"Mətbuat
fədaisi" - Nəsir İmanquliyev
Tarix yalnız salnamələr, ədəbi-bədii, sənədli
əsərlərlə yox, həm də tarixdə yaşayan,
işıqlı əməlləri ilə bir ömür
ardıcıl fəaliyyət göstərən insanların
arzu və istəkləri, amalları ilə yazılır. Belə
insanlar parlaq şəxsiyyətləri, xalqına, vətəninə
bağlı nümunəvi əqidələri ilə tarixdə
tarix yaradanlar və zaman-zaman tarix yazanlardır. Xalq, vətən də onları unutmur və əbədiyaşar
edir. Belə unudulmazlardan biri də hələlik,
sadəcə, məmnunluq və minnətdarlıqla
adını andığımız Nəsir İmanquliyevdir.
O Nəsir İmanquliyev ki, tarixin iyirminci yüzilliyi boyunca Azərbaycan
milli mətbuatının inkişafı, daha böyük intişar tapması uğrunda yorulmadan, təmənnasız
qələm çalmış, milli ənənələrə
bağlı orijinal bir jurnalistlik məktəbi yaradaraq yeni
ruhlu jurnalistlər, qəzetçilər ordusunun yetişməsinə
birmənalı olaraq böyük təkan vermişdir.
"Şəxsiyyətlər az-az doğulur. Zamanın
sınağına çəkilir. Ən
çətin anlarda simasını, şəxsiyyətini
qoruyur, sinəsini sərt küləklərə sipər edir.
Bizim üçün "Bakı" kimi əzəmətli
bir qəzetin təməlini qoyan Nəsir müəllimi - Nəsir
İmanquliyevi ən gərgin zamanlarda belə sözü
bütöv, şəxsiyyət, kişi
gördüm. Müharibənin ağır illərində
də, elə indi də. Heç kəs bu
müdrik ziyalını, xarakter sahibini dəyişə bilməz".
...Vaxtilə Xalq şairi Rəsul Rzanın bu cür xarakterizə
etdiyi, eləcə də digər böyük Azərbaycan
ziyalılarının dəyər verdikləri Nəsir
İmanquliyev haqqında "Mətbuat fədaisi" adlı
nəfis tərtibatlı yeni bir kitabın işıq
üzü görməsi də təsadüfi sayıla bilməz.
Kitab Azərbaycan mətbuatının 145-ci
ildönümü münasibətilə 2020-ci ilin ilk günlərində
İstanbulda nəfis tərtibatla çap olunmuşdur. Kitabın elmi redaktoru
filologiya elmləri doktoru, professor Cahangir Məmmədli,
redaktoru "Bakı" və "Baku" qəzetlərinin
baş redaktoru Ağahüseyn Hüseynov, layihənin
icraçısı filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent Şərəf Cəlillidir.
Annotasiyasında
qeyd olunduğu kimi, kitabda görkəmli jurnalist, ictimai xadim,
Bakı Dövlət Universitetinin professoru, "Radio
proqramı", "Vətənin səsi",
"Bakı" və "Baku" qəzetlərinin qurucusu,
Həsən bəy Zərdabi, Cəlil Məmmədquluzadə
ənənələrini və onların işıqlı
ideyalarını tamamilə yeni rəngli, yeni real üslublu,
yeni mütərəqqi istiqamətli jurnalistlik və
publisistlik məktəbində birləşdirən,
kitabları, monoqrafiyaları, çoxçeşidli məqalələri,
dövrün tələblərindən irəli gələn
bir sıra mühüm, dəyərli yazıları, təşkilatçılıq
və redaktorluq məharəti ilə milli mətbuatımızın
inkişafına töhfələr verən, baş şəhərimizin
düz bir qərinə salnaməsini yaradan, Əməkdar mədəniyyət
işçisi, Əməkdar jurnalist Nəsir İmanquliyevin
ömür yolundan bəhs edilir".
Kitabın
ümummilli lider Heydər Əliyevin jurnalistika sənəti
haqqında örnək fikirləri ilə açılması
bu sənətin dəyər ölçüsünü
müəyyənləşdirmək baxımından
xüsusilə maraq doğurur:
"Jurnalistika böyük zəhmət, xüsusi səy,
professional yanaşma, hadisələri operativ qiymətləndirmək
və prosesləri düzgün analiz bacarığı tələb
edən sənətdir".
