Heydər Əliyev və Azərbaycan dili
Ümummilli lider Heydər Əliyevin natiqlik məharətini ana dilini gözəl bilməsi, bu dildən mənəvi zövq alması şərtləndirir. Heydər Əliyev
Azərbaycan dilinin bütün sahələrdə
yayılması ilə
bağlı ciddi işlər görüb.
Azərbaycan dilinin həm ümumxalq dili, həm də dövlət dili kimi inkişafında ulu öndər Heydər Əliyevin misilsiz xidmətləri olub. Ümummilli lider Heydər
Əliyevin dil quruculuğu siyasəti onun milli dövlət
quruculuğu siyasətinin
tərkib hissəsi olaraq bütöv bir sistem təşkil
edib.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin zəngin siyasi fəaliyyətində
dil məsələsi
mühüm yer tutur. Ulu öndər Azərbaycan
dilinə yalnız adi ünsiyyət vasitəsi kimi deyil, qədim tarixi, zəngin mədəniyyəti, müasir
dünyada müəyyən
ictimai-mədəni mövqeyi
olan bir xalqın milli sərvəti kimi yanaşırdı. Hələ 1970-ci illərdən başlayaraq
ulu öndər ana dilimizin qayğısına
qalıb, Azərbaycan
dilinin inkişafı üçün öz səyini əsirgəməyib.
Ana dilinə böyük
məhəbbət, onun
incəliklərini dərindən
bilmək, sadə, səmimi cümlələrlə
insanlarda möhkəm
nikbin əhval-ruhiyyə
yaratmaq Heydər Əliyevin nitq və çıxışlarının
əsas xüsusiyyətlərindən
idi.
Azərbaycan Dövlət Universitetinin
(BDU) 50 illik yubiley tədbirində Heydər Əliyev rus dilində deyil, doğma ana dilində çıxış
edib. Respublikanın birinci şəxsi
bu cəsarətli addımı ilə həm ziyalılarımızın
böyük rəğbətini
qazanıb, həm də onlara mənəvi dəstək
verib.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü
ilə 1973-cü ildə
İmadəddin Nəsiminin
600 illik yubileyi beynəlxalq miqyasda qeyd edilib. Həmin illərdən
başlayaraq Nəsiminin
dilinə aid xeyli sayda tədqiqat işi aparılıb.
Məhz
o vaxtdan etibarən Nəsimi yaradıcılığı
Azərbaycan və dünya mədəniyyəti
miqyasında bir daha tanıdılıb.
Tarixi şəxsiyyətlərin
yubileylərinin keçirilməsi,
bir tərəfdən
onların xalq qarşısında, millət
qarşısında xidmətlərinə
verilən qiymətdir. Digər tərəfdən
isə, belə yubileylərin keçirilməsi
xalqın, millətin zənginliyini nümayiş
etdirir. Eyni zamanda bu yubileylər xalqın, millətin daha da yüksəlməsinə
kömək edir.
Ulu öndərin
şəxsi təşəbbüsü
və qətiyyəti,
sarsılmaz iradəsi
və ciddi səyləri ilə
1978-ci ildə Azərbaycan
Sovet Sosialist Respublikasının Konstitusiyasına
Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi fəaliyyəti haqqında ayrıca maddə daxil edilib.
Ölkəmizdə ana dilinin hərtərəfli
inkişafında, onun
saflığının qorunmasında,
işlək dilə çevrilməsində və
beynəlxalq münasibətlər
sisteminə yol tapmasında ümummilli lider Heydər Əliyevin mühüm xidmətləri olub. Görkəmli dövlət xadimi ana dilinə - Azərbaycan xalqının
milli dilinə daim böyük əhəmiyyət verib.
1995-ci ildə qəbul edilən Konstitusiyada Azərbaycan dili milli dövlətçiliyimizin
rəmzlərindən biri
olaraq təsbit edilib.
Azərbaycan dilinin siyasi hüquqi statusunun möhkəmləndirilməsi istiqamətində
atılan addımlardan
biri də ulu öndərin 2001-ci il iyunun
18-də imzaladığı "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında"
Fərmanı oldu. Fərmanda həm dilimizin tarixi ilə bağlı bir sıra incə və həssas məqamlara aydınlıq
gətirilir, həm də onun keçdiyi
inkişaf yolları və mərhələlərinin
yığcam təhlili
verilir. Fərmanda, həmçinin müstəqil dövlətimizin
rəsmi dili statusunu almış Azərbaycan dilinin ölkədə geniş miqyasda tətbiq edilməsi və hərtərəfli inkişafı
üçün əlverişli
şərait yaradılması
qeyd olunur və bu məqsədlə
bir sıra mühüm tədbirlərin
həyata keçirilməsi
bir vəzifə olaraq qarşıya qoyulurdu. Ümummilli liderin "Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis
edilməsi haqqında"
2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanı Azərbaycan
dilinə, onun inkişafına dövlət
qayğısının ən
bariz nümunəsidir.
