Həmişə səfərdə

Hər şey qəflətən oldu. Mayın 2-də saat 16.00-da Aləmzər Sadıqqızı, sanki qışqıra-qışqıra sosial şəbəkədə bir status yazdı: Fərqanəəəəə. Elə ondan sonra Fərqanənin şəkilləri bütün internet saytlarını və sosial şəbəkələri şıdırğı yağış kimi tutdu. Mənə elə gəldi ki, bu şəkillər artıq Fərqanənin sağlığındakı deyil. Bu şəkilllər tamamilə dəyişmişdi. O saat yadıma Əməkdar artist Ağalar Bayramovun kədərli bir səslə dediyi "Şəkildi" şeiri düşdü.

Nə vaxtsa, daş üstən gülümsəyəcək

İndidən gözləri dolan şəkildi.

Fərqanə bu "şəkil"lə öz taleyini yazmışdı. Ümumiyyətlə, Fərqanə həyatı boyu həmişə öz ölümündən bəhs eləmişdi. İlk anlar bu şeirlər poetik ovqat anlayışı bağışlasa da, tədbirlərdə yarıgerçək, yarızarafatla oxusaq da, Fərqanənin döyünən qəlbi susandan sonra birdən-birə ciddiləşdi və hamının ürəyini dağladı.

İnsan həyatında şəkil ən çox yadda qalan, daim xatırladan və poetik obraz yaradan ən vacib bir detaldır. Unudulmaz şairimiz Ələkbər Salahzadə adi bir fotoda həyatın şirinliyini, ən başlıcası qısalığını gözəl ifadə edirdi.

Bir də gördün oğuldu adam,

Bir də gördün atadı.

Bir də gördün yox oldu adam

Bir də gördün fotodu.

Fərqanə həmişə şəkil haqqında yazırdı, o şəklin yeni detallarını kəşf eləyirdi, özü də şəkil çəkdirməyi çox sevirdi.

Özümdən savayı, şəklimə qədər

Xatirə gecəmə gələcək dostlar.

Və yaxud

Yanacaq, astaca bir şam, yanacaq,

Yanacaq sənətim, peşəm yanacaq.

Bəlkə hamıdan çox Qəşəm yanacaq,

Xatirə gecəmə gələcək dostlar.

Bilmirəm Fərqanə iş otağından, doğma Yazıçılar Birliyindən necə ayrılıb gedib, son dəfə dönüb arxaya baxıbmı, həmin gün qarşısına kimsə çıxıbmı, onunla nə danışıb, nə deyib və o adam kimsə, Fərqanəni son dəfə yadında saxlaya bilibmi - bilmirəm, amma dəfn günündə hamının özünə uyğun, düşünə bildiyi, ağladığı bir Fərqanə vardı. Nuranə Nur deyir: "Ən çətini öləndən sonra son gecə evdə qalmaqdı və ilk dəfə də əbədiyyət otağına uyğunlaşmaq. Ondan sonra hər şey asan olur". Fəxrəddin Teyyub sağ tərəfimdən qulağıma Fərqanə haqqında yeni yazdığı bir şeirin iki misrasını pıçıldayır.

Şəkil çəkdirməyi sevərdin axı,

Tabutda şəklini çəkən oldumu?

Fərqanə "Daşyonanla söhbət" şeirində həyat və ölüm düsturunu başqa bir yöndən səciyyələndirir. Şair belə ciddi məsələyə bəzən ironik yanaşır, bu da şeirin təsir gücünü artırır.

Birin behlə, çıxım gedim,

Kimsəyə gərək olmasın.

Nə qəribə peşən varmış,

Görüm, mübarək olmasın!

Şair bu şeirdə bir başdaşı behləmək istəyir, əslində bu, həyat eşqidir. İstəyir ki, başdaşının pulunu əvvəlcədən versin ki, o daş kimsəyə gərək olmasın, yəni heç olmasa bir insan ölməsin. Sonra şair daşyonana müraciətlə: nə qəribə peşən varmış, görüm mübarək olmasın". "Mübarək" sözü mətnin tələbinə üyğun olaraq öz fünksiyasını dəyişir, yeni başqa bir məna kəsb eləyir. Şair daşyonana tapşırır, elə bir daş düzəlt ki, başıma yaraşan olsun. Əslində, bu baş və daş məsələsi həyatla ölümün əbədi mübarizə simvoluna çevrilir.

