Tütün dükanı

Alvare de Kampuş (Fernando Pessoa)

Mən heç kiməm.

Heç vaxt heç kim olmayacağam.

Kimsə olmağı arzulaya da bilmərəm.

Amma dünyanın bütün xəyalları məndədir.

Otağımın pəncərələri,

Mənim - kim olduğu bilinməyən dünyadakı

milyonlarla adamdan biri olan mənim

(Əgər bilsəydilər də, nə biləcəkdilər ki?).

Otağımın pəncərələri,

Bütün günü adamların dolaşdığı küçənin sirrinə açılır -

Nə qədər çalışsan da, birdəfəyə keçə bilməyəcəyin küçənin,

Mümkün olmayacaq qədər real,

təsəvvürə gəlməyəcək qədər sirrli küçənin.

Burda daşların və adamların dalında tapmaca var,

Ölüm divarlara kif, birçəklərə çallıq gətirir,

Hər şeyin arabasını Heç nəyə sürür Tale.

Bu gün həqiqətə çatmış adam kimi məğlubam.

Bu gün ölüm ayağında olan adam kimi nur saçıram.

İtib qohumluq əlaqəm ətrafdakı hər şeylə,

Bir qatara dönür elə bil bu ev, bu küçə,

Tərpəniş fiti çalınır başımın içində,

Əsəblərim titrəyir, sümüklərim qıcırdayır.

Nəyisə axtarıb tapmış və unutmuş biri kimi çaşqınam bu gün.

Parçalanmış kimiyəm bu gün.

Qarşı tərəfdəki Tütün dükanı həqiqidir,

İçimdəsə hər şeyin xəyal olduğu hissi var.

Heç nədə bəxtim gətirmədi.

Bəlkə də məqsədim olmadığı üçün belə oldu,

Amma bu, o qədər də vacib deyil.

Mənə nələrsə öyrədirdilər,

Mənsə evin arxa pəncərəsindən tullanıb

Böyük xəyallarla getdim düzənliklərə.

Amma orda sadəcə ot və ağaclar vardı,

Rastıma çıxan adamlar da bir-birinə oxşayırdı.

Pəncərədən aralanıb stulda otururam. Nə fikirləşim?

Nə olduğumu bilmədiyim halda,

nə olacağımı hardan bilə bilərəm?

Təsəvvür etdiyim kimi biri olmaq?

Axı mən cürbəcür şeylər təsəvvür edirəm.

O qədər çox adam var ki, eyni şey olmağı arzulayır.

Bu isə mümkün deyil!

Dahi? Məhz bu an

Minlərlə beyin mənim kimi dahi olduğunu fikirləşir,

Və tarix özündə saxlamayacaq bəlkə heç birimizi.

Kim bilə bilər bunu?

Və gələcək qalibiyyətlərdən sonra

peyindən başqa heç nə qalmayacaq.

Yox, yox, mən özümə inanmıram.

Dəlixanalarda özündən əmin o qədər ağıldankəm var ki!

Heç nədən əmin olmadığım halda,

onlardan daha həqiqiyəm, ya yox?

Yox, heç özümdən də əmin deyiləm...

Hazırda dünyanın çardaqlarında və çardaq olmayan yerlərində

Oturub xəyal quran dahi nə qədərdir görəsən?

Yüksək, xeyirxah və ziyalı əməllər -

Hə, həqiqətən də yüksək, xeyirxah və ziyalı -

Və bəlkə də haçansa yerinə yetəcək o əməllər,

Və ya heç vaxt gün işığına çıxmayacaq,

insan qulağına dəyməyəcək?

Dünya onu fəth etmək üçün doğulanlarındır,

Onu fəth eləməyi arzulayanların yox - buna gücləri çatsa da.

Mən Napoleonun bacardığından daha çoxunu xəyal etdim.

Mən Məsihdən daha çox insanlıq qucaqlayıb sıxıram sinəmə.

Heç bir Kantın düşünə bilmədiyi qədər

dərin fəlsəfə fikirləşirəm.

