XX əsrin klassikləri

Xorxe Luis Borxes (1899-1986) - dahi Argentina yazıçısı, şair, publisist, esse ustası, kulturoloq. XX əsr dünya ədəbiyyatında heç kimə bənzəməyən azsaylı söz ustalarındandır. Argentina yazıçılarının Qran-prisi (1944), Argentinanın ədəbiyyat üzrə dövlət mükafatı (1956), Yerusəlim mükafatı (1971), Edqar Po mükafatı (1976), Servantes mükafatı (1979) və başqa nüfuzlu ədəbiyyat ödüllərini alıb.

Gözətçi

Sabah obaşdandır və özümü xatırlayıram: o burdadır.

İlk işi öz adını (elə mənim də adımı) xatırlatmaqdır.

Altmış ildən çoxdur ki, davam edən köləliyə qayıdıram.

O öz yaddaşını mənə sırıyır.

İnsan mövcudluğunun gündəlik şərtlərini də.

Çoxdandır ki, ona qulluq edirəm: ayaqlarını da yuyuram.

Məni qırmızı palıd şkafın

güzgülərində gözləyir, vitrin şüşələrində də.

Əvvvəlcə bir, sonra isə daha bir qadın atıb onu

və bu aqibəti onunla bölüşməli olmuşam.

İndi xoşuma gəlməyən bu şeiri onun diktəsi altında yazıram.

Anqlosakson dilinin azanlaşıqlı kursunu

keçməyə də məni o vadar edib.

Müharibədə həlak olanları anmanın

bütpərəst ayinlərini o mənə təlqin edib,

hərçənd, onlarla əlaqəyə girib

kəlmə kəsə bilməzdim çox güman.

Sonun pilləkən meydançasında

hiss edirəm ki, hardasa yaxındadır.

Səsimdə, addımlarımda.

Onu ən xırdalıqlarına qədər sevmirəm.

Demək olar, heç nə görmədiyini

məmnuniyyətlə müşahidə edirəm.

Bir-birimizi aldatmasaq da, hər ikimiz yalançıyıq.

Yaxından tanıyırıq bir-birimizi, ayrılmaz qardaşlarıq.

Suyu mənim fincanımdan içir,

mənim çörəyimdən yeyirsən.

Sui-qəsdin darvazaları açıqdısa da, teoloqlar iddia edirlər ki,

o biri, o qaranlıq dünyada mən

məni gözləyən özümü qarşılayacam.

Bizə aid olanlar

O şeyi sevirik ki, əldən vermişik,

barəsində heç nə bilməyəcəyik.

Əvvəllər ucqar sayılan məhəllələri.

Gözəl əsatirlərə döndüyündən

bizi heyrətləndirə bilməyən keçmişləri.

Şopenhauerin oxunub bitməyən altıcildliyini.

"Don Kixot"un yadımızda olan ikinci hissəsini.

Əfqan, türk və ya fars üçün mövcud olmayan Şərqi.

Hətta on beş dəqiqə belə

söhbət edə bilməyəcəyimiz əcdadlarımızı.

Yaddaşın unutqanlıqdan doğan

dəyişkən obrazlarını.

Güclə anladığımız dilləri.

Vərdişlə vird etdiyimiz latın və sakson dilini.

Ölüblər deyə, bizi heç vaxt satmayacaq dostları.

Şekspirin hüdudsuz şöhrətini.

Nə vaxtsa yanımızda, indi isə çox uzaqda olan qadını.

Heç vaxt öyrənə bilmədiyim cəbri və şahmatı.

Üçüncü adam

Bu şeir

(hələlik bu sözdən yararlanaq)

srağagün rastlaşdığım,

Artistotelin üçüncü adamı kimi əlçatmaz olan

üçüncü adama ithafdır.

Həmin şənbə axşamı

küçə adamla doluydu

və üçüncü adam elə orda, kütlənin arasındaydı;

dördüncü və birinci adam da elə.

Ola bilsin baxışlarımız toqquşdu da;

o, Paraqvaya, mən Kordovaya getdim.

Bəlkə də o elə bu sözlərin yaratdığı kəsdir;

adı nədir, kimsə bilmir.

Bilirəm ki, hansı dadı sevir.

Bilirəm ki, Aya çox baxır.

Hətta ola bilər ölüb də.

Bu sətirləri oxusaydı da

onu nəzərdə tutduğumu çətin anlaya bilərdi.

Sirli gələcəkdə biz bir-birinə layiq rəqiblər,

ya da dost da ola bilərik.

Bağışlanmaz səhv etdim,

onunla bu əlaqəyə girdim.

"Min bir gecə"yə çox bənzəyən bu adi dünyada

bir hadisə belə yoxdur ki,

təsadüfən möcüzəvi olmasın;

və sonsuz zəncirin başlanğıcı olacaq

elə bir əməl də yoxdur.

Və indi düşün: bu boş sətirlər

hər hansı şübhəni qova bildimi?

Öləziyən qürub

Qürub zövqsüzlüyü və kasıblığı ilə,

amma daha çox üfüqin arxasında gizlənərkən

düzəngahı pas rənginə bələyən

təşviş dolu sonuncu bərqi ilə adamı sarsıdır.

Məkanı mütləq qaranlıq qorxusuyla

dolduran bu qarabasma,

bu dözülməz, gərgin və aydın işıq

onun saxtalığını anlayan kimi qəfil bitir,

eynən yatdığımız ağlımıza gələndə

bitən yuxularımız kimi.

Ağı

Ağır bir qismətdir Borxes olmaq:

planetin çoxlu, fərqli dənizlərində,

ya da eyni dənizdə fərqli adlarla üzmək;

Sürixdə, Edinburqda,

eyni vaxtda Texas və Kolumbiya Kordovasında olmaq,

sonra əvvəlki nəsilləri yola salıb

doğma yerlərə - Portuqala, Əndəlüsə dönmək,

daniyalı və saksların qan qarışdırdığı

həmin o iki-üç qraflığa;

sakit və qırmızı London labirintlərində azmaq,

çoxlu nüsxələrlə qocalmaq,

mərmər heykəllərin baxışlarını

uğursuz şəkildə oxumağa cəhd etmək,

ensiklopediyaları, xəritələri, litoqrafiyaları öyrənmək,

ölümün, səhərləri zülümlə oyanmanın,

düzəngahın, titrək ulduzların

insanlar üçün pay olduğunu bilmək,

lap düzü, onları görməmək,

bircə paytaxtdakı o qızın üzündən savayı,

əbədi unutmaq istədiyin üzləri də.

Bütün başqa aqibətlər kimi

ağır bir qismətdir Borxes olmaq...

Əşyalar

Əsa, dəmir pullar, açar zənciri,

üzüyola kilid, gündəlikdə qeyd -

hərçənd bir az gecdi oxumaq üçün;

kitab arasında quru bənövşə -

ötən əziz günün bir xatirəsi;

evin qərb səmtində divarda güzgü -

güzgüdə qürubun titrəyən əksi,

qapılar, xəritə, şahmat taxtası;

badələr, mismarlar və başqa şeylər -

bu lal gözətçilər, susqun əşyalar

səssiz duracaqlar necə vardılar,

dayanıb yanında yaddaşsızlığın

heç zaman fərqində olmayacaqlar

görəsən, burdayıq, ya köçmüşük biz.

Xorxe Luis Borxes

Tərcümələr Səlim Babullaoğlunundur

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 14 avqust. S. 3.