Səlim Babullaoğlu: “Azərbaycan ərəb
ədəbiyyatına həmişə maraq göstərib”
Birləşmiş
Ərəb Əmirliyi Şarja Kitab Palatasının mətbu
orqanı olan “Al-Nasher
Al-Usboei” jurnalında jurnalın icraçı redaktoru Əli
Əl Əmirinin şair Səlim
Babullaoğlu ilə geniş müsahibəsi dərc
edilib, eyni zamanda şairin şeirlərinə yer
ayrılıb. Xüsusən Azərbaycan-ərəb
ədəbi-mədəni əlaqələrindən geniş bəhs
edən söhbəti “Ədəbiyyat qəzeti”
oxucularının diqqətinə qismən ixtisarla təqdim
edirik.
-Deyirlər
uşaqlıq şairləri həyatları boyu müşayiət
edir. Uşaqlığınız, o vaxtkı yerlər, ən
yaddaqalan xatirələrinizi danışın, şair kimi
formalaşmada necə rolu və təsiri olub
uşaqlığın?
-Mənə təsir edən
üç şeyi xatırlayım. Erkən
uşaqlığımın keçdiyi evdə, Bakıdan 25
kilometr şimalda bir şəhər var- Sumqayıt, o şəhərdə,
ana tərəfdən babamın və nənəmin evində
böyümüşəm. O evdə qəribə bir kitab
kultu olub. Cavabımı bir qədər dəqiqləşdirim.
Qara parçaya bükülmüş bir kitab
vardı evdə. Biz qorxanda, qorxulu yuxu
görəndə nənəm o kitabı gətirib
başımızın üstündə tutar, sonra da bizə
deyirdi ki, bu kitabı öpün. O sizi qoruyacaq. Nənəm deyirdi ki, bu Şeyx Əfəndinin
kitabıdır. Biz - mən və qardaşım ürəklə o kitabı
öpərdik. Hər dəfə o kitabı öpəndə
bir qoxu hiss edərdim, sonra da rahatlaşar, qorxum keçər
və yuxulayardım. Mən sonradan biləcəkdim ki, bu Azərbaycanın
sufi şairlərindən olan Seyyid Nigarinin
“Divanı”dır. Daşbasma üsulu ilə nəşr
olunmuş əski bir kitab. Burnuma dəyən
qoxu isə köhnə kağız qoxusu idi, bunu sonradan
kitabxana və arxivlərdə olanda dəqiqləşdirmişdim.
Kitab fiziki şəkildə qoruya bilərdimi? Mən Borxes deyiləm
və öz mövhumatçılığımdan cəsarətlə
danışa bilmərəm. Amma söz axı enerjidir, ola bilsin ki, o kitabın və o cür
böyük kitabların oxumadan belə enerjisi insana təsir
edə bilər.
İkinci amil babamla
bağlıdır. O da, onun atası da ərəb və fars
dillərini, o cümlədən Şərq və Azərbaycan
klassikasını bilirdi. Özü də əzbərə.
Quran oxuyurdular, ərəbcə və farsca
şeirlər oxuyurdular. Onları mənim
üçün tərcümə edir, izah edirdilər. Mən babalarımı da sevirdim, onların söylədiyi
hər bir sözü də. İndi o sözlərdən
çox az şey qalıb yadımda, amma bəzi
şeyləri xatırlayıram. Düşünürəm,
o şeirlər və babam mənə ciddi təsir edib.
Üçüncü amil
atamla bağlıdır. Artıq 7 yaşım vardı və
atamın evinə gəlmişdim, məktəbə gedəcəkdim.
Bakıdan 125 km. cənubdakı Şirvan şəhərinə,
istisi ağızda tüpürcəyi qurudan bir şəhərə.
Atamı onda yaxından tanımağa
başladım. Atam şeir yazır və tez-tez də
dost məclislərində oxuyurdu. Mən onun
oxuduğu şeirlərə vurulur, o cür
danışmağı arzulayırdım. Təbii idi, bütün
uşaqlar atalarına oxşamaq istəyirlər. Sadəcə
o məndən daha yaxşı adam oldu:
şeir yazmağı həyatının başlıca məsələsinə
çevirmədi, elə bir sahədə
çalışdı ki, ailəsinə daha böyük və
stabil rifah versin. Mən isə uzun müddət
şeiri, bohem həyatını hər şeydən daha vacib
saydım, çoxlu şeyləri ona qurban verdim. Şeir yazmadığım anları əzab çəkdim.
