Təkbaşına adam
Kamal Abdullaya
Əzizim Kamal!
Uzun müddətdir kitabların masamın
üstündə. Çox
sevdiyim alman şairi Hölderlin deyirdi ki, ilahi olana özləri
ilahi olanlar inanar. Sən hər nəsnədə
ilahi, tanrısal olan şeylər arayan adamsan. Və ona görə də, səni anladacaq bir
şeylər demək istədim.
Təkbaşına
sevinməyi bacaran adam bütün
asılı olduğu şeylərdən ucada dayanan adamdı.
Çünki təkbaşına adamın
heç kimdən heç nə almağa ehtiyacı yoxdur və
heç bir şey istəmədən hər şeyi
başqalarına bağışlaya bilir. O
çoxluğun, qələbəliyin içində yaşaya
bilər, ancaq çoxluq və qələbəlik onun
içində olmayacaqdır.
Elə sənin
kimi!
I
Hər
şeydə tənhalıq
Üç kitabın masamın üstündə. "Mənim
Füzulim", "Mifdən yazıya və yaxud gizli Dədə
Qorqud" və "Sirlərin sərgüzəşti".
Mən şair olmağı bir kənara qoyub, mükəmməl
bir oxucu kimi oxudum bu kitabları. Və Səndən
oxuduğum bir şeyləri ozüm üçün
aydınlatmağa çalışdım.
1-ci kitab gecənin gündüzlə
görüşdüyü- gecənin ən qaranlıq
anının hüznünü ovunmaq üçün
yazılmışdır düşüncəsindəyəm.
Və bunu ustalıqla bacarmısan.
..."Füzuli kiminsə dərdindən heç vaxt dəli-divanə
olmayıb. Sevsəydi əgər, belə gözəl yaza bilməzdi.
Onun sevdiyi kimsə olmayıb. Onun sevdiyi sevgi olub".
Füzulinin
sevgisini bu dərəcədə fərqli və mükəmməl
anlatmaq zor!- "Füzuli sevgini
sevirdi". Bütün zamanlarda Füzuli haqqında
danışılan hər şeyin müstəvisini bu cür
dəyişmək, həqiqəti bu cür faş eləmək
ağrılı olsun gərək!
Başı yer işlərinə qarışıb,
göyə baxmağı unudanların faciəsini sənin
kimi ifadə etmək çox çətin.
2-ci kitab individual olmayan Dədə Qorqudda tənhalıq
axtarışıdı, məncə.
Bizdə peyğəmbərlik institutu olmasa da, mən
"Qeybdən dürlü-dürlü xəbərlər verən"
Dədə Qorqudu peyğəmbər mərtəbəsində
görürəm.
Bu mənada
"Tövrat" Musanın, "İncil" İsanın,
"Quran" Məhəmmədin tənhalığı
olduğu kimi, dastan da Dədə Qorqudun tənhalığıdı...
Sənin bu kitabının gözəlliyi də individual
olmayanda tənhalığı kəşf eləməyindi.
3-cü
kitab mənə görə hamının bildiyi, ancaq
hamının sirr kimi gizlətdiyi hadisələrin (hadisə
olmaqdan daha çox yaşantı) sirrini açmaqdan ibarətdir:
"Sizin kənddə bir qız vardı, özünü evlərinin
"tövləsində asıb öldürdü. Dayan
görüm adı nəydi?!". Bu sual yaşantıları sirr içində sirr
olmaqdan çıxarmaq cəhdidi.
II
Sükut
pozulmadan
Əzizim
Kamal!
Səninlə
nə vaxt tanış olduğumu
unutmuşam. Və bu tarixi unutduğumdan mənə
elə gəlir ki, səni bu dünyaya gəldiyim gündən
tanıyıram.
Mən üstünə kədər və hüzn
çökmüş hər şeyi sevdim. Hərdən
mənə elə gəlir ki, hüzn və kədər
Tanrı önündə tövbəsi qəbul olunmayan bəndənin
peşmanlıq hissindən doğur. Sonralar,
lap sonralar anladım ki, göz yaşları
yalnızlığın rəsmi, kədər tənhalığın,
yalnızlığın dost-doğmaca balasıdı.
Səni tanıyandan ədəbiyyatın əbədiyyət
sözü ilə eyni kökdən yarandığının
fərqindəyəm. Səni mənə doğmalaşdıran
nə əsərlərin möhtəşəmliyi və
mükəmməlliyi, nə də sirli olmağıdı.
Əsas məsələ sənin
başqalarından fərqli düşünməyində və
heç kimin bilmədiyi bir şeyləri bilməyindədi.
Gecələr göy üzünün ulduzlarla dolu
olmasının tək nədəni göy üzünün
gözəl görünməsi olduğu kimi, bizim
yazmağımızın da tək nədəni sözü
aldığımız ucalıqdan elə o ucalığa
qaldırmaqdı.
