Çeslav Miloş - görkəmli polyak-amerikan şairi, nasir, ədəbiyyat tarixçisi, esseist və tərcüməçidir. Miçiqan, Lyublindəki Katolik Universitetinin, Harvard, Romadakı Boloniya Universitetlərinin fəxri doktorudur. Yaradıcılığı bir sıra nüfuzlu mükafatlara, o cümlədən Beynəlxalq PEN klubun mükafatına (1974), Quqqenhaym mükafatına (1976), Noyştad Ədəbiyyat mükafatına (1977), NİKE'98 mükafatına və 1980-ci ildə isə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. 1911-ci ildə Litvada, Şeteyne kəndində anadan olub. Stefan Batorı adına Vilnüs Universitetinin hüquq fakültəsində təhsil alıb. Ədəbiyyatda ilk addımlarını 1930-cu illərdə, "Alma Mater Viliensis" jurnalında atıb. 1931-ci ildə "Jaqarı" adlı ədəbi qrupun əsasını qoyanlardan və eyniadlı dərginin redaktorlarından biri olub. 1934-1935-ci illərdə Xalq Mədəniyyəti Fondunun təqaüdçüsü qismində Parisə göndərilib. 1946-cı ildə Nyu-Yorkda konsulluqda, 1941-1949-cu illərdə Vaşinqtonda mədəniyyət işləri üzə attaşe, 50-ci illərdə isə Parisdəki səfirlikdə katib işləyib. 1951-ci ildə Fransadan siyasi sığınacaq istəyib və mühacirət həyatına başlayıb. Əvvəllər Parisə yaxın Messon Laffitdə, 1960-cı ildən sonra isə Birləşmiş Ştatlarda yaşayıb, Berklidə, universitetdə Slavyan dilləri və ədəbiyyatı fakültəsində mühazirələr oxuyub. 1981-1982-ci illərdə Harvard Universitetinin professoru olub. 1989-cu ilə qədər öz kitablarını mühacirətdə və Polşada, "samizdat" qismində nəşr edib. 1989-cu ildə Polşaya qayıdıb. 2004-cü ildə Krakovda vəfat edib.

Təki Həqiqət qayıtsın nitqimizə...

Daha bir ziddiyyət

Görəsən, görməli olduğum işləri gördümmü?

Bəli, bir evdə qonaq oldum, buludların altında,

Çaylar axırdı, otlar cücərirdi.

Seçilmişdim, çağırılmışdım, amma çox az şeyi anlayırdım.

İmkanım olsaydı, gələn dəfə, yalnız hikmət arayardım.

Hamı kimi olmağa əsla cəhd etməzdim.

Bu yalnız iztirab və şər mənbəyidi.

Özümü inkar edib təslimiyyəti seçərdim.

Canavar baxışlarımı söndürər, ac qursağımı kəndirləyərdim.

Hündür bir yerdə, monastırda öz hücrəmə çəkilərdim -

Aşağıda şəhərin işıqları sayrışardı,

Qoca sidrlərin dövrəsində körpü,

altından kiçik bir çay axardı.

Özümü yalnız bir işə həsr edərdim.

Amma belədə bu mümkün olmazdı.

Məna

Öləndə dünyanı o biri üzdən görəcəm.

Quşların, dağların, qürubun o tayından.

İzah olunması gərəkən həqiqi mənaya varacam,

Uyğun olmayan uzlaşacaq,

Anlaşılmayan anlaşılacaq.

Yaxşı, əgər dünyanın o biri üzü yoxdursa?

Budağa qaratoyuğun qonması işarə yox,

Elə budağa qaratoyuğun qonmasıdısa?

Gündüzlə gecə bir-birini laqeydcəsinə əvəzləyirsə?

Və Yerdə yerdən başqa heç nə yoxdursa, necə olsun onda?

Belə olarsa, hər halda susmayan dodaqların

Bircə dəfə belə oyatdığı söz qalacaq.

Yorulmaz müjdəçi kimi.

Ulduzlararası fəzaya, qalaktikalar dövranına doğru

Qaçan, etiraz edən, səsləyən və uca səsli söz

***

Necə bacardım,

Necə eləyə bildim bütün bunları?!

Bu dəhşətli dünyada yaşadım,

Onun qanunları ilə oynadım,

Onun qanunlarına əyildim.

Mənə hökmən Allah gərəkdir...

Günahlarımın bağışlanması üçün

Hökmən Allah lazımdır mənə.

Şöhrət haqqında söhbət

Oxuyurdular, şöhrətin pisliyini öyrənirdilər guya...

Amma boşunaydı: bu, onları əsla xilas etmədi.

Şöhrətin gurultusu naminə qanlı bifşteksdən də,

Qadın ağuşundan da, hətta başqasına əmr vermək kimi

Ləzzətdən də vaz keçərdilər. Amma bir şərtlə ki,

Ad-san, şöhrətin çələngi onların olsun, yadda qalsınlar.

- Sənə nə var, sənin qarnın belə şeylərdən toxdur.

Çələnglər quruyub, xələtlər, bəxşişlər toplanıb.

Yaxşıydımı-pisdimi, bundan sonra

nə desələr də, vecinə olmayacaq.

Çünki sən onsuz da qalibsən...

- Yox, elə deyil, ya gündüz olsun, gecəyarı, fərq etməz,

xoşagəlməz, ağır düşüncələr bir saat belə, məni tərk eləmir.

Yatanda belə, yaxamdan əl çəkmir, yuxularım əzab verir.

Yəni üzümü əllərimlə örtəcək qədər çox şey baş verib...

Ruhani traktat: giriş

Bu traktatı gənc adam yaza bilməz.