Bir gün içimdə hər şey dəyişdi.
İndi dəqiq bilirəm: şeir və poeziya o qədər
də vacib məsələ deyil. Hətta
heç vacib məsələ də deyil. Yalnız
peşəkar vərdişləri və üslubi
bacarıqları itirmək qorxusu qədərdi şeirin
vacibliyi. Sevərək, sevinərək, səmimiyyətlə
deyilən hər bir söz həmişə şeirdi. Məsələn,
mən axşam qızımı gəzməyə
çıxardıram, o ulduzlu səmaya baxır, atası ilə
gəzintiyə çıxdığından məmnundur və
deyir: “Ata, mən bilirəm, ulduzlar göydə yatır...” Bu, şeirdi.
-Ölüm,
yaddaş, uşaqlıq və təbiət ..
şeirinizdə gözə çarpan nəsnələrdir,
bu nəsnələrə müraciətinizin səbəbi,
istinadlar nədir?
-İnsan həyatı doğuluş və
ölüm arasında baş verən hadisələrdir. Bu iki nöqtə arasında ən gözəl
dövr isə uşaqlıqdır. Elə
belə demirlər ki, biz hamımız uşaqlıq adlı məmləkətdən
qovulmuşuq. Bu dövrü biz ancaq
yaddaş vasitəsi ilə qaytara bilirik. Başqalarını
bilmirəm, mən uşaqlığımı çətinliklə
xatırlayıram, görünür çox xoşbəxt
olmuşam, ondandır. Xoşbəxtlik
yaddaş istəmir, yalnız yaşamaq istəyir. Hiss
etmək. Qaldı təbiətə. Babamgilin evində elə dövr olurdu ki, tək
qalmalı olurdum. O dövrdə dostum küləklər
və ağaclar, bir də əlbəttə xəyal
gücü olurdu. Saatlarla susub
küləyi dinləyə bilir, üzqoyulu uzanıb küləyin
otları necə titrətdiyini müşahidə edə
bilirdim… Ölüm haqqında isə əsaslı
heç nə deyə bilmərəm, nə desəm həyatın
alətlərindən istifadə edib deyəcəm, şeirlərimdə
yəqin ki, belədir.
-Tərcümənin
bilik, gözəllik, ülvi dəyərlərin
yayılmasında və “mədəni körpülər”
qurulmasında rolu nədir, Azərbaycan Bədii Tərcümə
və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzinin sədri
kimi fikriniz?
-Tərcümə-
oxucu üçün ən əlçatan səyahətdir. Dünyanı tanımağın, dərkin ən
gözəl vasitəsidir. Tərcümə-tərcüməçi
üçün ədib kimi yetişməyin və
kitabları düzgün oxumağın ən doğru
imkanıdır. Tərcümə hamı
üçün özünü dəqiqləşdirmənin
ən kamil vasitəsidir. Sözlə dərk,
sözlə tanıma, sözlə hiss etməni heç nə
əvəz edə bilməz.
Bu dediklərim mənim insan və ədəbiyyatçı
kimi qənaətlərimdir. Mərkəzin
sədri kimi isə fəaliyyətim bu qənaətlərə
sahib adamın daha çox tərcümə təşkilatçısı
kimi çıxış etməsidir.
-“Mədəni
kimlik” məsələsi dartışılanda "vəhşi
qloballaşma" xatırlanır, sozcə necədir?
-Adətən mədəni kimlik deyiləndə onun
qabağına bir milli sözünü də qoyurlar. Fikrimcə, həqiqi mədəni-milli
olan mütləq qlobaldır, həqiqi qlobal olan da milli.
Başqa məsələdir ki, biz bunu öz maraqlarımızla
uzlaşdırmağa çalışır, hər şeyi qəlizləşdiririk.
Bu məsələ, bu qəlizlik yəqin qiyamətə qədər
aktual olaraq
qalacaq. İndiki durumumuzda “milli-mədəni
kimlik” və “qlobal kimlik” heç vaxt kəsişməyən
parallel xətlərə bənzəyirlər. Birinci bəşər
tarixinin ən uzunömürlü formatına çevrilib.
