Böyük Zəfərin poetik dastanı
Qarabağ mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında həmişə
geniş mənada Vətən mövzusunun atributlarından
biri kimi qəbul edilmişdir. Ona görə də
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında və
yazılı ədəbiyyatda Qarabağ uzun əsrlər boyu əsasən
tərənnüm edilən, vəsf olunan Vətən
torpağı kimi canlandırılmışdır. Folklordakı "yaddan çıxmaz Qarabağ"
motivi Azərbaycanın bu dilbər guşəsinin tarixini, fərqli
təbiət gözəlliklərini diqqət mərkəzinə
çəkmişdir. Böyük Azərbaycan
şairi Nizami Gəncəvi "İskəndərnamə"
poemasındakı "Bərdənin tərifi" vasitəsilə
"küllü Qarabağ"ı tərənnüm
etmişdir. Molla Pənah Vaqif, Qasım bəy Zakir,
Xurşidbanu Natəvan Qarabağ gözəllərinin
simasında geniş mənada "ellər
yaraşığı, ölkə gözəli"ni tərənnüm etmişlər. Ümumiyyətlə, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi yaranana qədər Qarabağ motivi Azərbaycan
ədəbiyyatının poetik qanadının ilham pərisi
funksiyasını yerinə yetirmişdir. Lakin Ermənistan-Azərbaycan-Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin meydana çıxması və
bədnam ermənilərin havadarlarının gücü ilə
Azərbaycanın bu qədim torpaqlarını işğal etməsi
ilə Qarabağ mövzusundakı nikbin xarakterli "nərmənazik
bayatı" notları bədbinlik, məyusluq cizgiləri ilə
əvəz olunmuşdur. Tədricən hərbi-siyasi
hadisələrin təsiri ilə Qarabağ mövzusundan vətənpərvərlik,
mübarizlik, döyüş səsləri də eşidilmişdir.
Bu ədəbiyyat Azərbaycan xalqının
Dağlıq Qarabağın işğaldan azad edilməsi
uğrunda səfərlər olmağa hazırlanmasında
mühüm rol oynamışdır.
Nəhayət,
Azərbaycan Respublikasının Qalib Ali Baş Komandanı,
Müzəffər Prezidentimiz İlham Əliyevin Dəmir
Yumruğu və qətiyyətli siyasəti nəticəsində
Qarabağ müharibəsinin otuz ildən sonra tarixi Zəfərlə
başa çatdırılması Qarabağ mövzusuna yenidən
fərqli bir poetik ahəng gətirmişdir. Azərbaycan
Yazıçılar Birliyi Moskva Təşkilatının sədri,
filologiya elmləri doktoru, professor Abuzər Turanın (Abuzər
Bağırovun) "Ədəbiyyat qəzeti" vasitəsilə
oxuculara təqdim etdiyi "Zəfər nəğməsi"
poeması Qarabağ mövzusuna münasibətdə yeni tarixi
mərhələnin əhval-ruhiyyəsini bütün
dolğunluğu ilə əks etdirir.
Hər şeydən əvvəl, onu qeyd etmək
lazımdır ki, artıq Qarabağ-Vətən müharibəsində
Azərbaycan xalqının qazandığı Zəfərin ədəbiyyatımızda
genişhəcmli əsərlərdə bədii cəhətdən
əks etdirilməsi prosesi başlanmışdır. Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlının
dərhal, Zəfərin isti izləri ilə
yazılmış "Qarabağa dönüş"
poeması ədəbiyyatda Qarabağ mövzusunda yaranan əsərlərdə
itirilmiş torpaqlarımızın qaytarılması,
işğaldan azad edilməsi uğrunda mübarizə
mövzusundan tarixi Zəfərin bədii cəhətdən dərk
və şərh olunması mövzusuna dönüşün
başlanma zərurətini meydana qoymuşdur. Eyni
zamanda, Sabir Rüstəmxanlının "Qarabağa
dönüş" poeması ilə Vətən müharibəsi
mövzusunda kiçik janrlardan geniş həcmə malik bədii
əsərlərə dönüşün də ilk
uğurlu anonsu verilmişdir.