Amma hazırda çardaqdayam - bəlkə də həmişə belə qalacağam -

Çardaqda yaşamasam da.

Həmişə bunun üçün doğulmayan olacağam,

Həmişə sadəcə bacarığı olan, amma eləməyən biri olacağam.

Həmişə qapısız divarın yanında

qapının açılmağını gözləyəcəyəm.

Həmişə toyuq hinində Əbədiyyət nəğməsini oxuyan

Və quyunun dibində Tanrının səsini eşidən olacağam.

Özümə inanırammı? Yox, nə özümə, nə də başqa bir şeyə.

Qoy Təbiət töksün başıma

Günəşini, yağışını, saçlarımı qarışdıran küləyini,

Və gələcək, gələ biləcək, gəlməyəcək başqa nəyi varsa.

Ulduzların zəif ürəkli nökərləri,

Biz dünyanı yuxuda olanda fəth elədik.

Oyananda gördük ki, dünya qaranlıqdır,

Yerimizdən durduq - dünya yaddır,

Evdən çıxdıq - dünya hər şeydir

Günəş sistemiylə, Süd yoluyla, Əbədiyyətlə bir yerdə.

(Şokolad ye, balaca qız,

Şokolad ye!

Bax, dünyada şokoladdan başqa metafizika yoxdur.

Bax, heç bir din şirniyyatçının öyrətdiyindən

daha çoxunu öyrətmir.

Ye, çirkli balaca qız, ye!

Kaş mən də şokoladı sənin kimi həqiqi yeyə biləydim...

Amma fikirləşirəm və gümüşü cığ-cığ kağızı yerə atıram,

Eynilə həyatımı yerə atdığım kimi).

Amma heç olmasa heç nə olmamağımın acısından bir şey qalır,

Bu şeirlərin kalliqrafiyası -

İmkansızlığa giriş.

Göz yaşısız haldan başa düşmə həsr edirəm özümə,

Çirkli paltarlarımı atıram yerə xüsusi hərəkətlə

Və evdə köynəksiz qalıram.

(Sən, ovudan, var olmayan və məhz buna görə də ovudan,

Ya canlı heykəl kimi düşünülmüş yunan tanrıçası,

Ya həddindən artıq xeyirxah romalı xanım,

Ya gözəl, ehtiraslı trubadur şahzadəsi,

Ya uzaq, dekolteli onsəkkizinci əsr markizası,

Ya atalarımızın zəmanəsinin məşhur kurtizankası,

Ya da müasir bir şey - nə olduğunu hələ dəqiq bilmirəm -

Nə olursansa ol, amma mənə güc ver, məni həvəsləndir!

Ürəyim boşalan qab kimidir.

Ruh çağıranlar, ruh çağıranlar kimiyəm, özümü çağırıram,

Və heç kimi tapa bilmirəm.

Pəncərəyə yaxınlaşıram və küçəni aydın görürəm.

Dükanları görürəm, səkiləri görürəm,

yoldan keçən maşınları görürəm,

Bir-birinin yanından keçən paltarlı canlıları görürəm,

İtləri görürəm, onlar da mövcuddur,

Və bütün bunlar sürgün əmri kimi yüklənir üstümə,

Və bütün bunlar yaddır mənə, dünyadakı hər şey kimi).

Yaşadım, baxdım, sevdim, hətta inandım,

Və bu gün, məhz mənim yerimdə olmadığı üçün

qısqanmadığım bircə dilənçi də yoxdur.

Baxıram dilənçilərin cır-cındırına

Və fikirləşirəm: çox güman sən heç vaxt yaşamamısan,

baxmamısan, sevməmisən, inanmamısan

(Axı bunları eləməmək, sadəcə

görüntüsünü yaratmaq mümkündür).

Çox güman sən kərtənkələdən ayrılan

Və kərtənkələnin dalınca qıvrılan

quyruq kimi mövcud olmusan.

