İmdat Avşar barədə ruh yazısı

Mənim bozqurd dostum, İmdat qardaşım

2020-ci ilin 20 yanvarıydı. Dan yeri təzəcə qızarırdı. Bu günə matəm çalarlarında baxanlardan fərqli olaraq, mən 20 yanvarı Azərbaycan xalqının ən şərəfli və şanlı günlərindən biri hesab edirəm. Həmin gün azadlıq istəyən əliyalın xalq tankların üstünə getdi və Mirzə Çəlilin təsvir etdiyi "Ölülər" mərtəbəsindən Şəhidlik mərtəsinə qalxdı. Hesab edirəm, həmin gün "Milli matəm günü" yox, "Şəhidlər günü" adlansa, şəhidlərimizin xatirəsi qarşısında daha ədalətli olarıq. Həmin gün mən nikbin əhval-ruhiyyədəydim və öncə dediyim kimi, günəşin ilıq və məhrəm şüalarının Alataunun qarlı çalması ətrafında təzəcə dolaşdığı bir zamandı. Mən qədim oğuzlarsayaq yatmağı sevən adamam, amma həmin gün çox erkən oyandım. Qazaxıstanın əski paytaxtı Almatı şəhərinin "Almatı" otelində qonaq idik onda. Oyanar-oyanmaz beynimə şeir gəldi, otaqda bir az var-gəl edəndən sonra balkona çıxdım, gözlərim önündə şəkillənən dağları seyr elədim. Bizi dəvət edən dostlar mənim bu dağlarla qarşılıqlı sevgim olduğunu bildiklərindən, bizə pəncərəsi dağlara açılan odada yer almışdılar. Qazaxlar bu dağlara Alatau deyir, mən Tanrı dağları deyirəm. Tanrı dağları dünyada daha çox Çin deyilişində, Tyan-Şan kimi tanınır. Çincə mənası Tanrı dağı deməkdir. Hər dəfə mən bu dağların ətəyinə gələndə bir Tanrı enerjisi hiss eləyirəm özümdə, güc gəlir gücümə, ün gəlir ünümə. Bir qəribəlik də var - mən bu dağlara mehman olanda ya qar yağıb, ya yağış. Bu, dəfələrlə olub, özü də bir neçə dəfə qələm dostlarımın iştirakıyla - İbrahim İlyaslı, Ağacəfər Həsənli, Elçin Hüseynbəyli, İmdat Avşar... Qəribədir, mən balkona çıxanda Almatıya qar yağmağa başlamışdı və qonşu otaqda məskunlaşan yazıçı dostum İmdat Avşar da demək olar ki, mənimlə eyni zamanda balkona çıxdı. Dedim, qağa, nə tez oyanıbsan, dedi - dünən demişdin axı, sübh tezdən qar yağacaq. Həqiqətən dünən elə bir söhbətimiz olmuşdu. Öncəki gün mən, İmdat Avşar, Mehmet Parmaksız və Xəyal Rza Azərbaycan və Türkiyə adına görkəmli qazax yazıçısı Sabit Dosanovun yubiley tədbirinə gəlmişdik. Qazax dostlarım həmişə olduğu kimi, məni və qonaqlarımı Alatau dağlarının ətəyində yerləşən, "Okjetmez" sanatoriyasında yerləşdirdilər. Gecəyə kimi orada olduq, amma, nədənsə, qar yağmadı. Dostlarım dedilər ki, qar yağdırammadınsa onda köçək şəhərə. Utana-utana ev sahiblərindən xahiş elədim ki, bizi şəhərə köçürün, burada qonaqların havası çatmır. Sağ olsunlar, köçürdülər düz mərkəzə, "Almatı" otelinə. Və səhər heç gün doğmamış qar yağmağa başladı və bu müqəddəs anda ilk gördüyüm insan İmdat Avşar oldu. Sanki səmadan əmr almış kimi ikimiz də eyni zamanda balkona çıxmışdıq və səmanın köksündən sallaşan dağların fonunda Almatı səhərinə səpələnən qar dənələrini seyr eləməyə başladıq. Sonra İmdat dedi ki, qardaş, gəl Tanrı dağlarını bizim balkondan seyr edək, yaxşı qəhvə də var, yəni avropalılar demiş, "türk şərabı". Şübhəsiz, sevinərək getdim. İmdat Avşarla çoxdanın dostuyuq. Heç Almatıya da birlikdə gəldiyimiz ilk səfər deyil. İmdat Avşar Türkiyədə önəmli bir şəxsiyyət olmaqla bərabər, Türk dünyası üçün də önəmli işlər görür. Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı gördüyü işlər isə misilsizdir. Bu barədə irəlidə danışacam. O çox istedadlı, əməksevər adamdı və taleyi elə gətirmişdi ki, o, Türkiyənin Ankara və İstanbul kimi mərkəzlərindən uzaqda yaşayırdı, Azərbaycan təbiri ilə desək, əyalət şəhəri Kayseridə, məktəbdə adi müəllim işləyirdi. Allahın verdiyi bəsirətlə yüzlərlə, bəlkə də minlərlə milli qafaya sahiblənən öyrənci yetirməklə bərabər, o, bir qələm sahibi kimi milli miqyasda da özündən söz etdirməyi bacardı. Anadoludakı bir əyalət şəhərinin müəllimi ümumtürk ədəbiyyatının ön sıralarında görünməyə başladı. Avrasiya Yazarlar Birliyi yaradılanda Kayseridə yaşayan İmdat Avşar onun əsas sütunlarından biri oldu. Bu qurumun buraxdığı "Kardeş kalemler" dərgisində dərc olunan türk xalqları dillərindən çevirmə materiallarının ərsəyə gəlməsində İmdadın xidmətləri misilsizdir. Xüsusən Azərbaycan türkcəsindən etdiyi çevirmələrlə İmdat Avşar Azərbaycan ədəbiyyatını Türkiyədə yeni bir mərhələyə yüksəltdi. Olsun ki, mən bu barədə hələ danışacağam, amma indi söhbət tamam ayrı bir məkanda cərəyan edir. Demək belə, qardaşım İmdat Avşarla mən, 2020-ci ilin 20 yanvarında Qazaxıstanın Almatı şəhərində, "Almatı" otelinin balkonunda dayanaraq Tanrı dağlarını seyr eləyirik. Dağlarla aramızda qazax ədəbiyyatının klassiki Abay Kunanbayev adına Opera və Balet Teatrının binası dayanıb. Biz bir neçə saatdan sonra bu binada dostumuz, böyük qazax yazıçısı Sabit Dosanovun 80 illik yubileyində iştirak edəcəyik. Hələlik isə otelin balkonundan yağan qara və teatr binasından bizə boylanan Sabit Dosanovun nəhəng portretinə baxırıq. Yəni Allahın bu xoş səhərində İmdatdan sonra ikinci gördüyüm sifət Sabit Dosanovun sifətidir. Qar isə ağca-ağca yağır. Bizimsə, yəni İmdatla mənim elə də çox ağçamız yox, nə Azərbaycanda, nə də Türkiyədə bədii sözə pul verilmir. Ümid qazaxlaradır. Qazaxların ən böyük şairi Abay Kunanbayevin adına olan Opera və Balet Teatrında bu gün möhtəşəm tədbir gözlənilir. Proqrama görə, biz də orada söz deməliyik. Mən dağlara baxıram, İmdat soruşur ki, Elxan, noldu, şeirini bitirdinmi. Dedim ki, bu qar var ha, hər şeyi yerinə qoyacaq. Və sonra muzalar gəlir, yəni ilham pəriləri. Deyirəm İmdat, qələm kağızın varmı? İmdat çox səliqəli yazardı, həmişə yanında qələmi də var, kağızı da. Daha bizim kimi kompüterə ümid olmur. Dağlardan gələn muzaların musiqili pıçıltısını kağıza köçürürəm:

