Emin
Piri - "Ölümü barmağında oynadan" şair
İkinci Qarabağ
savaşı başlayandan cəbhədə olan şairimizin
şeirlərində müharibə və uşaqlar
Mənimlə
"ölüm-ölüm"
oynama,
Allah!
mən
ölümü barmağında
oynadan bəndənəm.
Epiqraf kimi bu
şeiri seçməyim əbəs deyil. Emin
Pirinin şair obrazı, müharibəyə, ölümə
və həyata baxışı bu misraların içindədir.
Emin yaradıcılığından əsas xətt
kimi keçən müharibə şeirlərini yazmaqla
qalmadı, həm də dönə-dönə
canlandırdığı savaş lövhələrinə
daha yaxın, daha dərindən bələd olmaq
üçün cəbhəyə yollananlardan oldu. Bu qərarı verib gedirsənsə... artıq nə
yaradıcılıq axtrarışları üçün
edirsən, nə də hansısa gündəm mövzusuna
predmet olmaq üçün. Bunu içində
özümlü şəkildə yaşadığın Vətən
sevgisi diqtə edir. Ancaq vətənin
sabahını düşünüb gedirsən.
"Ölüm-ölüm" oynamağa gedirsən və hər
bir halda - şəhid də olsan, sağ da qalsan öz
sözünü deyirsən artıq! "Ölümü
barmağında oynadıb" dönürsən.
Elnarə
Akimova haqqında bitməmiş fikir – Tehran Əlişanoğlu
yazır »
Kaspi.azAzərbaycanda özəl xəbərlər,
araşdırmalar, təhlillər və müsahibələrin tək
ünvanı
Emin Piri haqqında
yazmaq qərarı verəndə onun şeirlərinə bir də
nəzər saldım. "Tanrının
kölgəsi" və "Sağ qalan varmı?!"...
Eminin bu adla adlanan kitablarını vərəqlədim.
Adından tutmuş içindəki bütün şeirlərə
qədər özündə mübhəm bir sirri, işarəni
ehtiva edən bu kitablar Eminin özünü, obrazını,
xarakterini o qədər dəqiq tamamlayır ki... Onun
yaşıdlarından seçilən həssaslığa
malik olduğunu iki ayrı məqamda hiss etmişdim. Bir
müharibə şeirlərini oxuyanda, bir də sonradan
"Ədəbiyyat qəzeti"ndə "1 şeir, 2
rakurs" layihəsinin müzakirəsinə
çıxartdığımız "Abort stolunda yalvaran
körpə" şeiri ilə tanış olanda. Hər iki mövzuda yazılan şeirlərdə əsas
predmet uşaqdır. Emin Pirinin şeirləri
arasından dəfələrlə keçən bu obraz dərin
məna və sosial-mənəvi əhəmiyyətə malik
fəlsəfi zəmin üzərində qərar tapır.
"Abort stolunda yalvaran körpə"nin
hayqırtıları hələ də qulaqlarımda əks-səda
verir. "Dünyanın ən təmiz
yalanı" şeirində əlcəksiz uşaqların
barmaqlarını sızıldadan qarın soyuqluğunu lap dərindən
duyuram. Hələ dünyaya gəlməyən, ana bətnindəcə
öldürülən uşaqlar üçün belə əzab
çəkən şairin digər kontekstdə, müharibədə
öldürülən uşaqlarla bağlı sərgilədiyi
narahatlıq birləşəndə bəşəriyyətin
mürəkkəb səciyyəsi, miskin bir obrazı meydana
çıxır. Eminin müharibə şeirləri bəlkə
ona görə fərqləndi ki, o, çağdaş
insanın deqradasiyaya uğrayan dəyərlər sistemi
içində savaşlardan əzab çəkən uşaq
obrazlarını dünyanın ədalətsizliyinə
nümunə kimi yarada bildi:
Hamıdan çox uşaqları sevər
müharibələr.
Kiminin
alnından,
kiminin
gözündən öpər.
Tanrı
daha tez
sevdiklərini aparır deyirlər.
Allahın
öpüşüdü
bəlkə elə bu güllələr?!
