Angela Karter klassik nağıllardan postmodern nağıllara gedən yolda əhəmiyyətli yer tutan yazarlardandır. 1940-cı ildə İstburnda anadan olan Angela Karterin ilk romanı "Kölgə rəqsi" ("Shadow Dance") adlanır. Əsər 1966-cı ildə yayımlanan kimi Karter İngiltərənin ən orijinal müəlliflərindən birinə çevrilib.

1978-ci illərdə Şeffild Universitetində yaradıcı yazarlıq və 1981-ci ildə Braun Universitetində yazı sənəti dərslərini öyrədən, son romanı "Wise Children" ilə böyük rəğbət qazanan yazar 1992-ci ilin fevralında vəfat edib. Karter "Qanlı palata"da bir çox qədim süjeti yenidən yazıb. Bura 10 hekayə daxildir. Kitab ilə eyni adda olan ilk "Qanlı palata" hekayəsi "Mavi saqqal" ilə intertekstual əlaqədədir. Bu klassik mətni ilk olaraq Şarl Perro 1697-ci ildə qələmə alıb. "Qanlı Palata" intertekstuallıq və parodiya baxımından son dərəcə əhəmiyyətlidir. "Mən hər hadisəni təkrar danışma potensialı olan vəziyyət kimi qəbul edirəm" - deyən Karterin kitabında "Qırmızıpapaq" nağılının "Qurd qadın" adı ilə yenidən yazılmış variantını görürük. Burada da qızın başında qırmızı papaq yoxdu və qızın meşədə qarşıladığı qurd qadın, əslində, onun nənəsidir. Və qız qışqırıb səs salanda qurd qadını qonşular məğlub edib çölə atırlar. Daha öncə isə qız meşədə onunla rastlaşanda qolunu kəsmişdi. Elə qurd qadın məsələsi də bu zaman aydınlaşır. Qeyd edək ki, nağılın ilkin variantlarında qızın başında qırmızı papaq yoxdu və o, qurdla yox, qurd adam ilə qarşılaşır. Qurd adam mifi ilk olaraq paqan mədəniyyətləri arasında yayıldığı və xristian inancına zidd olduğu üçün zaman keçdikcə bu, sadəcə, qurd ilə əvəzlənir. Qızın qırmızı papağı isə Şarl Perronun əlavəsidir. Digər variantı isə XIX əsrdə Qrimm qardaşlarının versiyası idi.

"Qar uşaq" isə "Ağca qız" nağılının son dərəcə təxribatla yenidən yazılmasıdır. "Qar uşaq"da Kristevanın vurğuladığı poetik dili, ahəngdar səs təkrarlarını görə bilərik. Qrafinya və qar uşaq bir-birlərinə düşmən kimi görünsələr də, münasibətləri Kristevanın chora tərifinə bənzəyir. Səthdə görünməyən, ancaq mətnin altına nüfuz edən ana və uşağın gizli əməkdaşlığı sayəsində qraf, yaratdığı utopiya qarşısında antiutopiya tapır".

Qar uşağın ölümü reallığı ilə üzləşmək istəməyən Qraf ona kişi nəvazişi göstərərək yenidən həyata qaytarmaq istəsə də, bu dəfə kişiliyi yeni varlıq yarada bilmir. Və uşaq əriyərək qara-ananın bətninə qayıdır. Burada həm də feminizm mövcuddur. Əsərdə Qrafın uzatdığı gülü qəbul etməyən qrafinya qalibdir. Burada Karter erkək və dişi enerji bərabərliyini dekonstruksiya edir, dağıdır. Karter yaradıcılığı feminizm və postmodernizm kontekstindən son dərəcə əhəmiyyətlidir.