İsa "İncil"də deyir ki,
"Başlanğıcda kəlam (söz) var idi: Kəlam
Allahın nəznində idi və Kəlam (söz) Allah
idi".
Ancaq mənə elə gəlir ki, sözdən əvvəl
də bu dünyada Yalnızlıq, Tənhalıq və
Süküt adında bir şeylər var idi. Və günlərin
bir günü Tanrı bu Tənhalığı,
Yalnızlığı, sükutu dilləndirmək istədi.
Vaxt, zaman gəldi -Yalnızlığı, Tənhalığı,
sükutu sözə daşımaq zamanı.
Mənə elə gəlir ki, böyük ədəbiyyat
sükutu sözə daşımaqdı. Ancaq elə
daşımaqdı ki, sükut pozulmamış olsun. Elə sənin kimi.
Əzizim
Kamal! Sən sükut pozulmadan sükutu sözə
daşıyan adamsan!
Şairlik,
məncə, bütün həyatın boyu özünəbənzər
bir adam axtarmaqdı və sonunda onu
tapmamaqdı. Bizə, "axtaran, tapar"
söylədilər. Ancaq mən axtarıb
tapdığını iddia eləyənlərə yox,
axtarmadan tapanlara inandım. Sən heç
onu tapmadın ki, itirəsən. Bu sənin
xoşbəxtliyindi. İkicə misra ilə doğmasan mənə:
Kimsə
yox xatırlamağa
Unutmağa kimsə yox.
III
Allaha ən
kəsə yol
İnsanın
yaratdığı şey ondan güclü ola
bilməz. Və bir də məzara qoyulan
başdaşı məzardakının başına gələnləri
anlatdığı kimi, sənin yazdıqların da sənin
başına gələnləri anladır. Sən
yazdıqlarınsan, ondan uzaqda deyilsən ki!
Yazdıqların da sənin kimi tam, mükəmməl və
bütündür. Mükəmməl və bütündə
parçaların sahib olmadığı və ola
bilmədiyi bir şeylər var. Və o şeyin nə
olduğunu sən bilirsən.
Dindarlar özlərini təmizləmək əvəzinə
qısa yol axtarıb, Məkkədə Kəbəni, Qüdsdə
"ağlayan divarları", Paqodada (buddist məbəd)
Buddanı yaratdılar.
Bu da cavabdehlik və məsuliyyətdən, sonda Allahdan
qaçmağın özgə bir yoludu.
Sənin yolun bu yol deyil. Məhəmmədlə Kəbənin,
Musa ilə "ağlayan divarların", məbədlə
Buddanın bağlılığının görüntü
olduğunu bildiyindən, sənin Allaha yolunun qısa
olduğunu gördüm. Allaha ən kəsə
olan yol sənin yolundur.
Bu yolun üstünə oxuduğun duada qorxu yoxdur. Çünki
qorxu ilə oxunan dua saxtadır. Sən hər
şeyə söz-söz, kəlmə-kəlmə, sevgi ilə
toxunmağı bacaran adamsan. Sevmək
Tanrını tapmağın ən asan yoludur. Sən o yolu bilirsən. Elə
bildiyin üçün də hər yeni əsərində getdikcə
daha çox artır yalnızlığın.
Əzizim
Kamal! Göy üzündə nə
axtarırsan? Tanrı orda yoxdu ki!
Tanrının göy üzündə
olmadığını bilə-bilə göy üzünə
üz tutub "Tanrım, ona kömək ol ki, məni
unutsun" - deyən şair dəlidir.
Və mən dəliliyin, dəlilərin tərəfindəyəm.
IV
Seçilmiş
adamın kədəri
"Unutmağa
kimsə yox" - deyən adam
dünyanın ən tənha adamı olsun gərək. "Kimsə yoxdu" - demək hələ tək
olmaq deyil. "Kimsə yoxdu"da ümid var hələ,
hələ canatma var. Kiminsə olacağına ümid ölməyib
hələ: Ancaq "Kədərli nəğmələr"
in adamı "unutmağa kimsə yoxdu" - deyir. Bu artıq
sonu başlanğıcıdı:
Yollar
getdi üzü dağa
Yoxuşlar enişlərdən çox.
Kimsə
yox xatırlamağa,
Unutmağa kimsə yox.
"Kimsə yox xatırlamağa" tənhalıq
arzusudu. "Unutmağa kimsə yox" artıq tənhalıqdı,
tənha olmaqdı.
Əzizim
Kamal! Tənhalıqdan yana bazar yerinin
başlandığını bilən adam.
Tənhalığın
boşluq olmadığını bilən, qardaşım!