Sanki bu ali məntiqin davamı olaraq kitabın ön səhifəsində
yer alan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab
İlham Əliyevin fikri də mətbuatımıza obyektiv
qiymət kimi səslənir:
"Bünövrəsi "Əkinçi" ilə
qoyulmuş milli mətbuatımız bu gün Azərbaycanın
dünyada eşidilən səsidir. Biz fəxr edə bilərik
ki, milli mətbuatımızın böyük tarixi var. Bu,
bizim böyük sərvətimizdir, dəyərimizdir".
Nəsir
İmanquliyevin şəxsi məsuliyyət hissinin qeyri-adi
varlığını təsəvvür etmək
üçün Azərbaycan Respublikasının birinci
vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın məsuliyyət
hissinin vacibliyini, aliliyini əks etdirən mülahizələri
kitabın mahiyyət dolğunluğuna aydınlıq gətirir:
"Həyatda hər bir kəsin yerini və taleyini tarix
müəyyən edir. Odur ki, nə
böyük, nə də kiçik rollar olur. Öz həyat kitabını yazmağa ancaq sənin
şəxsi, dərk edilmiş məsuliyyətin imkan
verir".
Nəsir
İmanquliyevin yaşayıb-yaratdığı XX əsrin
ab-havası imkan verdi ki, o, ətrafındakı
o dövrün böyük ziyalıları, mütəfəkkir
yazıçıları ilə birlikdə
çiyin-çiyinə dayanaraq işıqlı amallar
uğrunda mübarizə aparsın. Bu isə
zamanın tələbi idi.
Professor
Aida İmanquliyeva həmin dövrü belə xarakterizə edir:
"Hər bir millətin inkişaf tarixində onun
nailiyyətlərinin dünya sivilizasiyasının
mühüm tərkib hissəsinə çevrildiyi
çiçəklənmə dövrü olur. XX əsr Azərbaycan
üçün belə bir dövr idi".
Bu
dövr akademik Nərgiz Paşayevanın obyektiv mülahizələrində
də parlaq əks olunur: "XX əsr Azərbaycanın
öz milli varlığını, bir millət kimi
azadlığını və müstəqilliyini təsdiq etmək,
bu amallar uğrunda mübarizələr əsri olmuşdur. Bu mübarizədə qanlar tökülmüş,
şəhidlər verilmişdir. Bütün Şərq
aləmində ilk müstəqil demokratik respublika olaraq
üçrəngli bayrağını ucaldan Azərbaycan az
sonra sovet imperiyasının təcavüzünə məruz
qalmış, bu minvalla 72 il milli müstəqillikdən,
öz milli müqəddəratını həll etməkdən
məhrum olmuşdur. Ancaq bu illər ərzində
Azərbaycan xalqının müstəqillik duyğusu sönməmişdir.
Siyasi və mənəvi repressiyalara məruz
qalsa da, xalqımız öz milli mənliyini və milli mədəniyyətini,
doğma dilini nəinki qoruyub saxlaya bilmiş, hətta onu
sürətlə inkişaf etdirmişdir".
Nəsir İmanquliyev belə bir dövrün yetirməsi
idi. O,
özünün dediyi kimi, "beyinlərə mənəvi
qida verən, fikirlərə və düşüncələrə
işıq bəxş edən kəsərli vasitə"
hesab olunan milli mətbuatımızın yorulmaz fədailərindən
biri olmuşdur.
XIX əsrin
ikinci yarısında "Əkinçi" qəzetinin nəşri
ilə milli mətbuatımızın əsasını
qoymuş Həsən bəy Zərdabi irsinin layiqli
davamçısı kimi o, özü də yeniyön fikirləri,
ideyaları ilə yenilikçi-novator qəzetçi kimi
tarixdə iz qoymuşdur.
Onun bütün yaradıcılıq fəaliyyəti,
bütün ömrü xalqına vicdanlı, namuslu, doğru
və həqiqi xidmətdən keçirdi. Xalqı
ziyalılandırmaq yolunda ömrünü şam kimi əridən,
ruhunu məşəl edən jurnalist yazılarında məqsədli,
aydın, rəvan bir tərzə üstünlük verərək
yazırdı: "Mənə tovuz lələyi kimi bəzək-düzəkli
sözlər lazım deyil, yazılar səlis və məqsədyönlü
olmalıdır ki, oxucuya aydın formada
çatdırılsın".
Bununla yanaşı, o, böyük bir vəcdlə həmişə
qələm adamına yüksək mənada
ziyalılığa, xüsusilə də istənilən
mövzuda qələmə aldığı hadisəyə
vicdanlı yanaşmağı tövsiyə edərək
obrazlı şəkildə bildirirdi ki, vicdan yaradıcı
insanın qələminin ucundadır.
