Nillə üzüyuxarı
hekayə
9 may
Qahirədən, günəşdən, yerli camaatdan, avropalılardan, dekorativ zürafələrdən və hirsli meymunlardan yorulmuşam. Hər gecə yuxuda başqa bir ölkəni görürəm, tanış və gözəl ölkəni, hər gecə nə etməli olduğumu aydın bilirəm, amma yuxudan duran kimi hər şey yadımdan çıxır. Günlər, həftələr keçir, mənsə hələ də Qahirədəyəm.
11 may
Sabah hər şey
həll olunacaq. Bu
axşam fransız konsulunun
yanında bir ingilislə tanış oldum. Onun nazik
dodaqları daim gülümsəyir, göy gözləri isə uşaq
kimi sevinclidir. Mənə
dedilər ki, o, rəssamdır
və Nilin mənsəbinə gedir. Elə ilk
baxışdan onun çox
şey bildiyini başa düşdüm.
Ümumiyyətlə, əgər ari irqinə
mənsub xalqlarda nəsə sirr mövcuddursa, onda ingilislər ona daha çox hakim olur. Mən həyəcanlanıb
onu kofe içməyə
dəvət etdim. Söz verdi ki, gələcək.
12 may
- Siqar istəyirsiniz, mister Tyeri?
- Çox sağ
olun, mister Qrant.
- Deyirlər, Nilin mənsəbində qızdırma
və mığmığalar
hökm sürür.
- Hə, amma orda
zümrüdü rəngli,
nadir cinsli timsahlar da var.
- Ərəblər zəncilərdən
maraqlıdır.
- Bir kasıb dərviş mənə demişdi ki, cəngəlliklərdə kral-cadugər
Baltazarın hökmranlığı
altında müdrik efioplar qəbiləsi yaşayır.
- Rayder Haqqardın
romanlarındakı kimi.
- Qətiyyən! Qul alverçilərini, karlikləri və ağdərili gözəl
qızları görmək
Rayder Haqqarda kifayət etmişdi.
Amma biz
1906-cı ilin adamlarıyıq,
biz gizli olanı axtarırıq. Və
biz sirləri elə yerdə tapırıq ki, Haqqard orda
ancaq quru palma ağaclarını
və xəstə zənci qızları görə bilərdi.
- Bəs qaradərili şahların qızılı,
cah-cəlalı, zərxarası
hardadı?
- Bu qızıl qəpiyi görürsünüz? Axı bu
sizi sevindirmir. Bu qırmızı pərdələrə baxın,
hələ yerdəki
İran xalçasını
demirəm, bəlkə
də bu xalçanın üstündə
haçansa günəş
ruhlarını lənətləyiblər.
Bunlar adamı sevindirmir axı. Səyahətimdə belə şeylərə
rast gəlsəm, kədərlənərəm.
- Bəs başqa nəyə rast gəlmək olar?
- Yeni baxış tərzinə. Onu tapsanız, əşyaların
o biri tərəfini görə biləcəksiniz.
Onda Cotto şahlığının
ulduzqanadlı kəpənəyini
bulud zənn etməyiniz özünüzü
də təəccübləndirəcək
və adi hindqozu sizə dünyanın bütün
kitablarının deyə
biləcəyindən daha
çoxunu deyəcək.
- Mister Tyeri, icazə versəniz, sizinlə getmək istəyirəm.
- Onda tələsin, mister Qrant, çünki mən sabah
sübh tezdən yola düşəcəyəm.
24 may
Təxminən iki həftə yol gələndən sonra, bu gün,
hələ turistlərə
məlum olmayan balaca ehramın yanında sahilə çıxdıq. Yaxınlıqda
heç kim
yox idi, ehrama bələdçisiz
girdik. Pilləkan qıvrılır, qalxıb-düşürdü və
birdən-birə dibi görünməyən quyuya
dirəndi. Mister Tyeri tənbəl-tənbəl
çiyinlərini çəkib
yuxarı getdi, mən ipin bir
ucunu qayaya bağlayıb quyuya düşməyə başladım.