Sən tənhalıqda ölüm qorxusunun
olmadığını bilirsən və mütləqa bilməlisən. Bilməsəydin bu kədərli
duyğuları sözün işığına nə
cür çıxara bilərdin, nə cür sakitcə
pıçıldaya bilərdin ki:
Üfüq
məndən qaçmadı,
Məndən uzaqlaşmadı.
Üfüq
mənə başladı
Dərdini danışmağa.
Üzüm
üzünə dəydi,
Gözüm gözünə dəydi.
Mənim
dərdim nəydi,
Onun dərdi yanında.
"Silinməyən
göz yaşları"nın kədəridi
üfüq. Üfüqün kədərini duyan adamın kədəri
üfüqün kədərindən böyükdü Kamal!
Çünki sən deyə bilərsən ki:
Mənə
deyən gərək, nə olub axı,
Nə qabalıyırsan, söylə nə xəbər.
Sən
çətin taparsan axtardığını
Sənin axtardığını itirməyiblər.
Əzizim
Kamal! "Kədərli seçmələr"ində
kədərin belə, sirr içindədi. Kədərin tənhalıqdan doğub, tənhalığın
hardandı? Sirlidi hər şey. Sirli
olduğu qədər də gözəldi:
Arzuların
dil açar, yalvarar ki,
Əvvəl-axır bir oyuncaq ver bizə.
Olacağın
olmağına nə var ki,
Bircə dənə "olmayacaq" ver bizə.
Ən gözəli və qəribəsi odur ki, sən
yetişən narın sevincinin yox, nar yetişsin deyə solan
nar çiçəklərinin adamısan.
Soldu nar
çiçəkləri
İndi nar yetişəcək.
Bu xoşbəxt sonluğun sevinci yox, kədəri
yaşıyır, sənin kədərli nəğmələrində.
Səni
oxuyuram, Kamal! Hüznlü, sirli, kədərlidi hər
şey:
Düz yollar haracan uzanasıdı?
Tutmayacaqlar ki, düzü dünyanı.
Gec, ya tez
bu çevrə qapanasıdı,
Sonu çatacaqdır komediyanın.
Bu
dünyada hec kim heç kimin deyil. Bu dünyada adamın kədərindən başqa,
heç nəyi özünün deyil. Sən
özünün çox şeyi olan adamsan, Kamal!
Sevdiklərimiz deyil, bizi sevənlər bizimdi. Olmayan olandan, gedən
qalandan daha xoşbəxtdi, Kamal! Çünki olmayan olmağa,
gedən dönməyə can atar həmişə. Sən olanların yox, olmayıb, nə vaxtsa
olacaqların, qalanların yox, gedib nə vaxtsa dönənlərin
şairisən. Sənin kədərli
misralarının ahından Allaha yol görünür.
Ahdan Allaha olan yol yolların ən gözəlidi, Kamal!
Mən
danışmıram, misraların pıçıldayır:
Bütöv ömrünü aynalara xərcləyən
qız kimidi sevən kişi. Sonunda nə qazanar ayrılıqdan başqa. Sənin
peşmanlığın da sirlidi:
...Bu dənizin
sularını
Balıqlardan
başqa
içən olmadı.
Kosmos Xaosun içindən çıxan kimi, biz də,
bu dünya da, bu kainat da yoxun içindən çıxıb
bəlkə.
Bəlkə ona görə qorxa-qorxa yazmısan ki:
Daimi bir
qorxudayıq,
Alınıbdı
nəfəsimiz -
Bəlkə
sənin yuxundayıq,
Allah, sənin yuxunuq biz.
Mübahisə eləmək mümkündü. Ancaq bundan
artığını, sirlisini və kədər qarışıq
qorxu içində olanını demək çətindi.
Əzizim
Kamal! Allahı yuxusundan oyatmaqdan gözəl nə
var dünyada.
Kədərli
seçmələrin, seçilmiş adamın kədərindən
və ahından Allaha yol görünür, Kamal!
V
Təkbaşına
olmaq
Günlərin bir günündə S.Rüstəmxanlı,
R.Rövşən və bir də mən sənin
Nardarandakı bağında qonaq idik. Səni elə həmin
gün mən yenidən tanıdım. Sən
demə, sən hamının tanıdığı məşhur
yazıçı, akademik, rektor Kamal Abdulladan tamam fərqli
bir adammışsan həm də.
Necə ki, Tanrı alıb verdiyimiz nəfəsdə -
alıb verdiyimiz nəfəsin içindəki nəfəsdədir,
sən də K.Abdulla adlı bir imzanın içindəki sirr
içində sirsən.
Bağına, evinə, otaqlarına, pəncərələrinə
hopan tənhalıq və yalnızlıq deyil, təkliyin
ağrıtdı məni. Sən tənha və
yalnız olan adamdan daha çox, təkbaşına yaşayan
bir adamsan.