Abuzər Turanın "Zəfər nəğməsi"
poeması, adından da göründüyü kimi, ithaf
poemasıdır. Sabir Rüstəmxanlı kimi, Abuzər
Turan da Vətən müharibəsi bitər-bitməz qələbə
sorağının yaxınlaşmaqda olduğunu hiss edərək,
haqqında bəhs olunan poemaları yaratmaq ovqatına köklənmişlər.
Sabir Rüstəmxanlının və Abuzər
Turanın poemaları Vətən müharibəsindəki
böyük tarixi Zəfərə şair-vətəndaş
münasibətinin yüksək poetik ifadəsidir. Bu ilhamlı əsərlər Böyük Zəfər
mövzusunda yaradılmaqda davam edən ədəbiyyatın
mükəmməl təməlidir.
Abuzər Turanın "Zəfər nəğməsi"
poeması janr baxımından ictimai-siyasi məzmuna malik lirik
poemadır. "Zəfər nəğməsi" Böyük
Qələbədən vəcdə gəlmiş Azərbaycan
şairinin poetik monoloqudur. Bu poemada tarixi Zəfərdən
doğan qeyri-adi sevinc, milli qürur, böyük iftixar hissi
çox səmimi və ilhamlı misralara çevrilmişdir.
Abuzər Turan Vətən müharibəsində
qələbəyə doğru gedən siyasi və hərbi
proseslərdən aldığı təəssüratları
yüksək poetik səviyyədə mənalandırmışdır.
Poemadakı "Alqışlar, igid əsgər,
Mübarəkdir bu zəfər" kimi ümumi xarakterli
misralardan başqa, Abuzər Turanın əsərin
ayrı-ayrı hissələrinə yazdığı təqdimat
xarakterli nəşrvari yazılardakı "Qırx dörd
gün davam edən Vətən müharibəsində sevimli
Azərbaycanımızın qazandığı misilsiz Zəfər,
heç şübhəsiz, şanlı Ordumuzun ...qəhrəmanlığı
sayəsində reallığa çevrildi. Şəhidlərimizin məkanı cənnət
olsun. Qazilərimiz tezliklə tam şəfa
tapsın, ulu Tanrım" - sözləri də Zəfərdən
doğan daxili-mənəvi sevincin və qürurun
ritorikasını ifadə edir. Poemada Azərbaycan
xalqının Vətən müharibəsində
qazandığı böyük Zəfərinin obyektiv poetik
qiyməti aşağıdakı misralarda ifadə
olunmuşdur:
...Vuruşmuşuq
qırx dörd gün,
Hayları etdik sürgün.
Qovduq ittək
tünbətün,
Qarabağdan büsbütün.
...Ordumuz
zəfər çaldı,
Torpağı
geri aldı,
Düşməni
dərdə saldı,
Dünya
lap heyran qaldı.
...Yağıya
qan qusdurduq,
Şuşanı
alıb durduq,
Ölümcül
zərbə vurduq,
Gözəl toy-büsat qurduq.
Abuzər Turanın "Zəfər nəğməsi"
poeması, əslində, mahiyyətinə görə də
"Zəfər nəğməsi" poemasıdır. Azərbaycan ədəbiyyatı
tarixində ayrı-ayrı tarixi və ədəbi şəxsiyyətlərə
poema həsr etmək ənənəsi mövcud olsa da, Abuzər
Turan onları təkrar etməyib, orijinal bir üsul seçərək,
Vətən müharibəsinin Qalib Ali Baş Komandanı, Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin bu tarixi zəfərin
qazanılmasındakı misilsiz xidmətlərini dövlət
rəhbərimizin apardığı uğurlu və məqsədyönlü
xarici siyasət sayəsində tam və əbədi müttəfiqimiz
statusu qazanmış Türkiyə Cümhuriyyətinin
Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Pakistan İslam
Respublikasının Baş naziri İmran Xan Əhməd Niyazinin
birliyi və həmrəyliyini diqqət mərkəzinə
çəkməklə, qələmə alınan tarixi hadisənin
dərin mahiyyətini geniş masştabda mənalandırmışdır.
