bağlanar. Ancaq
ayrı-ayrı məqamlar üzərində dayanıram:
Yaxın vaxtlarda
əməliyyat olunmuşdu. Qələm dostum Əbdülkərim
Paşayevlə yanına - xəstəxanaya getdik.
Çarpayıda arxası üstə uzanmışdı.
Üstünə ağ mələfə örtmüşdülər.
Bu görkəmində çox köməksiz, tənha
görünürdü... Gözlərini açdı.
Əyilib avazımış üzündən öpdüm.
Əbdülkərim Paşayevə sarı göz hərləyib,
nəfəsini güclə ala-ala:
- Sərvaz
çörək yeyibmi? Birdən aç olar ha - dedi...
O heyində,
bıçaq altından çıxdığı o dar
macalda mənim qayğıma qalırdı. Tələsik: -
Narahat olma, yemişik də, içmişik də - dedim.
Gülümsündü:
- Neçə Sərvazımız var ki?
Üzünə
baxdım... Bu, o idi!.. Mərd, xeyirxah və həssas, təmənnasız
Səməd müəllim...
***
Bir dəfə
çox böyük yaxşılıq etdiyi bir adam Səməd
müəllimə zorla yüz manat hörmət etmişdi.
Verdi mənə ki, "bu pulu saxla. Salıb itirərəm".
Sonra rayondan zəng etdi: - Usta tap, işıq məsələsini
həll et!.. Bir də gəlib elə görsəm, incimə məndən...
***
Qızım
Mehriban ali məktəbə qəbul olmuşdu. Güc-bəla
ilə tələb olunan təhsil haqqını ödəmişdim.
Uşağın yolpulu və geyimi isə dururdu. Gecə-gündüz
fikrimdə dağı-Arana, Aranı dağa
daşıyırdım ki, pul üçün kimə
ağız açım. Bax belə bir vaxtda Səməd
müəllim zəng elədi:
- O tələbə
balamızı da götür gəl, iş yerimdə gözləyirəm.
Bilmirdim nə məsələdi.
Getdik. Ayağa durub: - Dalımca gəlin - dedi.
Bazara gedib
özü qızım üçün ayaqqabı, kostyum, əl
çantası seçdi. Heç bir etiraza-filana məhəl
qoymadı. Axırda ovcunda bükmələdiyi pulu zorla ovcuma qoyub "tələbə
üçün ayırmışdım, verərsən,
yolpulu edər" - dedi. Bütün duyğularıma qədər
kövrəlmişdim.
Ertəsi gün
iş yerinə gələndə onu bir stəkan çay və
peçenye ilə narah edən gördüm... Özünə
qıymadığını mənə
qıymışdı.
***
Mən Bakıya
təzəcə köçdüyüm vaxt bir dəfə
evimə gəlmişdi. Ev deyəndə ki... Oturmağa adi
stul, stol da yox idi. Döşəkcə atıb dədə-baba
qaydasıyla əyləşdik. Təzəcə
aldığım televizoru belə döşəmənin
üstünə qoymuşduq. Heç bir avadanlıq yox idi. Az
keçməmiş rayondan zəng etdi mənə.
Görüşdük. Özü yük maşını
tutdu, müxtəlif mebel dəsti, stol-stul yığıb,
satıcının borclular kitabına öz adını
yazdırdı.
- Fikir vermə,
az-az düzəldib verərik - dedi.
Ertəsi
günü iş yerində balıq konservi ilə nahar edən
gördüm onu...
...İki ildi ki,
haqq dünyasına qovuşub...
***
Bu yazını ədəbi
uğurlarımda xüsusi yeri olan Xalq
yazıçıları Anara, Sabir Əhmədliyə,
Elçinə, ustadım Qərib Mehdiyə, Xalq şairləri
Nəriman Həsənzadəyə, Sabir Rüstəmxanlıya,
professorlar Qəzənfər Paşayevə, Nizami Cəfərova,
Nizaməddin Şəmsizadəyə, eləcə də Abbas
Abdullaya, Ələkbər Salahzadəyə, Paşa Qəlbinura,
Sona xanım Vəliyevaya, Qəşəm İsabəyliyə,
Vilayət Muradlıya dərin ehtiram hissilə qələmə
aldım...
Yığıcı
qız maraqla "niyə altmış illik yubileyinlə
bağlı məhz bu yazını dərc etdirmək istəyirsən",
- deyə soruşdu.
Dedim:
"Heç bir yaxşılıq unudulmamalıdı...".
Sərvaz Hüseynoğlu
Ədəbiyyat qəzeti. – 2020. – 29 fevral.
–S.24-25.