Ən ağrılı, ən çox
dartışılan. Bu formatın, bu
kateqoriyanın qəbuledilməz çalarları var və bəşər
tarixində bunun nümunələri çoxdur. Başqa tərəfdən,
indiki, populyar yozumlarda qloballaşma da elədir. Hər iki halı qəbul etmirəm. Fikrimcə,
zaman-zaman hər iki format cilalanacaq, bu iki
xətt kəsişəcək. Paralel xətlər
qütblərdə kəsişdiyi kimi.
-Həyatınızda təsiri olan
kitablardan danışın….
-Müxtəlif dövrlərdə
müxtəlif kitablar məni dəyişib. Uşaq
vaxtı eşitdiyim şeirlər, oxuduğum nağıllar və
dastanlar. Sonradan
bəzi hekayə və romanlar. Sonra isə
əlbəttə dini kitablar.
İndi kitab anlayışı mənim
üçün daha çox məğz və mahiyyət
sözünün ekvivalentidir, nəinki janr, cild və sairə.
Yəni bir cümlə də kitab sayıla bilər.
Amma konkret əsər, kitab adı çəkməliyəmsə, böyük Azərbaycan
yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadənin
“Saqqallı uşaq” hekayəsi, Hamsunun “Aclıq” romanı,
Hessenin “Yalquzaq” romanı, Nəcib Məhfuz “Bizim məhəllənin hekayətləri”,
Strindberqin “Tənha”sı mənə çox ciddi təsir
ediblər. Quran ayələri
həyatımı dəyişib. Şeirlər
də elə.
-Düşünürəm
ki, bəzi şairlərin yazı ritualları var, xüsusi
şərait… sizdə necədir?
-Şeir üçün belə
deyil, məncə bu şeylər tələb olunmur. Hər halda mənim
təcrübəmdə. Xüsusi ritual
yoxdur. Bircə mürəkkəblə
yazan qələm və kağız olsun. Dizimin
üstü də masa ola bilər. İri həcmli əsərlər üçün vəziyyət
başqa cürdür.
-Oxumaq və yazmaq
üçün təcrid olunmaq lazımdırmı
?
-İş elə gətirib
ki, mənim ayrıca otağım və yazı masam
olmayıb, başqa sözlə hər yeri yazı
otağı və masası kimi görməyə öyrəşmişəm. Yeri gəlmişkən,
iş yerimi çıxsaq bu gün də belədir, evdə
iş otağım və ayrıca yazı masam yoxdur. Yazı prosesi üçün, şeir yazmaq
üçün mənə xüsusi təcrid və qapanma tələb
olunmayıb. Mən ən səsli-küylü
yerdə özünü kənar səslərə
qapamağı bacarıram. Amma yenə
deyirəm, xüsusi araşdırma tələb edən, əl
altında onlarla kitab, mənbə tələb edən işləri
demirəm, burda ən azı böyük bir masa
olmalıdır. Mütaliə
üçün əlbəttə təcrid də olmasa,
sakitliyi xoşlayıram. Çünki mütaliə başqası ilə
söhbətdir həm də.
-Korona
pandemiyası, təcrid
dövründə “Evdə qal” kampaniyası zamanı həyata
keçirdiyiniz “Dünya şairləri Azərbaycan
üçün şeir oxuyurlar” layihənizdən
danışın və bu çətin anı necə
yaşayırsınız?
-Bu gün
yaşadığımız hadisələr bütün mənfi
tərəfləri ilə, hər gün eşitdiyimiz təlaşlı
statistika ilə nə qədər xoşagəlməz olsa da,
qaçılmazlığı ilə labüddür. Bu,
çoxlu tərəfləri ilə düşünmək, fərdi,
milli, dünyəvi, sosial və b. çapda və miqyasda insanın həyatını
gözdən keçirmək, nəyisə, birinci növbədə
özünü dəyişmək üçün verilən
imkandır. Həmişə yalançı vətənpərvərlikdən,
yersiz plakatdan uzaq durmağa çalışan biri kimi bu
pandemiyanın xalqımız, insanlarımız, dövlətimiz
üçün az itki ilə
ötüşməsini istəyirdim. Elə vəziyyətlər
var ki, orda boş oturmaq olmaz. Bu vəziyyətlərdə
hər kəs öz çapında hamı üçün
xeyirli ola biləcək işlər
görməlidir. Buna cəhd etməlidir.