Abayın adına gözəl bir bina,

Rəsmini görürəm Sabit ağanın.

Məni salamlayır Tanrı dağları,

Doğmaca coşquyla çağlayır qanım.

Göylər qar ələyir şərəfimizə

Bu bir salamıdır əsrarlı qışın.

Sevdalı baxışla baxır dağlara,

Mənim bozqurd dostum, İmdat qardaşım.

Bura Qazax çölü, ata yurdumuz,

Tuğları qaldırıb min illik uruq.

Yaşa, Sabit ağam, böyük xocamız,

Qıpçaq çöllərinin Əmir Teymuru.

Sabit Dosanov çoxillik dostum, böyük yazıçı və maddi şeyləri əhəmiyyətsiz hesab edən bir kişidir. Belə adam üçün Elxan Zalın yazdığı şeir ən qiymətli hədiyyələrdən ötədir. Əlbəttə, biz bura hədiyyəsiz də gəlməmişik, Türkiyədə də, Azərbaycanda da kitablarını nəşr edib gəlmişik. Amma bəzən şeir əşyalardan çox yaşayır və mən İmdatdan soruşuram ki, necədir? İmdat deyir, əladı, qardaş, tədbirdə oxuyarsan. Oldu - deyirəm. İştirakçılara anlaşıqlı olsun deyə, əlüstü sətirləri ruscaya çevirirəm, qazax dilinə çevirtdirməyə isə vaxt yoxdur. Tədbirdə rəsmi təbriklərdən sonra ilk sözü də İmdatla mənə verdilər. Əlbəttə, bu bizə olan böyük ehtiramdan irəli gəlirdi. Səhnədə Rusiya, Özbəkistan, Qırğızıstan kimi ölkələrdən Yazıçı birliklərinin sədrləri, Xalq şairləri, Parisdən gəlmiş akademik vardı. Oljas Suleymenov vardı nəhayət... Nə isə, sözümüzü dedik, şeirimizi oxuduq. Ən əsası isə, Qazaxıstan ictimaiyyətinə söz verdik ki, tezliklə Azərbaycanda və Türkiyədə, bu il qazax cəmiyyətinin 175 illik yubileyini qutladığı böyük Abay Kunanbayevin şeirlərinin tam külliyyatı nəşr olunacaq. Allaha şükürlər olsun ki, sözümüzü tuta bildik. İmdat Avşar həmkarları ilə Abayın şeirlərini türkcəyə çevirib və çapa göndərib. Biz də, şair dostum İbrahim İlyaslı birgə Abay türkülərini tam olaraq Azərbaycan türkcəsinə çevirdik. Tərcümənin özəlliyi ordadır ki, orijinaldan, qazaxcadan edilib. Elədik, ardını xalq bilər. Nəşrə hazırdır, millət vəkilimiz, MM-in Mədəniyyət Komitəsinin sədri Qənirə Paşayevanın ön sözü və Abay adına Qazaxıstan Milli Universitetinin tərcümə kafedrasının müdiri, professor Knyaz Mirzəyevin tərcümə barədə yazdığı rəylə bərabər çapa göndərəcəm... Qənirə xanımdan söz düşmüşkən, bir detalı qeyd eləmək istəyirəm. Yubileyinə gəldiyimiz Sabit Dosanov məni və İmdatı evinə dəvət etmişdi. Onun iş otağına girəndə divardakı bir şəkil diqqətimi cəlb elədi. Qeyd eləmək istəyirəm ki, kabinetin divarlarında çoxlu şəkillər var idi. Sabit ağa qazax ədəbiyyatının klassikidir, prezidentlərlə də şəkli var, böyük yazıçılarla da. Amma ən görünən yerdə Qənirə Paşayevanın şəkli asılmışdı. Daha doğrusu, şəkildə Qənirə Paşayeva və İmdat Avşar İstanbulda Sabit Dosanovun "Ağ dəvə" adlı kitabını təqdim edir. Mənə elə ləzzət elədi ki. Dosanov ailəsi Qazaxıstanda ən mötəbər ailələrdən biridir, onun xalq tərəfindən bütün Qazaxıstanda necə sevildiyini özüm görmüşəm, İbrahim İlyaslı da şahid olub. Görkəmli alim olan həyat yoldaşı Koralay xanım da, Qazaxıstanın elm sahəsinin iki böyük korifeyinin övladıdır. Yəni bu adamlar dəyər verməyi bacarırlar. Kimin kim olduğunu bilirlər. Qənirə xanımın fəaliyyətlərini izləyirlər və hər həftə də barəsində soruşurlar. Qənirə xanımın bir seçicisi olaraq, mənim də ona böyük hörmətim var, amma bu yazı İmdat Avşar barədədir. Mənim bozqurd dostum, Avşar qardaşım barədə. O, Nadir şah olmasa da, ədəbiyyatda böyük işlər görən nadir adamlardandır. Öncə dediyim kimi, bu səfər, mənim İmdatla Qazaxıstana birinci səfərim deyil. Biz illər öncə də bir yerdə Almatıda səfərdə olmuşuq, Sabit ağayla birgə Abay adına Qazaxıstan Milli Universitetində konferans vermişik. Böyük elmi auditoriya qarşısında. Hətta həyatımızda ilk medalı da orada almışıq. Heç kim öz elində peyğəmbər olmur. Düşünürəm ki, işinə sevgiylə yanaşırsansa, səni də sevəcəklər. Yəqin, hər şeyin zamanı var, hər şeyi bilən isə yalnız Allahdır. İmdatla İstanbulda da konferans vermişik, Türk Ədəbiyyatı Vakfında. Adı da maraqlıydı - Türk minilliyi - "Mahmud Kaşqarlıdan Oljas Suleymenova qədər". Türk Ədəbiyyatı Vakfı Türkiyənin ən köklü və hörmətli ədəbiyyat qurumlarından biridir və mənim üçün onun özəlliyi odur ki, üç müqəddəs yerin, Ayasofya, Sultan Əhməd və Feyruz məscidlərinin arasındadır. Müqəddəs yerlərdə zay məhsul bitməz. Müqəddəslik saflıq cəzb edər. Türk Ədəbiyyatı Vakfı da, Kayseridən, böyük şair və hökmdar Qazi Bürhanəddinin elində yaşayan İmdat Avşarı öz ağuşuna cəzb elədi. Dostum indi Türk Ədəbiyyatı Vakfının başqan yardımçısıdır və bu quruma gəldiyi gündən böyük işlər görür. Mən bu fəaliyyəti diqqətlə izləyirəm və işlərində ona başarılar diləyirəm. İmdat Kayseridə adi müəllim işləyəndə, Azərbaycan ədəbiyyatının Türkiyədə böyük elçisi oldu, Ədəbiyyat Vakfında nələr edəcəyini yalnız təsəvvür edirəm. Allah hər kəsə niyyətinə görə verir, İmdat da ən təmiz niyyətlərlə yaşayan istedadlı bir insandır. Həm də təmənnasız dostdur. Bir gün mənə zəng elədi ki, İstanbulda kitabın çıxıb. Mənim üçün sürpriz eləmişdi, şeirləri məndən xəbərsiz özü uyğunlaşdırmışdı türkcəyə, əgər nəşrin xərcləri var idisə, özü tapmışdı. Sonra onun dostları mənə yazdılar ki, Elxan bəy, sizin şeirlərinizi orta məktəb proqramlarına saldırmışıq. Bax, İmdat belə təmənnasız dostdur və öylə təmənnasız dostları var. Şəxsən mənim Azərbaycanda çox nüfuzlu dostlarım var, amma öylə fikir ömürlərində ağıllarına gəlməzdi...