Emin Pirinin müharibə
şeirlərindəki səmimiyyətə həmişə
inanmışam. Onlar dərin səciyyəsi
ilə yeni poetik müstəvi yarada biliblər. Minaya
düşən ananın paralanıb özündən
aralı düşən qolunun altıaylıq
uşağı ilə bir basdırılması,
ayağını itirən döyüşçünün
düşüncələri, şəhid məzarlarına
qoyulan başdaşları, səngərə məktub yazan
qızın qorxuları, ağır döyüşdən
sonra "sağ qalan varmı" xitabı ilə əsgərlərinə
xitab edən tağım komandirinin üzləşdiyi lal
sükutdan tutmuş, "mərmilər altında sevişən
göyərçinlər"ə qədər fəci və
təsirli məqamlar bu poeziyada bədii məcra, estetik məkan
kəsb edə bilib.
hər əsgər
tabutu
bir
ağ gəlinliklə köçər...
əsgər deyil,
sevən
qızın arzularını
götürüb gedər
hər
atılan güllə.
Amma uşaqlara
münasibət bu şeirlərin özündə belə dəyişir,
daha bədii-fəlsəfi şəkil alır.
Müharibələrdə "analar uşaq yox,/
şəhid doğur daha"... Nə qədər
doğru ifadədir. Gözümüzün
önündə baş verənləri xatırlatdımı
sizə? Hətta ərazisində heç
bir döyüşün getmədiyi, amma müharibənin, erməni
zalımlığının qurbanına çevrilən Gəncə,
Bərdə, Tərtərdə ölən uşaqları yada
saldımı? İndi, son iki ayda
yaşadığımız bunca ağrı-acıdan sonra bu
şeirlərdəki zamanı ötə bilən duyğu
selini görüb heyrətlənməyə bilmirəm.
Bir göz qırpımında öldürülən
uşaqların şəkilləri suda üzürmüş
kimi qarşımda cərgələnir: qalıqlar altında
qalan Mədinə, yelləncəyinin yanına donuq cəsədi
uzanan Aysu və ömrü yarıda kəsilən nə qədər
uşağın məzarlardan boylanacaq şəkilləri. Hələ
bunların heç birinin baş vermədiyi zamanda Emin
aşağıdakı kədərli tablonu bu qədər həssaslıqla rəsm
etməyə gücü hardan almışdı görəsən?
Qızım, görə bilmədim
mənə doğru yerişini.
İndi rəsmlərin
Şəkil-şəkil iməkləyir divarımda.
Qızım,
başdaşın özündən uca,
məzarın səndən qoca.
sənsə hələ də körpə...
Həbsxana
köşəsində
qəfəs içindəki quş qədər azaddır
mənim
sülh arzularım.
Qızım,
bütün boş yelləncəklərdə
səni
görürəm
görürəm buludsuz səmada bulud kimi,
qaranlıq gecədə günəş kimi.
Qızım,
saçlarım darıxır -
yolmağınçün,
yanaqlarım çuxura dönüb
yerini
doldurmağa -
o quyular
totuş barmaqlarına həsrət
həyətim ayaq izlərinə möhtac.
Bilirəm,
uşaqlar ölmür,
böyüklərdən küsür,
küsür bu dünyadan
və
eləcə uçur, gedir...
Bağışla,
Bağışla, sənə dəyən güllələri.
Qolundakı
metal qırıntısına gülümsə -
bir
çimdik bil, böyüklərdən hədiyyə.