Heydər Əliyevin qətiyyəti, siyasi iradəsi və prinsipiallığı nəticəsində
respublikamız həmin
tarixdən etibarən
tam şəkildə yeni
əlifbaya - latın
qrafıkalı Azərbaycan
əlifbasına keçdi.
Azərbaycan dili ilə bağlı vacib addımlardan biri də ulu öndərin
2002-ci il sentyabrın 30-da imzaladığı
"Azərbaycan Respublikasının
dövlət dili haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanunudur.
Müstəqil Azərbaycan
dövlətinin ana dilinə hərtərəfli
qayğısının təcəssümünü
özündə əks
etdirən bu qanunda dövlət dilinin işlənməsi,
inkişafı, saflığının
qorunması, ədəbi
dilin normalarına əməl edilməsi, ölkəmizdə dilçilik
elminin nəzəri və tətbiqi sahələrinin inkişafı
üçün lazımi şəraitin yaradılması
və s. kimi məsələlər də
nəzərdə tutulub.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasında
dil siyasətinin möhkəm əsaslar üzərində formalaşdırılması,
Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi
və dünya azərbaycanlılarının ünsiyyət
vasitəsinə çevrilərək
beynəlxalq aləmdə
nüfuzunun artması
bilavasitə ulu öndərin adı ilə bağlıdır.
Azərbaycanda siyasi natiqliyin formalaşmasında ümummilli
lider Heydər Əliyevin əvəzsiz xidmətləri olub. Ulu öndərin
nitqi öz səmimiliyi, zənginliyi,
orijinallığı ilə
dünyanın siyasi xadimlərinin nitqləri ilə müqayisə oluna bilər. Görkəmli dövlət xadimi
Heydər Əliyev çıxışlarında şifahi
nitqə üstünlük
verib, yazılı məruzə və ya çıxışlardan,
demək olar ki, imtina edirdi.
Ümummilli liderin çıxış
etdiyi auditoriyalar öz zənginliyi ilə seçilirdi. O, həm
də əzəmətli
görkəmi, baxışı,
səsi ilə auditoriyanın diqqətini
özünə çəkə
bilirdi. Böyük natiq auditoriya
ilə ünsiyyətə
girir, sual verib, cavab alırdı.
Bu dahi şəxsiyyətin
nitqindəki sistemlilik,
ardıcıllıq və
məntiqilik bütün
çıxışlarında özünü göstərirdi.
Heydər Əliyev çıxış
edərkən bütün
varlığı və
inamı ilə danışırdı. Xalq danışıq
dilindən gələn
ifadələri məharətlə
işlədirdi.
Ana dilini ürəkdən
sevən, bu dildə danışmağı
ilə fəxr edən ümummilli lider bənzərsiz nitqlərində, dərin
məzmunlu çıxışlarında
dilimizin rəngarəng
ifadə vasitələrindən
ustalıqla istifadə
edirdi. Ümummilli lider Heydər
Əliyevin natiqlik məharətini ana dilini gözəl bilməsi, bu dildən mənəvi zövq alması şərtləndirir. Heydər Əliyev
Azərbaycan dilinin bütün sahələrdə
yayılması ilə
bağlı ciddi işlər görüb.
Ulu öndər
Heydər Əliyev əzəmətli görkəmi,
gur, məzmunlu səsi ilə şifahi danışığındakı
məntiqi, emosiyanı
bir qədər də gücləndirir və dinləyicilərdə,
onların hisslərində
dərin iz qoyur - eyni zamanda
şifahi nitq hər hansı natiqi auditoriya üçün daha anlaşıqlı, daha çox dərk olunan edir. H.Əliyev nitqinin
emotiv intonasiyası çox zəngindir.
H.Əliyev danışarkən bütün varlığı,
düşüncəsi, emosiyası
və daxili inamı ilə danışır.
Heydər Əliyevin nitqi zənginliyi, emosionallığı,
mükəmməlliyi ilə
bir örnək, onun ictimai-siyasi natiqlik sahəsindəki təcrübəsi, istedadı
isə bir məktəbdir.
Təranə
ŞÜKÜRLÜ
Filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent
Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 11
dekabr.- S.7.