Özümü bilmədiyim bir şeyə çevirdim,

Amma eləyə biləcəyim şeyə çevirmədim.

Səhv kostyumu geyindim.

O saat məni olmadığım biri kimi qəbul etdilər,

mənsə səhvlərini düzəltmədim, əvəzində özümü itirdim.

Maskamı çıxartmaq istəyəndə,

O üzümə yapışmışdı.

Maskanı nəhayət cırıb güzgüdə özümə baxanda

Qocaldığımı gördüm.

Sərxoş idim, soyunmadığım kostyumu

necə geyinəcəyimi bilmirdim,

Maskamı cırıb

Zərərsiz olduğu üçün gözətçinin göz yumduğu it kimi

Geyinib-soyunmaq otağında yatdım.

Və mövcud olduğumu sübut etmək üçün

bu hekayəni yazacağam.

Tütün dükanıyla üzbəüz dayanmaqdansa,

Tapmaq istəyərdim yararsız şeirlərimin musiqili batinini -

Öz yaratdığım şeyi.

Amma Tütün dükanının sahibi gəlib dayanır qapıda.

Ona baxıram başım gicəllənirmiş kimi ürək bulantısıyla.

O öləcək, mən də öləcəyəm.

O qapıdakı lövhəsini tərk edəcək, mənsə şeirlərimi.

Haçansa lövhə də öləcək, həmçinin şeirlər də.

Sonra lövhənin asıldığı küçə də öləcək,

Və şeirlərin yazıldığı dil də öləcək.

Sonra bütün bunların baş verdiyi planet də öləcək.

Başqa kainatlarda, başqa planet sistemlərində

adama oxşayan nələrsə

Şeirə oxşayan nələrsə yazmağa davam edəcək,

bu lövhəyə oxşayan bir lövhənin altında yaşaya-yaşaya.

Həmişə bir şey başqa şeyə qarşı olacaq.

Həmişə bir şey o biri şey kimi yararsız olacaq.

Həmişə mümkün olan şey

mümkün olmayan şey kimi axmaqlıq olacaq.

Həmişə - bu, həmişə - başqa bir şey, ya da - nə bu, nə də başqası.

Amma bir kişi girdi Tütün dükanına (tütün almağa?),

Və həyat həqiqiliyi gözlənilmədən tökülür üstümə.

Enerjili, əmin, humanist şəkildə yerimdə dikəlirəm,

Və əksini fikirləşdiyim bu şeirləri yazmaq qərarına gəlirəm.

Onları yazmağı fikirləşə-fikirləşə siqaret yandırıram.

Və tüstünü sümürə-sümürə

fikirlərdən azad olmağın həzzini yaşayıram.

Tüstüyə baxıram, həyat yoluma baxırmış kimi,

Həzz alıram spekulyasiyadan azad olmaqdan,

Və başa düşürəm ki, metafizika kefsizlikdən yaranır.

Sonra stula yayxanıb

Davam edirəm siqaret çəkməyə.

Tale icazə verdiyi müddətcə siqaret çəkməyə davam edəcəyəm.

(Paltaryuyan qadının qızıyla evlənsəydim,

Bəlkə də xoşbəxt olacaqdım).

Bunu fikirləşib yerimdən dururam,

pəncərənin qabağına gedirəm.

Kişi Tütün dükanından çıxır (pulun qalığını şalvar cibinə qoyur).

Ah, mən bu kişini tanıyıram: metafizikasız Estevesdi bu.

(Tütün dükanının sahibi qapıya yaxınlaşır).

Elə bil nəsə hiss edib yuxarı baxır və məni görür.

Əliylə sağol eləyir mənə, qışqırıram ki,

Sağ ol, Esteves! Və kainat,

Qurulur mənim üçün ideallarsız və ümidlərsiz

və Tütün dükanının sahibi gülümsəyir.

15.01.1928

Tərcümə edəni: Həmid PİRİYEV

Ədəbiyyat qəzeti. – 2020. -29 fevral.- S.31.