Onsuz da Beynəlxalq Poeziya Festivalını gerçəkləşdirmək
ideyamızın bu il də baş
tutmayacağını hiss edib həm festivalı virtual şəkildə
edə biləcəyimizi, həm də bu festivalı daha
xeyirli məqsədə yönəldəcəyimizi
anladım. Bu ideya yarandı, televiziyaçı
dostlarımıza müraciət etdim, onlar da sağ olsunlar,
bizə yaxından dəstək oldular, fikrimizi bəyəndiklərini
və efir vaxtı verəcəklərini söylədilər.
Biz də 20 ölkədən 30-a yaxın
şairə müraciət etdik. Onların demək olar
ki, hamısı bizim fikrimizi məmnuniyyətlə
qarşıladılar, xalqımıza ehtiramlarını ifadə
etdilər və az vaxt içində
şeirlərini və xalqımıza müraciətdən
ibarət eksklüziv videomaterialı mənə göndərdilər. Rusiya, Moldova, Rumıniya, Türkiyə,
ABŞ, İtaliya, Almaniya, Argentina,
İran, Serbiya, Belorus,
Polşa, Gürcüstan, Fələstin, Qırğızıstan, Ukrayna,
Özbəkistan, Oman və Estoniyanın nüfuzlu,
tanınmış, istedadlı şairləri. Mən
onların hamısına dərin təşəkkürümü
bildirirəm. Bilirəm ki, həmin ölkələrdə
də vəziyyət asan deyil, hətta bizdən qat-qat çətin
vəziyyətdə olan insanlar var. Amma bu adamlar hər şeyə
rəğmən mənə “yox” demədilər. Doğurdan da dostlar çətin gündə
tanınırmış. Mən onların
bu addımını həm həmkarları, həm də bir
azərbaycanlı kimi heç vaxt unutmayacağam. Layihə iki həftə ərzində uğurla
gerçəkləşdi. Əvvəl
dövlət televizyası ilə başladı layihə, sonra
isə əsas hissə Real TV ilə davam etdi. Məncə
bu layihə
insanlarımıza bu gün həqiqətən gərəkli
olan xoş və ümid dolu impulslar verdi.
-Siz Bakı Beynəlxalq
Şiir Festivalının direktorusunuz, mənə bu barədə
danışın…
- I Bakı Beynəlxalq Şeir
Festivalını biz 2015-ci ildə keçirmişik. Poeziya
festivallarının keçirilmə ideyası,
düşüncəsi fikrimcə hər yerdə eynidir.
Məqsəd poeziyanın həyatımızın
bir hissəsi olduğunu, ölkəmizin və ədəbiyyatımızın
dünyanın bir hissəsi olduğunu, şairlərin əsla
marginallar olmadığını bir daha təsdiqləməkdir. Şairlər üçün
canlı ünsiyyəti heç nə əvəzləmir: həm
oxucuları ilə, həm kolleqaları ilə - biz həm də
şairlərə bu imkanı vermək istəyirdik. İlk festival çox uğurlu oldu. Daha sonra bəzi reallıqları nəzərə
alıb qərara gəldik festivalın ikincisini konkret bir
ölkənin şairləri ilə davam edək. Qonaqlarımız
Moldova şairləri oldu. Üçüncü
festivalı bayaq dediyim kimi virtual keçirdik. Amma
növbəti il üçün,
sağlıq olsun festivalı şairlərin iştirakı ilə
və daha yaxşı keçirməyi
düşünürük.
-Ərəb mədəniyyəti
ilə Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatı
arasındakı əlaqə dərin köklərə
malikdir... Bəs üfüqdə də var. Bu əlaqələri
necə görürsünüz?
- Haqlısız, ərəb
dünyası və dili ilə bizim münasibətlər dərin
köklərə malikdir. Bu əlaqələrin dünənindən
bir az ətraflı danışmaq istərdim,
bəlkə də gələcək elə daha çox
keçmişdir.
Azərbaycanın ərəb
dünyası ilə mədəni mübadiləsi islamın təşəkkül
tapması və dünyada yayılması ilə daha çox
bağlıdır. 1400 illik böyük dövr ərzində
müqəddəs Qurana, ordakı hadisələrə və o
hadisələrin şərhlərinə Azərbaycan ədəbiyyatının
müxtəlif dövrlərə aid klassikləri tərəfindən
müraciətlər edilib, göndərmələr olub.