Təkbaşına
olmaq ağır bir şeydi, Kamal! Təkbaşına
olmaq yalnızlıq deyil. Yalnızlıq təkbaşına
ola bilməyən adamın həmdərd
axtarma çabası, anlaşılmamaq iztirabıdır. Sənin təkliyin həmdərd axtarmaq
çabasından, anlaşılmamaq iztirabından ucada dayanan
bir azadlıqdı - hər kəsdən və hər şeydən
ucada dayanan bir azadlıq.
Sənin yanında illərlə cavab
axtardığım bir suala cavab tapdım. Dindarların
"sonunda Tanrıya qovuşacağıq" - fikri gülməli
gəldi mənə. Biz Tanrıdan nə
vaxt aralı durduq ki?
İsanı sevdikləri çarmıxa çəkmişdi. İsa çarmıxdan
endirildiyində biri fahişə olmaqla üç qadından
başqa heç kim gözləmirdi onu. Həvarilər qaçıb aradan
çıxmışdılar. Sənin təkliyin
bunları bildiyindəndir.
İsa Musanın, çarmıx İsanın,
"Quran" da Məhəmmədin tənhalığıdır. Sənin
yazdıqların da sənin tənhalığındır.
Təkbaşına
adam
Qardaşım
Kamal!
Təkbaşınasan
təkbaşına...
Təkbaşına
adam
Adamdan
daha çox oxşayır
Məzarlıqda çopur bir başdaşına.
Olsun!
Qorxma!
Başını
İlahi olanın
ayaqlarına
qoy,
Nə qədər ki, vaxt var.
Görəcəksən,
aydınlanır
bütün
qaranlıqlar.
Onda
gözlərini Ay işığı ilə yu,
Saçlarını
rüzgarla dara;
Sonra
aç pəncərəni,
aç
ayrılıqlara...
Aç
qoxmadan!
Gözlərini
yum,
pəncərəni
aç.
Görəcəksən
- nə qorxu,
nə
yalan var.
Gözlərini
qapa və düşün -
Əbədiyyət
yoxdu...
Ondan
qoparılmış
bir
yarpaq,
bir
ləçək,
bir
an var.
Yum
gözlərini,
Qorxmadan
aç pəncərəni,
və
bax;
Görəcəksən
- nə qədər gözəldi
Sükut
pozulmadan
sükutu sözə
daşımaq.
Və
görəcəksən nə qədər gözəldi
gülləni
qan axmadan
çıxarmaq
yaradan.
Təkbaşınasan,
Kamal,
təkbaşına...
Yum
gözlərini,
aç
pəncərəni;
aç
və sorma nə isə.
Görəcəksən
sükut içindədi Kəbə,
Sükut
içindədi Qüdsdə
"ağlayan divarlar".
Görəcəksən
- yenə səhrada
təkbaşına
yürüyür İsa.
Yum
gözlərini, aç pəncərəni
sonra,
nə isə...
Təkbaşınasan,
Kamal,
təkbaşına...
Çoxdan
ölüb aramızdakı
Şeytan;
Qorxma!
Sükutun səsini
yaşa.
Sükutun
içində
günəşin,
Ayın,
ulduzların,
Rüzgarın
və yağmurun
kefini
çıxar, nəşəsini
yaşa.
Qardaşım
Kamal!
təkbaşına
olmaq
yalnızlıq
deyil;
Təklik sükutun səsidi.
Yalnızlığı
boş ver, -
Yalnızlıq
təkbaşına
yaşaya
bilməməyin
hüzuru,
nəşəsidi.
Kim nə
deyir, desin -
Ağacdan
yarpaq gözəldi,
ləçək
çiçəkdən,
an
əbədiyyətdən
gözəldi.
Göy üzündən - boşluqdan da yer.
Anı
yaşa, əbədiyyəti
boş
ver.
Qoy hər şey anın olsun.
Allaha ən
kəsə yol sevgidi -
Sev, qoy o
sənin "Tövrat"ın, "İncil"in
"Quran"ın
olsun.
Təkbaşına
adam!
Yum
gözlərini, aç pəncərəni
və
bax;
Görəcəksən
nə qədər gözəldi
Sükut
pozulmadan
sükutu
sözə daşımaq.
P.S.
Əzizim Kamal! Sükutu sözə
daşımaqdan gözəl nə var ki, bu yer üzündə.
İsa yəhudilər zalım olduğu
üçün çarmıxa çəkilmədi. Həvariləri
gücsüz olduğu üçün, özlərini fəda
eləyə bilmədikləri üçün
öldürüldü. Məhəmməd əsabələrinə
güvənirdi, İsa yox.
Rüstəm BEHRUDİ
Ədəbiyyat qəzeti.-
2020.- 25 yanvar. S. 6-7.