O,
jurnalist sənətini bütün dövrlər
üçün gərəkli və müqəddəs hesab
etdiyindən, bu sahənin adamlarının daim öyrənib
axtarışda olmalarını önəmsədiyindən
"jurnalistika elə nadir peşələrdən biridir ki,
orada peşəkar mükəmməlliyin son xətti
yoxdur" - deyirdi.
Bu fikirlər elə bu gün də əlinə qələm
götürüb jurnalist peşəsinə yiyələnmək
istəyən hər kəs üçün öyrənc-məxəz
kimi çox aktualdır.
Xalq
yazıçısı Anar Nəsir İmanquliyev haqqında
xatirələrində yazır:
"Nəsir müəllimin redaktorluğu vaxtında bu
qəzet ən populyar qəzetlərimizdən idi və
başqa rəsmi qəzetlərdən daha sərbəst, daha
maraqlı yazılar dərc etməsi ilə fərqlənirdi. Mən bu qəzetdə
həvəslə çıxış edirdim, çünki həmişə
Nəsir müəllimin qayğıkeş və xeyirxah
münasibətini duyurdum. Ayrı-ayrı
hekayə, esse, məqalələrimdən başqa,
"Bakı"-"Baku" qəzetlərinin bir neçə
nömrəsində ard-arda iri yazılarım da dərc
edilmişdi. "Gecə yarısında hadisə"
adlı sənədli məhkəmə povestim,
"Şövkət xanımın qərənfilləri"
adlı essem, "Polşanın yaddaşı" adlı yol
qeydlərim bir neçə nömrədə çap
olunmuşdu və bu, şübhəsiz, redaktorun gənc
müəllifə etimadı və hörmətinin nişanəsiydi.
İnsan kimi mülayim xasiyyətə malik olan Nəsir
İmanquliyev redaktor kimi tələbkarlığı ilə
yanaşı, müəllif mətninə yersiz müdaxilə
etməzdi. O
illərdə bəzən həm Moskvada, həm Bakıda
müəllif mətninə, niyyətinə, üslub
xüsusiyyətlərinə sayğısız yanaşan
redaktorla üzləşdiyim üçün Nəsir müəllimin
bu ziyalı davranışını minnətdarlıqla
xatırlayıram".
Xalq
yazıçısı Elçin də Nəsir müəllimin
humanizmindən, ədəbi-ictimai fəaliyyət dairəsinin
genişliyindən, yüksək şəxsi keyfiyyətlərindən
minnətdarlıq hissi ilə bəhs edir: "Nəsir müəllim
Həsən bəy Zərdabi, Mirzə Fətəli Axundzadə,
Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim bəy
Haqverdiyev, Üzeyir bəy Hacıbəyov, Əli bəy
Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, Qulam Məmmədli
kimi işıqlı simalardan idi. İşıq,
nur onun fitrətində idi.
Bizim Nəsir müəllimə xüsusi hörmətimiz
var idi. Mənim ilk yazılarımın bir çoxu həmin
qəzetlərdə dərc edilmişdi. 1958-ci ildə
yazdığım ilk hekayəmin - "Surxay dayı"nın "Bakı" qəzetində
çap olunduğu günü isə heç cür unuda
bilmirəm. Yadımdadır, haqqımda ilk məqaləni
də "Bakı" qəzeti çap etmişdi. Onu Şəmsəddin Abbasov yazmışdı.
Bu mənim üçün çox
böyük sevinc, eyni zamanda şərəf idi".
Kitabda
Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin "Cəsarət
simvolu" adlı məqaləsi də şairin dəqiq, ədalətli
baxışının və dərin səmimiyyətinin məhsulu
kimi qiymətləndirilməlidir: "O zaman biz cavan nəsil,
şair və ədiblər hörmətli Nəsir
İmanquliyevin redaktor olduğu "Bakı" qəzetinin
redaksiyasında tez-tez görüşərdik. Yaxşı
yadımdadır, ilk şeirlərim məhz bu qəzetdə
çap olunmuşdur.
Təkcə şeirlərim deyil, bir sıra publisistik,
ictimai-siyasi məqalələrim də bu qəzetin səhifələrində
işıq üzü görmüşdür. Xüsusilə
də İçərişəhərlə bağlı.
O, hələ qoruq elan olunmamışdı. Bakı
küçələrinin adlarının dəyişdirilməsi
barədə silsilə yazılar da, yəqin, oxucuların
yadındadır. ...Ruhu şad olsun Nəsir müəllimin.
Mənim bu yazılarımın
hamısını qəzet səhifələrində çap
edirdi. Bu adam o zamanlar çoxunda
olmayan cəsarətin simvolu idi.