Bu mənada poemada Prezident İlham Əliyevə həsr
olunmuş "Qalib Ali Baş Komandanım" fəslindən
başqa, görkəmli dövlət başçılarından
bəhs edən digər bölümlərdə də onlardan
hər birinin xidmətlərinin lazımi səviyyədə
qiymətləndirilməsi ilə bərabər, mövzu ilə
əlaqəli şəkildə Azərbaycan Liderindən də
söz açılmışdır. Bu mənada
təbii olaraq Ali Baş Komandan İlham Əliyev "Zəfər
nəğməsi" poemasının əsas, aparıcı
qəhrəmanıdır. Bundan başqa,
bir bədii əsərdə üç dövlət
başçısının bədii obrazının
yaradılması, onlardan hər birinə ayrıca fəsil həsr
olunması Azərbaycan ədəbiyyatında ilk dəfə
Abuzər Turanın "Zəfər nəğməsi"
poemasında öz əksini tapmışdır. Abuzər
Turan - Bağırov Azərbaycan Respublikasının Ali
Baş Komandanı, Vətən müharibəsinin şəriksiz
qəhrəmanı İlham Əliyev öndə olmaqla bu
tarixi Zəfərə ürəkdən dəstək
vermiş dost və qardaş ölkələrinin liderlərinin
də xidmətlərini poeziya meydanına çəkərək,
bədii cəhətdən dəyərləndirmişdir. Məsələnin bu cəhəti həm də Vətən
müharibəsi mövzusunun daha geniş müstəvidə
yanaşıb, daha böyük miqyasda mənalandırılmasına
şərait yaratmışdır. "Zəfər
nəğməsi" poemasında bədii istedadla
yanaşı, həm də xeyli dərəcədə siyasi
hazırlıq tələb edən bu məsələnin bədii
həlli uğurlu şəkildə alınmışdır.
Uzun illərdən bəri nüfuzlu ali məktəblərdən
biri kimi qəbul edilən Moskva Beynəlxalq Münasibətlər
Universitetinin professoru kimi fəaliyyət göstərən Azərbaycan
Yazıçılar Birliyi Moskva Bölməsinin sədri Abuzər
Turan - Bağırovun poetik təqdimatında seçilmiş
mövzu həm məsələnin bədii cəhətdən
mənalandırılması, həm də haqq işimizə dəstək
baxımından hər bir ölkə liderinin rolunun və xidmətlərinin
real surətdə siyasi cəhətdən dəyərləndirilməsi
baxımından yüksək poetik səviyyədə
işıqlandırılmışdır. Bu cəhətdən
"Zəfər nəğməsi" poeması Qalib Ali
Baş Komandan İlham Əliyevə və onun siyasi müttəfiqlərinə
həsr edilmiş poema kimi mühüm ədəbi-tarixi əhəmiyyətə
malikdir.
"Zəfər nəğməsi" poemasında
"Ali Baş Komandanım" fəsli bir neçə
mühüm funksiya yerinə yetirir. Bu bölmə "Zəfər
nəğməsi" poemasının mükəmməl bir bədii
müqəddiməsidir. "Ali Baş
Komandanım" fəsli poemanın sonrakı bölmələrinin
əlaqələndirilməsinə və istiqamətləndirilməsinə
də xidmət edir. Bununla belə,
adından da göründüyü kimi, "Ali Baş
Komandanım" fəsli "Zəfər nəğməsi"
poemasının əsas hissəsini təşkil edir. Abuzər Turan "Zəfər nəğməsi"
poemasında ifadə etmək istədiyi əsas mətləblərin
ana xətlərini bu fəsildə ümumiləşmiş
şəkildə canlandırmışdır. "Ali Baş Komandanım" fəslini "Zəfər
nəğməsi" poemasının ədəbi kompası
kimi qiymətləndirmək olar.