"Mən hərbçi
işləyərkən cəbhə bölgəsində səngərdə
olmuşam. Səngərdə
gördüyüm hadisələr həyatımda daha dərin
iz buraxıbdır, nəinki sevgi yaşantıları" -
müsahibələrinin birində demişdi. Sonralar yazdığı, "Ədəbiyyat qəzeti"ndə
ilk oxucularından olduğum "Venesiyaya məktub"
şeirlərində sevgidən də yazdı Emin. Həm də fərqli ampluada. Silsilə
bitəndən sonra bu haqda ayrıca yazmağı
düşündüyümdən geniş təfərrüata
varmıram. Yalnız onu deyim ki, Eminin
"Venesiyaya məktublar"ı həm modern
düşüncə sistemi, həm də irfani təfəkkürün
işlənib mükəməllik zirvəsinə qalxan ənənə
və modellərini özündə ehtiva edir. Bu ideal
fonda sevginin
bütün ideallardan üstünlüyü
görünür, ümum kainat, kosmik miqyas alan mahiyyəti ilə
bədii mozaikanın diqqət hədəfində dayanır:
Ayaqlarımın
addımlamağı
əllərimi aldatmaqdı
səcdə edir getdiyin yollara.
Üzümü
hara tutum dua edəndə
Məkkəyə,
Vatikana
Yoxsa
Venesiyaya?
"Venesiyaya məktub"larında
Emin Piri "İnsan-Tanrı" tellərini canlı və
cansız aləmin münasibətlərinin zənginliyi
müstəvisində təhlil edir. İroniya acısını
artırdığı bu mətnlərdə darıxan,
ovunmayan obraz qismində yer alan şairin dərinlərə
adlayan yaradıcılıq ruhunun təzahürlərini
sezməmək olmur:
Aldadasan hamını...
Elə
özünü də
Tanrını
da
Onun
yazdığı 75 illik ömrü də
33
yaşında
atasan
özünü
dənizin qolları arasına.
Cırasan
alın yazısının qalan səhifələrini
balıqlar öpə gözündən,
yosunlar
anantək bələyə səni.
Allah da
köks ötürüb deyə:
"Bağışla.
Bağışla məni".
Qayıdaq
mövzumuza. Bu silsilənin yeddinci,
doqquzuncu məktublarını nədənsə
"Qarabağda və bütün müharibələrdə
həlak olan körpələrə" ithaf etmişdi Emin
Piri. Görünür, özünün dediyi kimi, yuxularında
da səngər görən adamın o hisslərdən
uzaqlaşmağı asan olmurmuş...
...Bu qızcığaz da
cuppulu
barmaqlarıyla
qıdıqlayır
atasının məzarını.
Uşaq
ağlı...
Yadında
belə qalıb,
bəlkə güldürə bildi atasını...
Ədəbiyyat millətə enerji püskürdən
qüvvət mənbəyi olmalıdı.
Bu illər ərzində bizdə yazarın bədii
missiyası ancaq ölüm, ah-zar, gözyaşı, nalə,
inilti, fəryad, şikayət və başqa bu kimi hisslərə
köklənməklə məhdudlaşdı. Emin Piri də bu mövzuda nə qədər fərqli
poetik yaşam sərgiləsə də məğlubluq
kompleksinin təzahürlərindən yayına bilmədi.
Amma Birinci Qarabağ savaşındakı məğlubiyyət
acısını canında yaşatdığı
üçün illər ötsə də itkilərə və
ağrıya həssaslığı azalmadı.
Keçmişə daha konkret və bitkin şəkildə nəzər
saldı, onu ən sərt, ironik intonasiya ilə
sorğulamaqdan çəkinmədi:
Şəhid
məzarlarını
mərmərə bükdük,
daş
qoyduq başlarına
qalxa
bilməsinlər
üzümüzə tüpürməyə.
Zaman şairə imkan verdi ki, xalq olaraq üstümüzdəki ləkəni
təmizləməyə yol görünən hünər
meydanında iştirakı ilə içindəki bu yükdən
özünü xilas etsin, o müqəddəs yerlərin hər
qarışında iz salsın, tarixin başdan
yazıldığı bu qalibiyyət sənədində
imzalar içində imzası olsun. Eminin
şair kimi bundan sonra da təsirli mətnlər meydana
qoyacağına əminəm. Tarix müəllimi
kimi şagirdlərinə qucaq dolusu vətən eşqi, vətən
sevdası aşılamağına da həmçinin.
İndi buna onun hamıdan çox
haqqı var!
Elnarə AKİMOVA
Ədəbiyyat qəzeti.-
2020.- 28 noyabr. S. 8.