...Bizim
universitet Şəfaət Mehdiyevin, Cəfər Xəndanın,
Mir Cəlalın universiteti kimi ad
çıxarmışdı. ...Universitetdə
çalışmağım məni hörmətli alim,
müəllim və söz adamları ilə çox yaxın
etmişdi... Bir də eşitdik ki, Mir Cəlal
müəllimlə Nəsir müəllim qohum olub. Mir Cəlal müəllim oğlu Arifə Nəsir
müəllimin yeganə qızı Aidanı ad edib. Sözün həqiqi mənasında, çox
sevindik. Bu qohumluq təsadüfi deyildi.
Ona görə ki, bu adamlar xaraktercə bir-birinə
çox yaxın idilər. Hər ikisində
bir mədəniyyət var idi. Ziyalılıq
var idi. Sözün geniş mənasında,
ziyalılıq. Onu da qeyd etmək istəyirəm
ki, bu böyük qələm sahiblərində həm də
gözütoxluq, nəfsitəmizlik var idi. Onlar öz nəfslərinin hakimi idilər.
Tələbələrinə övladları kimi baxan
böyük insanların xeyir işlərində də
iştirak etdik. Övladlarına xeyir-dua verdik. Allaha
şükür, bu iki nəslin, xeyirxah ailələrin
qohumluğu, iki gəncin uğurlu nikahı öz bəhrəsini
verdi. Bir cüt qızılgül
dünyaya gəldi: Nərgizlə, Mehriban.
Bu mehriban, gülərüz qızlar
gözümüzün qabağında böyüyüb kamala
çatdılar.
Ana oldular. Elmə, mədəniyyətə, elm adamlarına
qayğıları, ictimai fəaliyyətləri, insanlarla
xoş rəftarı ilə Mir Cəlal kimi, Nəsir müəllim
kimi müdriklərin, akademik Arif Paşayev, şərqşünas
alim, professor Aida İmanquliyevanın genindən
olduqlarını təsdiq etdilər. Bu xoş əməl,
uğurlu yol nə yaxşı ki, bu gün də davam edir...
Nəsir İmanquliyevin həyat və fəaliyyətindən
bəhs edən, zamanında çap olunmuş və
hal-hazırda əlimizdə olan bu kitabın "Mətbuat fədaisi"
adlandırılması da heç də təsadüfi
deyildir. O,
iradəli, mübarizəsində ardıcıl, əməli
işində sistemli şəkildə mücadilə
etmişdir. Realist ənənələrə sadiq olan müəllif
kimi "Radio proqramı", "Vətənin səsi",
"Bakı" və "Baku" qəzetlərinin ideya rəhbəri-qurucusu,
Bakı Dövlət Universitetinin professoru, görkəmli
jurnalist, ictimai xadim kimi çoxsahəli fəaliyyətində,
xalqa, vətənə, millətə əsl sədaqət
nümunəsi göstərmişdir.
Bir
baxın, bu yerdə dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun
Nəsir müəllim haqqında söylədiyi fikirlər
necə də qürurverici və möhtəşəm səslənir:
"Koroğlu" operasının anşlaqla keçməsində
"Yeni yol" qəzetinin çox böyük xidməti
olmuşdur. Qulam Məmmədlinin, Nəsir İmanquliyevin zəhmətini
isə heç nə ilə müqayisə etmək olmaz. "Yeni yol" qəzetinin xüsusi bülletenlərini
hazırlayan Nəsir İmanquliyev o günlərdə
çox böyük çətinliklərə
qatlaşdı. Tamaşaçıları
səfərbər etdi. "Koroğlu"ya
qarşı olan hücumların, mənə olan təzyiqlərin
qarşısını jurnalist məharəti ilə
aldı".
Göründüyü
kimi, tək Azərbaycanın yox, Şərq aləminin
iftixarı kimi şərəf və ziyalılıq abidəsi
olan dahi Üzeyir bəyin bu cümlələri əsl jurnalistə
verilən tarixi bir dəyərdir və o dəyərin də
ünvanı, birmənalı olaraq, haqqında bu gün sonsuz
iftixar və qürur hissi ilə danışdığımız
Nəsir İmanquliyevdir.
