O,
kimdir, o, nədir?
yığcam esselər
O, kimdirsə, nədirsə, hamı üçündür. Deməzdim ata malı
kimi. Çünki ata övladını, ailəsini saxlamaq, yaxud tamahı ucbatından bəzən harama əl atmalı olur. Ancaq O, kimdirsə, nədirsə, hamı, hamı üçün ana südütəkin
halal olandır. O, heç
hamının işlədib
yaşamaq, var olmaq üçün içdiyi su, udduğu hava da deyil. Çünki bəzən su bulanıq, havasa çirkli olur. Fəqət, O, gün işığı, od-alov
kimi tər-təmiz, göz yaşıtəkin
dupdurudur. O, hamını
Yaradan heç Allah da
deyil, çünki özünü Allahsız
sayanlar da var. O, kimdirsə,
nədirsə yüz illər, min illərdir nə köhnəlir, nə ölür. Ondan hər kəs istədiyi və bacardığı qədər əldə edib gen-bol istifadə
edərək yararlanır.
Tükənən, bitib-qurtaran
deyil, əksinə, artıb-çoxalandı, həmişə
təzə-tərdir O. Onun
hər parçasını,
hər bir qırığını eyni
dəqiqə, eyni saat, eyni gündə
bir-birinə qibtə,
qısqanclıq, paxıllıq
etmədən, şöhrət
mənsəb yiyəsi
varlı da istifadə
edə bilər, kölə, dilənçi
də. Eyni məqamda bir-birindən
min kilometr aralıda olan istənilən kənd, rayon, qəsəbə,
şəhər sakini
də. O, elə bir tükənməz dəyərli xəzinədir,
hər zaman qapısı
hər kəsin üzünə açıq.
Onunla bacarsan, səni ucaldıb göylərə qaldırar,
bacarmasan, bir ləhzədə göylərdən
endirib yaramazın birinə çevirər, hətta yox edər. Onda yerə-göyə sığmayan
hüzn, qəm-qüssə
olduğu kimi, aşıb-daşan sevinc,
fərəh də
var. O, üzgörənlik etmədən
hər kəs üçün eyni güc, enerji, eyni qüdrətdə olub paslanıb aşınmayan, hər
zaman səninlə olan
çəkisiz, yüpyüngül bir silah. Gündüz də, geçə də yatmayan, nə şaxtadan, nə yanğından qorxandı, yalnız və yalnız insanlığa məxsus nəfəs alan diri və canlı olan şirin, dadlı, qüdrətli, hər
zaman səninlə birgə
sirdaş, sənə
sədaqətli arxadaş
olan kimdir, nədir O?..
Qanadlı uçan söz!..
"Zahidin
bir barmağın kəssən..."
Adamlar, dərvişlər, sufilər, hürufilər
də bir-birinə bənzəməz. Adam var
həkimin iynəsindən
qorxub əsər, adam var, hətta
gicitkanın tikancığından
qorxar. Adam da var uf demədən xəncəri öz qarnına sancıb xarakiri edər. Adam var özünü yandırar, kəndirlə
asar, damdan, qayadan atıb canına qıyar. Dışarıdan bunların
hamısı adam. Qaş-gözü, ağzı,
qulağı, burnu, saçı, başı,
qol-qıçı... yerində.
Bəs içdən?..
Dərviş var təkliyə
çəkilib üç
gün, yaxud yeddi gün çilə çəkər.
Dərviş də var qırx gün...
Ancaq Seyyid İmadəddin Nəsimi
Adam-insan olsa da, bunların heç birinə bənzəmirdi.
Şeirlərində canın
söz, sözün
can olduğunu dönə-dönə
yazırdı. Ölümünə
fərman verildiyini bilə-bilə bioloji-fiziki
formasından qurtulub söz, əqidə, ideya, fikir halına
(bu halda ağrı duyulmur) keçərək, kişi
kimi, mərd-mərdanə
ölümlə üzləşib
lazertəkin iti baxışlarını fələyin
buz bağlamış
gözünün içinə
sancdı. Zəmanəsində
hakimiyyət uğrunda
gedən savaşlarda çəyirtkə kimi qırılan yüz minlərlə insan dəyərinin bir qara qəpiyə dəymədiyi vaxtda, böyük Nəsimi gur səsiylə hayqıraraq "Haqq mənəm" - deyərək
ikiüzlü, riyakar,
saxtakar din xadimlərini
və hakimləri lərzəyə gətirərək,
Tanrının yaratdığı
bəndəsini ucaldıb
dəyərləndirmək amacıyla Allah qatına yaxınlaşdırmaq istədi.
Nəsimi qorxu və ağrı bilməyən söz, əqidə, ideyatəkin gözünü qırpmadan
ölümlə üzbəüz
dayandı. Belə bir varlığın soyulduğu məqamda
"Zahidin bir barmağını kəssən,
dönüb haqdan qaçar, Gör bu miskin aşiqi
sərpa soyarlar, ağlamaz" -
beytini gicirtkandan
qorxan adamların
"deyə bilər,
yaxud deyə bilməz" dartışması,
ancaq və ancaq gülüş doğura bilər. Bu məntiqə şübhə
edənlərə dost məsləhəti
olaraq deyilir, ustadlar ustadı İsa Hüseynovun (Muğanna)
"Məhşər" romanını
oxusun, haçansa oxuyubsa, bir yol
da oxusun. Onda Nəsiminin kimliyini anlayar.
Dahi
Füzulidən də
yüz iyirmi dörd il öncə
dünyaya gəlmiş
böyük Nəsimi
doğma, dadlı türkcəmizdə ilkin olaraq divan bağlamaqla, daşlaşmış farsca
yazmaq gələnəyini
darmadağın etdi...
Azər Abdulla
Ədəbiyyat qəzeti.-2020.-14 mart.-S.23.