Qar uşaq

Qışın ortası - yenilməz, qüsursuz. Qraf və arvadı at sürür, kişi boz, qadın isə qara madyanın belindədir. Qadın əynindəki par-par parıldayan tülkü kürkünə bürünüb, ayaqlarında isə hündürdaban qara, parlaq qırmızı çəkmələr var. Öncədən torpaqda öz yerini möhkəmlədən qarın üzərinə yavaş-yavaş təzə qarlar düşür. Tezliklə qar dayanır, adama elə gəlirdi ki, elə bil bütün dünya ağ rəngə boyanıb.

"Kaş ki, qar kimi ağ bir qızım olsaydı" - qraf deyir. Onlar bir az da atda dolaşırlar. Qarın üzərində içərisi qan ilə dolu bir çuxura rast gəlirlər.

Qraf deyir: "Kaş qan kimi qırmızı bir qızım olsaydı". Beləliklə, yenə qarlı havada atla dolaşmağa davam edirlər...

Budur, bir qarğa çılpaq bir kolda oturub.

Qraf yenə deyir: "Kaş o quşun lələkləri kimi qara bir qızım olsaydı". Təsvirini bitirən kimi dərhal yolun kənarında dərisi ağappaq, dodaqları gilənar, saçları gecə rəngində çılpaq bir qız görünür; qız, onun arzuladığı idi və qrafinya ona nifrət etdi. Qraf onu yuxarı qaldırıb yəhərinin üstündə əyləşdirir, qrafinyanı yalnız qızdan xilas olmağın yolları maraqlandırırdı. O, əlcəyini qarın içinə tullayaraq, qıza onu axtarmaq üçün aşağı düşməli olduğunu deyir. Çünki tələsik qaçıb qızı orada tərk etmək istəyirdi, lakin qraf ona mane olaraq: "Mən sizə yeni əlcək alacağam" - deyir.

Bu zaman xəzlər qrafinyanın çiyinlərindən sıçrayıb çılpaq qızın vücuduna bürünür. Sonra qrafinya brilyant broşunu donmuş gölməçədəki buzun içinə atır: "Get və mənim üçün onu gətir" - deyir... Qızın orada mütləq boğulacağını bilirdi. Lakin qraf yenə mane olur: "O məgər balıqdır ki, belə dondurucu havada üzsün?"...

Sonra çəkmələr qrafinyanın ayaqlarından qızın ayaqlarına doğru sıçrayır. İndi qrafinya bir sümük kimi çılpaq, qız isə kürk və çəkmələrin içində valehedici idi; qrafın birdən-birə qrafinyaya yazığı gəlir.

Az sonra onlar əsrarəngiz güllərlə dolu kolun yanına yaxınlaşırlar.

O, qıza yenidən - "Mənim üçün bu güllərdən birini qopar" - deyir.

Qraf arvadına tərəf dönüb - "Mən səni gözardı edə bilmərəm" - deyir. Beləliklə, qız bir gül qoparır, barmağı tikana toxunur, qanı sürətlə axmağa başlayır, qışqırır və nəhayət, yıxılır.

Qraf ağlayaraq sürətlə atından aşağı tullanır, ölü qıza yaxınlaşıb onu qucaqlayır, onu dəli kimi arzulayaraq, kişi nəvazişi göstərməyə başayır. Qrafinya atını cilovlayaraq soyuq nəzərlərlə Qrafa baxır.

Sonra qız yavaş-yavaş əriməyə başlayır. Ondan geriyə sadəcə yerə düşən quş lələyi, qarda öldürülən tülkünün qan izinə bənzər qırmızılıq və koldan qopardığı o əsrarəngiz gül qalır.

İndi qrafinya yenidən bütün paltarlarına qovuşmuşdu. Qalib ədasi ilə xəzlərini sığallayırdı. Qraf yerdən gülü götürərək, qrafinyaya uzadır, qadın gülə toxunduqda - "Bu gül dişləyir!" - deyərək onu yavaşca əlindən yerə doğru buraxır...

Angela Karter

Tərcümə etdi: Nargis

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 10 aprel.- S.4.