Bu gün də belədir. Əruzda yazan, qəzəl
yazan müasir Azərbaycan şairləri var ki, öz qəzəllərində
həm Qurana, həm islam
dünyasının əziz tutulan isimlərinə tez-tez
müraciətlər edirlər.
Yeri gəlmişkən, ərəb
dili və ədəbiyyatının faktı olan əruz və qəzəl Azərbaycan ədəbiyyatı,
poeziyası tarixinin üç mühim yolundan və
növündən biridir. İndiyədək belədir.
Əlbəttə söhbət Azərbaycan əruzundan
və türkdilli qəzəldən gedir.
Bütövlükdə isə klassik Azərbaycan ədəbiyyatını
yaradanlar doğma Azərbaycan - türk dili ilə
yanaşı ərəb dilində də ölməz əsərlər
yazıblar. Xaqani Şirvani (1120-1199) , Xətib Təbrizi
(1030-1108), İmadəddin Nəsimi
(1369-1417) , Məhəmməd Füzuli (1483-1556) və başqalarının ərəb
dilində yazdığı əsərlər təkcə Azərbaycan
ədəbiyyatının deyil, bütövlükdə ərəbdilli
ədəbiyyatın, Şərq ədəbiyyatının
inciləri sırasındadır.
Bu il 900 illiyini
qeyd etdiyimiz dahi Azərbaycan şairi Xaqani Şirvanı ərəbcə
506 beytlik irs qoyub. Biz bu irsi, daha doğrusu Xaqaninin ərəbcə
“Divanı”nın filoloji tərcümələrini bir neçə
il əvvəl tanınmış Azərbaycan şərqşünası,
xalqlarımızın ədəbiyyatlarının
yaxınlaşmasında bu gün də fədakarlıqla
çalışan professor İmamverdi Həmidovun
çevrisində nəşr etdik.
O Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitunda “Qədim
dövr Azərbaycan ədəbiyyatı” şöbəsinin
müdiridir. Siz onu qiyabi
tanıyırsınız, əziz doktor Əli, çünki
o sizin bir neçə şeirinizi də Azərbaycan dilinə
çevirib. Xaqaninin yaradıcılığında ərəb-islam mədəniyyətinin görkəmli
simalarınına göndərmələr, təlmih və işarələr var. Təqqiqatçılar
bu fikirdədilər ki, onun əsərlərində
ərəbdilli ədəbiyyatın görkəmli nümayəndələrinin
sadəcə adları çəkilmir, onların
yaradıcılığını xarakterizə edən
başlıca cəhətlər,
işlətdikləri bədii priyomların izləri də
sezilir. O tanınmış ərəb
şairləri Bəşşar ibn Burd və Ləbid ibn Rəbiə,
Həssan ibn Sabit, Əbu Ubadə əl-Buhturu və Əbu
Teyyib əl-Mutənəbbiyə məxsus poetik sənətkarlığın
əlamətləri var Xaqanidə.
Yaxud klassik ərəb ədəbiyyatı
tədqiqatçılarına yaxşı tanış
olan İsmayıl ibn Yəsar (VII-VIII əsrlər) azərbaycanlı
idi. Bu məncə çox maraqlı faktlardan
biridir.
Ərəb dilinin və mədəniyyətinin
izlərinə Azərbaycan ədəbiyyayında çox rast
gəlmək olar. Qədim ərəb rəvayəti olan Leyli və Məcnunu
poetik planda ən yaxşı işləyən iki
böyük şair var Şərqdə, ikisi də azərbaycanlıdır
– dahi Nizami Gəncəvi (1141-1209)
bu əhvəlatı fars dilində, Məhəmməd
Füzuli (1494-1556) isə türkcə işləyibdir.
-Mədəni
mübadilə işində və ərəb dünyası ilə
əlaqələrinizin möhkəmlənməsində şərqşünaslıq
nə qədər əsas və mühümdür?
-Bilirsiz, Azərbaycanda şərqşünaslıq
məktəbi, ərəbşünaslıq həmişə
güclü olub, bu gün də belədir. Mən
ərəbşünas və ümumiyyətlə elm adamı
deyiləm, amma indi bəzi xatırlatmalar edəcəm,
güman edirəm, bu sizin oxucular üçün maraqlı
olar. Məsələn, Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq
İnstitutu var. Bu elm müəssisəsi görkəmli şərqşünas,
ərəbşünas və tarixçi alim, akademik Ziya
Büynadovun (1923-1997) adını daşıyır. Allah ona rəhmət eləsin, o həm də
Quranı Azərbaycan türkçəsinə ilk tərcümə
edənlərdən biri idi. Yaxud elə həmin institutun
direktoru da görkəmli ərəbşünas alim, akademik və
ictimai xadim Gövhər Baxşəliyevadır ki, bu gün Azərbaycan-ərəb
elmi-ədəbi mübadilə işinə məhz bu görkəmli
Azərbaycan alimi rəhbərlik edir.
Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələrindən,
xüsusən müasir ərəb ədəbiyyatının
Azərbaycanda tanıdılması işindən və tədqiqatından
danışanda ilk xatırlanmalı olan alimlərimizdən
biri görkəmli ərəbşünas, elmlər doktoru, professor Aida İmanquliyevanın (1939-1992)
adını xüsusilə qeyd etmək gərəkdir. Yeri gəlmişkən,
o ilk azərbaycanlı şərqşünas qadın idi,
Aida xanımın xüsusən Cübran Xəlil
Cübran və Mixail Nüaymənin
yaradıcılığının Azərbaycanda
tanıdılmasında zəhməti misilsizdir və onun “Yeni ərəb
ədəbiyyatının korifeyləri” tədqiqatı bu mənada
çox qiymətlidir. O həm də
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq
İnstitutunun nəşr etdirdiyi “Ərəb
filologiyası məsələləri”
məcmuəsinin tərtibçisi və redaktoru olub,
xalqlarımız arasında ədəbi əlaqələri
inkişaf etdirmək naminə fədakarlıqla
çalışıb.
Yaxud bu yaxınlarda
dünyasını dəyişmiş görkəmli ərəbşünas
alim, akademik Vasim Məmmədəliyevi (1942-2019) xatırlayıram. O da Qurani Kərimin
ilk tərcüməçilərindən biri idi. Xüsusən
Quran və İslamla bağlı “İslam əxlaqı və
onun prinsipləri”, “İslamda məhzəblərin yaxınlığı”
kimi və b. çoxsaylı tədqiqatların, eyni zamanda
“Ərəb dilçiliyi ümumi dilçiliyin əsas
qollarından biri kimi” monoqrafiyasının, “Ərəb dili
proqramı”nın müəllifiydi.
Yaxud bu gün müasir
dünya şərqşünaslıq çevrələrində
yetərincə tanınan şərqşünas alim doktor Aida
Qasımovanı xaıtrlayıram. Onun
“XIV-XVI əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı və
Quran qissələri”, “Füzuli
yaradıcılığında Quran rəvayətləri” , “Məhəmməd
peyğəmbərin meracı”
tədqiqatları fikirmcə Azərbaycan ərəbşünaslığı
üçün qiymətli olduğu qədər, ərəb
elmi-mədəni mühiti üçün də əhəmiyyətlidir.
Yaxud digər tanınmış şərqşünas
alim, müfəssəl
"Təcvid" və "Qurani-Kərim: latın
qrafikası ilə fonetik transkripsiyası (təcvidli,
vurğulu)" kitablarının müəllifi , Quranın Azərbaycan
dilinə ilk tərcüməsinin indiyəqədərki 12 nəşrinin
redaktoru doktor Vüqar Qaradağlının xatırlayıram.
-Azərbaycan
şərqşünaslarının və tədqiqatçılarının
yeni nəsillərinin tədqiqatlarında müasir ərəb
ədəbiyyatının iştirakı dərəcəsi nə
qədərdir?
-Yeni nəsil ərəbşünaslar
yetişir və çox sevindiricidir ki, onların elmi
yaradıcılıqlarında, tədqiqatlarında XX əsr ərəb
poeziyası xüsusi yer tutur. Məsələn,
böyük məmnuniyyətlə Mahir Həmidovu və onun
“Mixail Nuaymənin ədəbi-tənqidi görüşləri
və şeirləri” tədqiqatını xatırlamaq istərdim.
Yaxud Kamil Şərifovun “Müasir Suriya poeziyası və
Nizar Qəbbani”
adlı monoqrafiyasını. Hər
iki alimin poetik tərcümələrini oxumuşam. Onlar olduqca maraqlıdır.
Bilmənizi
istərdim ki, Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq
fakültəsi var ki, orda ərəb dili və ədəbiyyatı
bölümü də var. Hər il o
fakültərinin ərəb dili və ədəbiyyatı
ixtisası üzrə məzunları olur.