Yox, bunu ölüm qorxusunun diktə etdiyini düşünmürəm.

Bir xeyli cəhdlərdən sonra bu, eləcə minnətdarlıq

və əsrimə xas poetik dilin mübtəla olduğu

düşkünlüklə vidalaşmaqdır həm də.

Bəs niyə ruhani traktat?

Çünki ilk olan elə birinci də olmalıdır.

İlk olan - Həqiqətdir. Və yeri gəlmişkən,

poeziya özünün şəffaf şüşəyə çırpılan

hürkmüş quş davranışıyla sübut edir ki,

bizə xəyallar bəs eləmir.

Təki Həqiqiət qayıtsın nitqimizə...

Yəni elə bir məna ki,

mütləq istinad nöqtəsi olmadan mümkün deyil.

Dua

Doxsanı haqlayıb hələ də ümid edirəm ki,

yenə nəsə deyə biləcəm, xırıldayacam.

Adamların qabağında olmasa da,

məni bal və yovşanla yedizdirən Sənin qarşında.

Xəcalət çəkirəm,

sanki qarşında hansısa əlahiddə xidmətlərim varmış kimi

Sənin mənə yol göstərdiyinə, qoruduğuna inanmalıyam çünki.

Düşərgədə şam budaqlarından xaç düzəldib

Dəmir çarpayılarda dua edənlər kimiydim, əslində.

Mənim, bu eqoist adamın xahişini yerinə yetirdin amma...

Yəqin, istədin ki, istəklərimin mənasızlığını anlayım.

Adamlara yazığım gəldiyindən möcüzə istəyib dua edəndə

Həmişəki kimi, yer də, göy də susurdu.

Sənə inam məsələsində mənəviyyatım şübhəliykən

inanmayanların sadəlövh inadkarlığına heyrələnirdim.

Dini özüm kimi zəiflər üçün uyğun sığınacaq bildiyim halda

Sənin böyüklüyün qarşısında

mən çox pis oyunbaz və rəqqasam...

Hələ onda, keşiş Xomskinin sinfindəki

ən qəribə şagird sayıldığım vaxtlar,

qədərin bu uzun-uzadı cığırşıına qulaq kəsilirdim.

İndi sən bütün beş hissimi tədricən qapayırsan,

İndi mən - zülmətdə uzanıb qalmış xəbərsiz ahıl qocayam.

Məni iztirab çəkməyə məcbur edən şeylə,

irəli can atmağımla və şeirlə tək qalmışam.

Həqiqi və yalançı günah hissindən azad elə məni,

Bütün zəhmətin Sənin şanın üçündür deyə əminlik ver.

Dünyanı ağrıdan xilas eləyən şəfqətinlə

son anımda yanımda ol.

Poeziya sənəti

Həmişə yığcam formalar haqqında düşünmüşəm:

nə hədsiz nəzm olsun, nə hədsiz nəsr,

həm də bir kimsəyə - nə müəllifinə, nə oxucuya

zülm etmədən asan anlaşılsın hər şey.

Poeziyanın xislətində nəsə ayıb bir şey var:

bizdən bir nəsnə hasil olur,

onun içimizdə olduğundan isə xəbərimiz yoxmuş,

budur, gözümüzü elə qırpırıq ki,

sanki içimizdən bir pələng sıçrayıb çıxıb

və quyruğunu qamçıtək oynadır günün günorta çağı.

Odur ki, poeziyanı ruhların diktə etdiyini

söyləyənlər doğru deyir,

hərçənd onların mələk olduğunu

düşünməklə mübaliğə edirlər.

Əgər zəif yerləri bilinirsə və bundan utanırlarsa,

şairlərin təkəbbürlərini anlamaq çətindir; niyə belədirlər?

Ağıllı adam da cinlərin meydanı olmağa razı olarmı;

özlərini sənin içində evlərindəki kimi hiss edirlər,

çoxlu dillərdə danışmaq bir yana, dilin də,

əllərin də onların ixtiyarında,

bu, azdır, əməlindənmi, qismətindənmi onların olsun yoxsa?

Ziyanlı şeylərin daha qiymətli olduğu bizim zamanda

mənim sözlərimi, əlbəttə, zarafat sayacaqlar,

ya da hesab edəcəklər ki, sənəti ironiya ilə mədh eləməyin

növbəti üsulunu tapmışam, sanki.

Vaxt vardı bizə dərdə və bədbəxtliyə səbri öyrədən

müdrik kitabları oxudurdular yalnız.

Amma bu, dəlixanadakı minlərlə səhifəni

Oxumaqla, vərəqləməklə eyni şey deyil.

Dünya da bizə görünən kimi yox, tamam başqadır.

Biz də bambaşqayıq, hərçənd unutqanlıq içində sayıqlayırıq.

Odur ki, bəziləri ləyaqətli sükut içində dinməzdirlər,

qonum-qonşunun, qohum-qardaşın hörmətini də qazanıblar.

Poeziyanın xeyri budur ki, o bizə

öz-özümüzlə qalmağın, özümüz olmağın çətinliyini anladır,

çünki evimizin qapıları taybatay açıqdır, qapıda açar da yoxdur

və o gözəgörünməz qonaqlar istədikləri vaxt girib-çıxırlar.

Bütün bu dediklərim, razıyam, şeir deyil,

şeirlər nadir hallarda və istənilmədən yazılır,

çox böyük təzyiq altında və ümidlə ki,

bədxah yox, xeyirxah ruhların ötürücüləri olacaqlar.

Çeslav Miloş

Tərcümələr Səlim Babullaoğlunundur

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 5 sentyabr.- S.9.