Kitabda
toplanan xatirə yazılarda tanınmış dövlət
xadimləri, ədəbiyyat və digər müxtəlif
söz-sənət adamlarından İmam Mustafayev, Vəli
Axundov, Şıxəli Qurbanov, Mirzə İbrahimov,
Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Abdulla Şaiq, Məmməd
Arif, Məmməd Cəfər Cəfərov, Ziya Bünyadov,
Şirməmməd Hüseynov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov,
Nəbi Xəzri, Tofiq Quliyev, Fuad Qasımzadə, Vasim Məmmədəliyev,
Gülarə Əliyeva, Arif Məlikov, Nəriman Həsənzadə,
Məmməd Araz, Vidadi Babanlı, Tofiq Hacıyev, Kamal Abdulla,
Sabir Rüstəmxanlı, Ağahüseyn Hüseynov, Rafael
Hüseynov, Polad Bülbüloğlu, Əflatun Amaşov,
Elçin Şıxlı, Nurlana Əliyeva, Fazil Rəhmanzadə,
Hidayət, Azərpaşa Nemətov, Qulu Məhərrəmli,
Dağbəyi İsmayılov, Şərəf Cəlilli, Flora
Xəlilzadə, Zemfira Məhərrəmli, Telli Pənahqızı,
Aqil Dadaşov, Alxan Bayramoğlu və başqalarının
ürək dolusu səmimi sözləri Nəsir
İmanquliyevin sənətinə və şəxsiyyətinə
aydın güzgü tutur.
"Mətbuat fədaisi" kitabında, demək olar
ki, böyük ziyalılar ordusunun maraq doğuran, ciddi dövri
əhəmiyyət kəsb edən seçmə
yazıları dərc olunmuşdur. Bu yazıların təsvir
pəncərəsindən boylanan görkəmli Nəsir
İmanquliyev obrazı həyatda olduğu kimi xeyirxah,
işgüzar və əzəmətli görünür.
Bu cəhətdən Xalq yazıçısı
İsmayıl Şıxlının onun haqqında xüsusi təqdimati
maraq doğuran qeydlərini həyəcansız oxumaq
mümkün deyildir:
"Söz adamlarının, ədəbiyyat anlayan
insanların hər gün gözlədiyi bir qəzet var idi,
bütün bakılıların sevə-sevə oxuduğu,
saat 5-dən sonra köşklərin qabağında növbəyə
dayandığı "Bakı" qəzeti idi. Ədəbi
taleyimdə unudulmaz izləri qalan bu qəzeti təkcə
öz yazılarıma görə oxumurdum. Onun səhifələrində çap olunan silsilə
şeirlər, "ardı var" işarəsi ilə
işıq üzü görən povest və romanlar isti-isti
oxuculara çatdırılırdı. Bununla da nəşriyyat,
"senzura qayçısı" görməyən qəzet-kitablar
insana zövq verirdi...
Bu böyük amalın, nəcib işin arxasında
hamımızın sevimlisi, söz sərrafı Nəsir
İmanquliyev dayanırdı. Sapı özümüzdən olan
baltalar ona daş atsalar da, bu əzəmətli kişi
mövqeyindən tərpənməzdi. Mənim
nəzərimdə Nəsir müəllim "Dəli
Kür", Cahandar ağadır.
"Bakı" qəzeti mətbuat tarixinə
"Əkinçi", "Molla Nəsrəddin",
"Füyuzat" kimi daxil olmuşdur. Onların ən
yaxşı cəhətlərini əxs etmişdir. Bu da onun redaktorunun təşkilatçılıq
qabiliyyəti, redaktorluq istedadı ilə bağlıdır.
Nəsir İmanquliyev çox böyük şəxsiyyət,
ictimai xadim və publisistdir. O, xalqını sevir, ona təmənnasız
xidmət edir. Bakının salnaməsini
yaradır. "Bakı" qəzeti Nəsir
müəllimin şah əsəridir. Nəsir
İmanquliyev məktəbinin aynasıdır. Amma Nəsir müəllimin şah əsəri onun
qızı, şərqşünas alim, Şərqşünaslıq
İnstitutunun direktoru, mərhum professor Aida İmanquliyeva idi.
Nəsir müəllimin tək bir övladı
var idi. "Bakı" və
"Baku" qəzetləri də onun övladları
idi".
Böyük ziyalılar ordusu Nəsir İmanquliyevi XX əsrin
jurnalistlik fenomeni kimi qəbul etmişdir. Onun
yaratdığı məktəb bütün qələm
adamları üçün həmişə örnək və
nümunə olmuş və bu günün özündə də
mühüm əhəmiyyət kəsb edən ideoloji bir məktəb
kimi öz mühüm əhəmiyyətini qoruyub
saxlamaqdadır.
Yusif
NƏĞMƏKAR
Ədəbiyyat qəzeti.-
2020.- 16 may. S. 6-7.