Eyni zamanda, Bakıda
İlahiyyat institutu var və orda da ərəb dili tədris
edilir.
Xalqlarımız arasında ədəbi münasibətlərin elə səhifləri var ki, onları da indi xatırlamaq yerinə düşərdi. Məsələn XX Azərbaycan ədəbiyyatında, poeziyasında ərəb mövzusu ağlıma gəlir və Azərbaycanın görkəmli şairləri Osman Sarıvəllinin (1905-1990) “Misirli qardaşlar” poeması, Rəsul Rzanın (1910-1981) “Əlcəzair meydanında”, Məmməd Rahimin (1907-1977) “Bağdad gecələri”, Nigar Rəfibəylinin (1913-1981) “Cəmilə”, Balaş Azəroğlunun (1921-2011) “Ərəb oğlu” kimi poema və şeirləri, görkəmli Azərbaycan yazıçısı Süleyman Vəliyevin (1916-1996) “Əncir ağacı” və “Neysan yağışları” hekayələri yada düşür.
Yaxud 2015-ci ildə Misirə səyahət eləmiş gənc Azərbaycan şairi Fərid Hüseynin “Qahirə qədəri” şeir silsiləsini, digər gənc şair Pərviz Arifin “Fələstinli uşaq” şeirini. Bütün bunlar bizim ərəb dünyasına, o dünya ki, elə bir qədər də ümumislam, ümumşərq kontekstində bizim öz dünyamızdır, marağımızdan xəbər verir.
Bir neçə başqa faktı da sadalamaq istərdim. 2009-cu ildə Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhəri, 2018-ci ildə Azərbaycanın bir guşəsi olan Naxçıvan şəhəri İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan olunmuşdu.
2017-ci ildə isə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanda “İslam Həmrəyliyi ili” elan olunmuşdu. Bu əlamətdar tarixlər əlbəttə ki, eyni zamandan ərəb dünyası ilə elmi-mədəni mübadilə işinə ciddi təkan verdi. Keçirilən çoxsaylı konfrans və görüşlərlə, tədbirlərlə...
Yeri gəlmişkən o illərdə biz Mərkəzin nəşri olan “Dünya ədəbiyyatı” dərgisinin “Oman ədəbiyyatı” xüsusi sayını hazırladıq. İlk dəfə idi ki, Azərbaycanda Oman ədəbiyyatı nəşr olunurdu. Özü də bu həcmdə. 50-dən artıq omanlı müəllifin, ərəbdilli ədbilərin roman, hekayə, pyes və şeirləri, habelə elmi-məqalələri yer alımışdı həmin sayda. Biz o sayın hazırlanması zamanı Oman Sultanlğı Mədəniyyət Klubu ilə, doktor Aişə əd Dərməki ilə yaxın əməkdaşlıq etmişdik.
Ölkə miqyaslı son vacib işlərdən daha biri ölkə prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə nəşr olunan 150 cildlik “Dünya ədəbiyyatı kitabxanası” seriyasıdır ki,bu seriyadan 2 kitabı - “Ərəb ədəbiyyatı antologiyası” və Nəcib Məhfuzun “Seçilmiş əsərləri”ni xüsusi olaraq qeyd etmək istərdim. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda ərəb ədəbiyyatına diqqət həmişə olub. Bu gündə var.
Məsələ budur ki, ərəbdilli areal böyükdür, bu bir tərəfdən çoxsaylı ərəb ölkələrində yaşayan və ərəb dilində yazan ədiblərdir. Digər tərəfdən dünyaya səpələnmiş ərəb ədiblərinin xüsusən ingilis və fransız dillərində yazdıqları ədəbiyyat deməkdir. Bütün bu ədəbi səhnəni, bu mənzərənin ən diqqətçəkən nümunələrini retrospektiv və perspektiv planda izləmək müşkül görünür. Biz cəhdlər edirik. Amma ərəb ölkələrinin kitab və ədəbiyyatla bağlı qurumları ilə ikitərəfli əməkdaşlıq planlarının, müqavilələrinin, qarşılıqlı dəstəyin olması çox vacibdir.
Müsahibənin orijinalını burdan yükləyə
bilərsiniz:
Ədəbiyyat
qəzeti 2020.- 21 noyabr.- S.30-31.