Abuzər Turan yaradıcılığının
bütün imkanlarını səfərbər edərək,
Vətən müharibəsi fonunda Qalib Ali Baş Komandan
İlham Əliyevin poetik portretini yaratmışdır. Poemada Vətən
müharibəsinin səbəbləri, gedişi və
uğurlu nəticələri Ali Baş Komandanın rəhbərlik
və sərkərdəlik qüdrətinin
işığında təsvir və tərənnüm
olunmuşdur. Oxucu bütövlükdə "Zəfər
nəğməsi" poemasından, xüsusən də
"Ali Baş Komandanım" fəslindən Azərbaycanın
Vətən müharibəsinin başlanmasını zərurətə
çevirən amillər, Qarabağ uğrunda savaşın əsas
məqamları və müharibədə qazanılan tarixi Zəfərin
mahiyyəti haqqında ən mühüm təsəvvürləri
əldə edə bilər. Poema tarix kitabı və ya
publisistik məqalə olmadığı üçün Abuzər
Turan Vətən müharibəsi həqiqətlərini sadəcə
sadalamamış, əksinə, poetik tərənnüm vasitəsilə
həmin şanlı tarixin şərəfli poetik
dastanını yaratmağa nail ola
bilmişdir. "Zəfər nəğməsi"
poemasında Prezident İlham Əliyevin siyasəti, iradəsi,
qətiyyəti, hərbi məharəti Vətən müharibəsi
hadisələrinin real gedişatının axarında,
bütün reallıqları ilə ifadə olunmuşdur.
Beləliklə, Abuzər Turan Prezident İlham Əliyevlə
Ali Baş Komandan İlham Əliyevin bir-birini tamamlayan orijinal bədii
obrazını yaratmışdır:
Yumruğu
dəmir olan,
Qatilə
verməz aman,
Mane olmaz
çən-duman,
Uca
dağda qar-boran,
Ali
Baş Komandanım!
...Xalqımın
gözü səndə,
Qorqudun
sözü səndə,
Əməlin
düzü səndə,
Zəfərin
özü səndə,
Ali
Baş Komandanım!
Baş
açır hər sahədən,
Kəlamı
bədahətən,
Güc gəlir
İlahidən,
Dərs
alıbdı Dahidən
Ali
Baş Komandanım!
Poemada Abuzər Turan Ali Baş Komandanın çoxcəhətli
fəaliyyətinə və xidmətlərinə Azərbaycan
tarixinin reallıqları və gələcək vəzifələri
fonunda işıq salaraq, dövlət rəhbərimizin
xalqımızın taleyindəki rolunu və yerini poetik cəhətdən
orijinal bədii vasitələrlə qiymətləndirmişdir. "Ali Baş
Komandanım" fəslində Azərbaycanın tarixi taleyində
iz salmış Göyçə mahalı və İrəvan
şəhəri, Dəmirqapı Dərbənd,
Borçalı və Zəngəzur kimi münaqişəli
coğrafi yerlərin xatırladılması süni şəkildə
yaradılmış Qarabağ hadisəsinin mahiyyətinin
aydınlaşdırılmasına və sabaha aparan
yolların nəzərə çarpdırılmasına xidmət
edir. Ali Baş Komandanımız haqqındakı
"Sözünü çox gur dedi", "Əbədi
tarix yazır", "Elin qeyrət qalası, tarixə ad
salası", (I hissə), "Yumruğu var dəmirdən",
"Xalq yolunda xidmətkar" (II hissə), "Çarə
tapdın ellərə, ömür verdin millətə",
"Alp ərlərə söykənən", "Siyasəti
yüzdəyüz, cavab verən sözbəsöz" (III
hissə), "Zəkana dünya heyran", "Ey aslan
oğlu aslan" (IV hissə) - kimi təşbeh və epitetlər
ictimai-siyasi mövzuda yazılmış poemada liderin
obrazını poetik baxımından canlandıran məcazlar
kimi mövzunun obrazlı bədii həllinə imkan
yaradır.