Əlimdəki qətran məşəl
əridikcə quyunun qaranlıq dibinə yanar damcılar düşürdü. Tezliklə dibə
çatıb daşın
üstündə oturdum,
yer quruydu. Məşəlim qədim, olduqca
qədim və olduqca doğma olan mağaranın bir hissəsini aydınladırdı.
Hardansa su səsi gəlirdi. Yerdə mumiya
qalıqları vardı.
Böyük, qara bir ilan qabağımdan sürünüb keçdi.
"O, heç vaxt günəşi görməyib",
- dəhşət içində
fikirləşdim. Daşın dalından
fikirli qurbağa çıxdı. Deyəsən, mənə yaxınlaşmaq
istəyirdi, amma məşəlin işığı
onu qorxutdu.
Birdən-birə kədərləndim, haçansa
belə kədərləndiyim
yadıma gəlmirdi. Fikrimi dağıtmaq
üçün divara
yaxınlaşıb yarısilinmiş
yazılara baxmağa başladım. Yazılar qədim
Misir heroqrifləriylə
yazılmışdı, bu
heroqriflər Luvr muzeyindəki papiruslarda olan heroqriflərdən də qədim idi. Təkcə Britaniya muzeyində
buna oxşayan heroqriflər görmüşdüm.
Çox
güman, fikirli qurbağanın xeyir-duası
mənim ağlıma
qüvvət vermişdi,
çünki oxuyub başa düşürdüm.
Bu, qədim döyüşlər
haqda hekayə və ya mumiya
hazırlamağın qaydası
deyildi. Bunlar sözlər idi,
sərxoş, şirin
alovla dolu olan sözlər adamın ruhuna hopub, adama yeni
baxış bucağı
bəxş edirdi, sən hər şeyi başa düşürdün.
Gözlərimdən minnətdarlıq
yaşları axırdı
və hiss edirdim ki, dünya artıq dəyişəcək,
təptəzə günəş
doğacaq və bütün səhvlər
çiçəklərə dönəcək.
Məşəlim titrəyə-titrəyə sönməyə
başladı. Kifayət qədər oxuya
bilmişdim. Yuxarı dırmaşmağa
başladım və məşəlin axırıncı
şöləsində yenə
həmin qara ilanı və mehriban, mehriban heroqrifləri gördüm.
Tezliklə mister Tyerini gördüm, o, yaxınlıqda oturub ölü timsahın şəklini çəkirdi. Yaxınlaşanda başını qaldırıb
uşaq kimi məsum gözlərini üzümə dikdi.
Gülümsəyib quyunun
dərinliyindən gətirdiyim
sehrli sözü dedim. Günəş qara şar kimi
fırlanmağa, tullanıb-düşməyə,
sonsuzluğa diyirlənməyə
başladı, onun yerində sözlər parıldadı: "Bədbəxt,
sən axıracan oxumadın, dediyin söz isə zəhərdir!". Dəhşət içində
yerə yıxıldım
və çox uzaqlardan həyəcanlı
səs eşitdim:
"Sizə nə oldu, mister Qrant?".
17 iyun
Üç həftə möhkəm
qızdırma içində
yatdım, bu gün bir az özümə gəlmişəm. Mister Tyeri məni Qahirəyə qaytarıb uşaq kimi qulluq elədi. Amma, deyəsən, o, nədənsə şübhələnir,
çünki mən yenə o ehrama qayıtmalı olduğumuzu
deyəndə, mister Tyeri
neoplatoniklərdən və
onların günəş
lənətlərindən nəsə
danışmağa başladı,
axırda isə dedi: "Fikirli qurbağalardan qaçın".
Görəsən o bunu hardan bilir?
Nikolay Qumilyov
Tərcümə etdi:
Həmid PİRİYEV
Ədəbiyyat qəzeti.-
2020.- 12 sentyabr. S. 32.