Nə isə. Dostum İmdat Avşar barədə çox yaza bilərəm, amma mən uzunçuluğu sevmirəm, hər halda şairəm. Olsun ki, gələcəkdə bir ayrı yazı da yazacam. İmdat elə adamlardandır ki, gördüyü işlərlə hər gün yeni tarix yaradır. Mən bu yazıya onun Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı gördüyü işlərin siyahısını da əlavə etmək istəyirdim, amma gördüm ki, çox uzun bir siyahı alınır. Onda bu, Elxan Zal yazısı yox, tosta bənzəyərdi. Yazımı millət sevdalısı, sevdiyim yazar və qardaşım İmdat Avşara illər öncə həsr etdiyim bir şeirlə bitirmək istəyirəm. Məncə, onun barəsində deyəcəyim şeylərin əksəriyyəti burada var.

Gedənlərə yol açılsın,

Salam olsun gələnlərə,

Görünməzlər şam yandırır,

Alqışını bölənlərə.

Məndə dərviş davası var,

Başımda cəng havası var,

Yerin-göyün duası var,

Savaşını bilənlərə.

Belə yazıb yazanımız,

Susmaq bilməz azanımız,

Çələng olsun qoy qanımız,

Bizdən əvvəl ölənlərə.

Qucaq açdı göyün bağrı,

Mərtəbə yox bundan anrı,

Mərhəmət göndərər Tanrı,

Qaranlığı dələnlərə.

Köçəri ruhumuz səmənd,

Ölməzliyə atdıq kəmənd,

Ölümdən o yana varmı kənd,

Gələn bizik, kafir mərə.

Elxan Zal Qaraxanlı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 23 may. S. 10-11.