Abuzər
Turan "Zəfər nəğməsi" poemasının
"Sayın Cümhur Başqanım" fəsli Vətən
müharibəsində ədalətli Zəfərin
qazanılmasında xüsusi faktora çevrilmiş Azərbaycan
xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin "Bir
millət, iki dövlət" formulunun strateji əhəmiyyətinin
diqqət mərkəzinə çevrilməsi əsasında
qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin tam dəstəyinin
poetik şəkildə mənalandırılmasına həsr
edilmişdir. Müəllif Vətən müharibəsindən
əvvəlki "Qara Yanvar" və Xocalı
soyqırımı kimi qanlı-qadalı faciələrin
baş verməsinin əsas səbəblərindən birinin Azərbaycanın
hərbi-siyasi meydanda təklənməsi ilə bağlı
olduğunu nəzərə çarpdırmaqla Vətən
müharibəsində qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin
bütün imkanları ilə ölkəmizin yanında
olmasının əhəmiyyətini müqayisəli şəkildə
çatdırmağa meydan açır. Poemadakı
aşağıdakı misralar Vətən müharibəsi -
Qarabağ savaşında "Bir millət, iki dövlət"
ideyasının işığında Azərbaycanla Türkiyə
arasında formalaşmış möhkəm və etibarlı
birliyin təbii və qanunauyğun poetik ifadəsindən ibarətdir:
"Bir
millət, iki dövlət"
Ulu
öndər, min rəhmət!
Əbədi,
dərin hikmət!
Bizə,
Sizə vəsiyyət,
Sayın
Cümhur Başqanım!
Türkiyəm
birdən-birə,
Yaratdı xoş mənzərə.
Döndü
qalxan-sipərə
Zireh oldu,
bizlərə
Sayın
Cümhur Başqanım!
"Zəfər nəğməsi" poeması Azərbaycanla
Türkiyənin Birlik odası kimi səslənir. Abuzər Turan
Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti hörmətli Rəcəb
Tayib Ərdoğanın simasında çətin sınaq
anlarında Azərbaycana qarşı əsl dəyanət və
dəstək nümayiş etdirmiş qardaş Türkiyənin
tarixi missiyasını dönmədən həyata keçirməsini
minnətdarlıq duyğuları ilə vəsf etmişdir.
Abuzər Turanın poetik təqdimatında
Türkiyə haqqında ifadə olunan yüksək ehtiram
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın timsalında
ümumiləşdirilir. Bu mənada "Zəfər nəğməsi"nin "Sayın Cümhur Başqanım" fəsli
Türkiyə - Rəcəb Tayyib Ərdoğan vəhdətinin
və Azərbaycan-Türkiyə Birliyinin poetik etirafı kimi vəsf
olunur. Türkiyə Cümhuriyyətinin Azərbaycana
verdiyi birmənalı dəstəyin müqabilində Azərbaycan
şairi də qardaş ölkənin liderinə
xalqımızın yüksək hörmət və
ehtiramını çatdırmağı özünə borc
bilmişdir.
Siyasətin
zərgəri,
Bəlağətin
pərgarı,
Hərb
işinin sərdarı,
Türkçülük
bayraqdarı,
Sayın
Cümhur Başqanım!
Uca boylu qəhrəman,
Qardaşlıqda
mehriban,
Səmimi,
gözəl insan,
Rəcəb
Tayyib Ərdoğan
Sayın
Cümhur Başqanım!
Abuzər Turan "Zəfər nəğməsi"
poemasında Türkiyə Cümhuriyyətinin qüdrətli
dövlət olmasının bir əsas səbəbini də
ölkə rəhbərinin sadiq komanda yaratmasında
görür.