Fərqanə ata və anasının ölümünə həsr etdiyi şeirlərdə də öz taleyini yazırdı. Anasının ölümünə həsr etdiyi şeir, sanki bir təbiət hadisəsidir, tərənnüm olunan görüntülər təbiət lövhələri, daha doğrusu, insan mənzərələri haqqında bir filmdir.

Qaranlıqda itənim

İşığa oxşayırdı.

Elə qocalmışdı ki,

Uşağa oxşayırdı.

Fərqanə bir misra ilə bəzən bütöv bir zamanı, vəziyyəti təsvir edir. Əslində, o, zamanın, vəziyyətin adını çəkmir, başqa bir misra ilə həmin dövrə, vaxta işarə vurur. Məsələn, "Xatirə gecəmə gələk, dostlar" misrası şairin ölümdən sonrakı həyatının bir görüntüsüdür. "Qırmızı geyinə bilməyir anam" misrası müharibəyə işarədir. Yəni anam şəhidlərimizə görə qırmızı paltarlar geymir və məni də geyinməyə qoymur. "Qırmızı" sözü ilə şair müharibəni gündəmə gətirir. Bu onu göstərir ki, şair sözlərə qənaət edir, şeiri uzun-uzadı yazmır, adi bir əşyanın əlaməti ilə hadisəni ortaya qoyur.

Onun "Anam şəhərə gedir" şeiri kənd haqqında maraqlı bir romandır. Bir kənd evinin həyətində baş verən hadisələr, detallar; Sarıqız tövlədən dalınca baxır, qırmızı xoruzlar sarısın udub, kəkilli fərə çəpərə çıxıb, pul kisəsini qoynuna qoyub, paxıllıq qonşunun qarısı tutub, sacını yan üstə qoyub, Alabaş sümsüyün sallayıb və başqa bu kimi ifadələr kəndin orijinal lövhələridir. Təsvirlər o qədər təbii və orijinaldır ki, istər-istəməz Fərqanənin yazdığı bu kənd üçün darıxırsan.

XX əsrin sonlarında sosial həyat hamını sıxırdı, ən əsas da kişiləri. Fərqanənin o dövrdə yazdığı "qadınlar, sıxmayın kişiləri siz" əksər ailələrə təsəlli oldu, hətta psixoloji yardım kimi, bir çox ailələri intihardan xilas etdi, ailədə arvad və ər münasibətlərini nizama saldı.

Şair şeirlərindəki hadisələri bəzən çox qabardır, başqalarında yaxşı görünməyən bu hal, Fərqanənin şeirlərinə gözəllik gətirir. Məsələn, "Möcüzə" şeirində lirik qəhrəman deyir ki, qəfil qapınızı gedib döyərəm, qapını uşaqlar açar. Soruşsalar kimdi gələn? Sən onda necə olarsan?

Handan sənə xəbər çata.

Bir yol da düşəsən işə.

Mən də oyunu bitirəm

Ürəyin qırılıb düşə,

Əyilib özüm götürəm.

Bəlkə doğrudan da, ölüm bir oyundur. Fərqanə gecələrin birində gəlib öz evinin qapısını döyəcək. Əli Kərim də deyirdi: "Ya da ki, onların toyuna bir gün, toya çağırılmamış bir qoca gələr" və yaxud "şeirlə mahnın möcüzəsiylə ayılmağa bir dəli ümidim var!". Bəlkə doğrudan da olur belə şeylər!

Fərqanə həmişə ölümü hiss eləyirdi, biz ona təsəlli verəndə, sadəcə, gülümsünürdü. Əli Kərim də beləydi, Sərdar Əsəd də, İsa İsmayılzadə də.

Deyəsən, bəxtim gətirir,

Qarşıma çıx sətir-sətir,

Öləni hamı götürür,

Barı sən məni sağ götür.

Həyat yoldaşını itirən kişilərin taleyini də yazırdı Fərqanə. Kim inana bilərdi ki, tezliklə bu həyatı ömür-gün yoldaşı İlqar da yaşayacaq.

Daha tələsməzsən evinə sarı,

Gül kimi günlərin uçar havaya.

Titrəyər ürəyin, əsər əllərin,

Halal açarın da düşməz qapıya.

Nədənsə, Fərqanənin ölümü mənə təkrar kimi görünürdü. Elə bilirdim onun ölümünü bir dəfə hardasa görmüşəm.

Hamımız getmişdik onun dəfninə. Axı biz onu gələcəyə salırdıq. Getdi, həmişəlik getdi. Dodağımızdan son anda bir nida qopdu: həmişə səfərdə...

Qəşəm Nəcəfzadə

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 9 may. S. 30.