Onun poemanın "Sayın Cümhurbaşqanım" fəslində
Türkiyənin "yagıları haşa çəkdirən,
dağa-daşa haray salan" Milli Müdafiə naziri Hulusi
Akar Paşa və "gedişatı düz quran",
"millətə qürur verən" Xarici İşlər
naziri Mövlud Çavuşoğludan yüksək ehtiramla
danışması, Böyük Millət Məclisinin Azərbaycanın
ədalətli savaşını bütünlüklə dəstəkləməsi
haqqında ürək dolusu söz açması mövcud
reallığı ifadə etməklə bərabər, həm
də qardaş ölkədəki sabit və sadiq komandaya
verilmiş qiymətin əks-sədasıdır.
Müşahidələr göstərir ki, Abuzər Turan
Azərbaycan həqiqətlərindən və qardaş
ölkələrin dövlət rəhbərlərindən bəhs
edərkən öz əsərində mövzunu
aydınlaşdırmağa xidmət edən bir sıra ən
səciyyəvi hadisələri yada salmaqla əsas mətləbi
mənalandırmaq üçün zəmin hazırlayır. Fikrimizcə, "Zəfər
nəğməsi" poemasının Pakistan İslam
Respublikasının Baş naziri İmran Xan Əhməd
Niyaziyə həsr olunmuş "Əziz Vəziri-Əzəm"
fəslində XX əsrin əvvəllərində
böyük Azərbaycan messenatı Hacı Zeynalabdın
Tağıyevin Pakistanda geniş yayılmış taun xəstəliyinin
qarşısını almaq üçün öz vəsaiti
ilə 300 min vaksin alıb, bu ölkəyə göndərməsinin
təsvir olunması bu dost ölkənin Azərbaycan dövlətinə
və xalqımıza bəslədiyi birmənalı dövlət
dəstəyinin qarşılıqlı tarixi köklərə
malik olduğunu göstərmək üçün
tapılmış detaldır. Eyni zamanda, poemada Pakistan
İslam Respublikasının təcavüzkar Ermənistana
münasibətinə dair "rəsmən heç bir zaman
dövlət deməyib ona" misraları ilə ifadə
olunan fikirlərin nəzərə
çarpdırılması da ölkələrarası əlaqələrin
əsl qardaşlıq münasibətləri səviyyəsinə
çatdırılmasını bildirmək məqsədi
daşıyır. Müəllifin bu nöqtələrdən
çıxış etməklə xalqlarımızın və
dövlətimizin sarsılmaz həmrəyliyi haqqında səsləndirdiyi
"Qarışıb dərd-sərimiz, Birgədi işlərimiz,
Hərbdə əsgərlərimiz, Savaşda ərlərimiz"
misraları tarixi ənənələr üzərində
qurulmuş əsl dostluq münasibətlərinin möhkəm
və etibarlı ortaq dəyərlərə çevrildiyini
isbat etməyə əsas verir. Bütün bu əsaslandırmalardan
sonra Abuzər Turanın Pakistan İslam Respublikasının
Baş naziri İmran Xan Əhməd Niyazi haqqında dediyi
aşağıdakı fikirlər tarixi ənənələrə
malik dost və qardaş ölkənin, onun dövlətinin və
dəyərlərinin keşiyində "kişi kimi mərd
dayanan" rəsmi dövlət başçısının
dönməz "kişiyana" xarakterini və qətiyyətli
mövqeyini aydın surətdə mənalandırır:
Oldunuz
darda hayan,
Dost bilib,
bizi sayan,
Kişi
kimi bərk dayan,
Halımıza
çox yanan
Əziz Vəziri-Əzəm!
...Açıq
dedin sözünü,
Tutdun işin düzünü.
Göstərdin
sərt üzünü,
Tökdün
düşmən gözünü,
Əziz Vəziri-Əzəm!
"Əziz
Vəziri-Əzəm" fəslində Abuzər Turanın Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan
dostluğu və həmrəyliyi haqqındakı poetik
mülahizələri bu dost və tərəfdaş ölkələrin
birlik və əməkdaşlığının
"düşmənləri sarsıltmaq" və "yeni
bir dövran qurmaq" baxımından təkcə bu dövlətlər
üçün deyil, bütövlükdə dünya birliyi
üçün əhəmiyyətli olduğunu bəyan etməsinə
güc və qüvvət verir.
Abuzər Turanın "Zəfər nəğməsi"
poemasında mövzu ilə əlaqədar olaraq
işğalcı Ermənistana və erməni xəyanətkarlarına
da həyati detallar vasitəsilə poetik münasibət ifadə
olunmuşdur.
Poemanın ayrı-ayrı fəsillərində səsləndirilmiş
"Haylar ağır şələdi, Allahdan bir ləladı"
(I hissə); "Haylar sayca çox azdır, di gəl,
dünyaya pazdır, Qafaları nasazdır, İlacları
qapazdır"; "Tarixləri ağ yalan, xislətdə əqrəb,
ilan, yaltaq hiylə, şər salan";
"Başçıları züy tutan, Şuşada
şıllaq atan, Əyarı sıfır insan, Rəzil Nikol
Paşinyan" (II hissə); "Torpağa çəkib
dağı, dağıdıb Qarabağı"; "Haqq
yolunu azırlar, Dağı-düzü qazırlar, qədim
şəhər gəzirlər, Yalan-palan yazırlar" (III
hissə), "Zatı qırıq, əsli zay";
"Açıq-aşkar sataşır, Qudurub həddin
aşır"; "Cəllad Serj batıb yasa, Yanını
basa-basa" (IV hissə) və sair kimi misralar bədnam Ermənistanın
miskin simasını və məğlub durumunu əyani şəkildə
aydınlaşdırır. Bununla belə, Abuzər Turan Ermənistanın
da mövcud durumdakı real çıxış yolunu "ana
torpağın arınmasında", "həyata yeni nəfəs
verən" yeni çağırışlara
qoşulmasında görür. Abuzər Turanın gəldiyi
bu ibrətamiz nəticə "Zəfər nəğməsi"nin əsas
çağırışlarından biri olmaqla bərabər,
həm də Azərbaycanın regionda yaratdığı yeni
reallığın xalqları böyük gələcəyə
aparan əsl yol olduğunu ədəbiyyat müstəvisində
də diqqətə çatdırması və dəstəkləməsi
deməkdir. Eyni zamanda, poemadakı Zəngəzur
problemi və Naxçıvan dəhlizi ilə əlaqədar
notlar da Vətən müharibəsi dərslərindən
çıxarılan obyektiv nəticələri gündəmə
gətirir.
"Zəfər nəğməsi" poemasının
dördüncü fəsli Qarabağ-Vətən müharibəsi
dərslərinin bədii cəhətdən ümumiləşdirilməsinə
və gələcək haqqında mesajların verilməsinə
həsr edilmişdir. Ümumiyyətlə, Abuzər Turan poema
boyu haqlı olaraq belə bir fikir müdafiə edir ki,
yalnız ədalətli mövqe nümayiş etdirmək və
qarşılıqlı etimada əsaslanan əməkdaşlıq
yolu ilə yeni bir dövran qurmaq mümkündür. Bu haqlı və doğru siyasi mövqe "Zəfər
nəğməsi" poemasında şair mövqeyinin də əsasına
çevrilmişdir. Abuzər Turanın
böyük ilhamla tərənnüm etdiyi "Müqəddəs
Qalib Üçlük" bütün mənalarda regionda və
dünyada sülhə, təhlükəsizliyə, sabitliyə
və əməkdaşlığa təminat verən
etibarlı müttəfiqlik və sülhməramlı birlik kimi
təqdir olunur. O, obrazlı şəkildə
"dövlətlərin üçlüyü" və
"sərkərdələrin üçlüyü"
adlandırdığı Azərbaycan-Türkiyə və
Pakistan birliyi və həmrəyliyini dünyada "rahat yuxu
yatmayan, Xalqa yalan satmayan, Haqqa böhtan atılmayan, Xeyri şərə
qatmayan" siyasi müttəfiqliyin nümunəsi kimi səciyyələndirir.
Abuzər Turan qəti şəkildə bu fikirdədir ki,
"qanlı-qadalı ölüm-dirim savaşına rəhbərliyi
tam məsuliyyətlə öz üzərinə götürən
dəmir yumruqlu cəngavər sərkərdəmiz İlham
Heydər oğlu Əliyevin qəhrəmanlığını,
ona siyasi, hərbi, psixoloji və digər müstəvidə
dayaq duran, qardaş və dost ölkə olan Türkiyənin
Prezidenti sayın Rəcəb Tayyib Ərdoğanın səmimi,
dönməz qətiyyətini, Pakistanın Baş naziri, dosta
sədaqətli, qədirbilən İmran Xan Əhməd
Niyazinin dayanıqlı dəyanətini və bu üç
dövlət başçısının, üç Ali
Baş Komandanın, bizim üçün üç müqəddəs
şəxsiyyətin şanlı qələbəmizdəki əvəzedilməz
rollarını xüsusi olaraq vurğulamaq, qiymətləndirmək,
təqdir və tərənnüm etmək hər birimizin mənəvi
borcudur". Həqiqətən də hər bir
insan oğlunun mənəvi borcu olan belə bir etibarlı və
xoşməramlı dostluq və müttəfiqliyin ürəkdən
dəyərləndirilməsi tam mənası ilə yeni
dövrün ədəbiyyat və incəsənətinin məsuliyyətli
və şərəfli vəzifəsidir. Biz
bu fikirdəyik ki, ümumiyyətlə hər bir vətən
oğlu ilə birlikdə çağdaş ədəbiyyatın
və incəsənətin borcu və vəzifəsi olan bu
şərəfli missiyanı Abuzər Turan "Zəfər nəğməsi"
poemasını yazmaqla ilk olaraq böyük bacarıqla yerinə
yetirmişdir. "Zəfər nəğməsi"
poeması müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında
"Müqəddəs Qalib Üçlük"dən bəhs
edən ilk və mükəmməl bədii əsər kimi bu
mühüm ədəbi-tarixi əhəmiyyətə malik
olan vəzifənin uğurlu bədii həlli sayılmağa
layiqdir. Abuzər Turanın "Müqəddəs Qalib
Üçlük" haqqındakı poetik qənaətləri
təkcə bu poemanı deyil, geniş mənada Qarabağda ədalətin
qələbə çalması epoxasını tamamlamaqla bərabər,
həm də etibarlı tərəfdaşlığın,
qarşılıqlı birlik və əməkdaşlığın
təntənəsini əks etdirən ümumiləşdirilmiş
müddəalardır:
Xalqı
düzgün buyuran,
Bəxtiyar
ölkə quran,
Nahaqqa
yumruq vuran
Millətə
arxa duran -
Müqəddəs
Qalib Üçlük!
...Hədəfimiz
Turandı,
Kitabımız
"Quran"dı,
Üçlüyün
dostluq andı,
Bəşər oğlu insandı.
Müqəddəs
Qalib Üçlük!
...Pislikdə
yox əliniz,
Hədyan
deməz diliniz,
Salehdi əməliniz,
Halaldı
təməliniz
Müqəddəs
Qalib Üçlük!
Abuzər Turanın "Zəfər nəğməsi"
poeması Azərbaycan ədəbiyyatında Vətən
müharibəsində qazanılmış tarixi Zəfərə
həsr olunmuş poetik dastandır.
"Zəfər nəğməsi" poeması - Azərbaycanın
Böyük Zəfərinin qalibiyyət nəğməsidir.
"Müqəddəs Qalib Üçlük"
anlayışı - Abuzər Turanın bədii kəşfi,
xalqlar və dövlətlərarası
qarşılıqlı etimadın poetik düsturudur.
"Zəfər nəğməsi" poeması - yeni Zəfərlərə
çağırışın poetik mesajıdır.
21 aprel 2021-ci il
İsa HƏBİBBƏYLİ
Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 24 aprel.- S.14-15.