Abdulla Şaiqin uşaq poeziyası
Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının
inkişafında, milli
uşaq poeziyasının
formalaşmasında Abdulla Şaiq
yaradıcılığının rolu danılmazdır. Azərbaycanlı ailəsində
dünyaya göz açan hər bir uşağın sözlə, poeziyayla tanışlığı ana
laylasından sonra
Abdulla Şaiqin şeirlərilə
başlayır. Uşaqlar
çevrəsiylə, onları
əhatə edən ətraf mühitlə, bir parçası olduqları dünyayla bu şeirlər vasitəsilə tanış
olurlar. "Qərənfil",
"Bənövşə", "Uşaq və dovşan", "Keçi",
"Bahar" kimi şeirlər vasitəsilə
təkcə təbiətlə
ünsiyyətə girmir,
həm də əylənə-əylənə ətrafdakı varlıqları
öyrənməyə başlayırlar.
Abdulla Şaiqin obrazları ilə uşaqların səmimi ünsiyyətinin bir səbəbi bu mətnlərin dilinin sadəliyi idisə, bir səbəbi də bu sadəliyin
içindəki dərinlik
və məna yüküdür. Eyni zamanda
pedaqoq olan Abdulla Şaiq uşaqların psixologiyasını yaxşı
bildiyindən, onların
maraq dünyasına yaxından bələd olduğundandır ki, bir əsrdən çoxdur çox sevdiyi uşaqların sevimli şairi olaraq qala bilmişdir.
Pedaqoq, tərcüməçi, dramaturq,
nasir və ədəbiyyatşünas kimi
fəaliyyət göstərən
Abdulla Şaiqin yaradıcılığının
uşaq ədəbiyyatı
ilə bağlı sahəsi daha ağır gəlir.
Ələmdar Quluzadənin
dəqiqliklə ifadə
etdiyi bir fikri var: "Uşaqlar üçün
yaxşı yaza bilməkçün onların
səviyyəsinə qalxmaq
lazımdır". Fikrimcə, şair
burada uşaqların səviyyəsinə qalxmaq
deyəndə, onların
göy üzü kimi təmiz, hələ kinin, küdurətin, həsəd
və hiylənin çirkləndirmədiyi büllur
dünyalarını nəzərdə
tutur. Düşünürəm ki, Abdulla Şaiq
poeziyasının əbədiyaşarlığını
şərtləndirən, ədəbiyyatşünas
Cavanşir Yusiflinin təbirincə desək,
"Abdulla Şaiqi davam
edən hadisə"yə
çevirən amillərdən
ən birincisi xislətindəki təmizlik
və saflıqdır.
Ədəbə, elmə verdiyi
yüksək dəyər,
insanlığı, dünyanı
gözəlləşdirmək üçün yorulmadan,
usanmadan xidmət etməsidir.
Şair "İşıq mənbəyi"
şeirində vətənin
hər bucağının
işıqlı, abad
olması cəmiyyətin
tərəqqisi və
inkişafı üçün
xüsusilə qadınların
təhsilli olmasını
vacib sayır, gələcək nəsillərin
hürr yaşaması
üçün onları
böyüdən anaların
azadfikirli və dünyagörüşlü olmasının
gərəkliyini vurğulayırdı. Elmə,
biliyə önəm verən şairin uşaqları təhsilə,
savad almağa səsləyən çox
sayda şeirləri
var. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, elmə, təhsilə önəm verən şair məktəblilər üçün
bir neçə dərslik və oxu kitabları hazırlamışdır. Hər yeni
açılan təhsil
ocağı bu pedaqoq-yazıçının sevincinə
səbəb olurdu.
1919-cu ildə indiki Bakı Dövlət Universitetinin yaranması münasibətilə "Tələbə
həyatı" pyesini,
1921-ci ildə indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin marşını böyük
fərəh hissi ilə yazmışdır.
"Doğdu günəş
qırmızı, can gülüm,
can-can" deyən Abdulla Şaiqin
uşaqlar üçün
yazdığı şeirlərində
düşüncə və
fikirlərindən qaynaqlanan
bir günəş istisi, bir gün
işığı hakim idi. Yəqin,
razılaşarsınız ki, "Hamımız bir günəşin zərrəsiyik" - təkcə
Azərbaycanın deyil,
bəşəriyyətin, bütün
dünya uşaqlarının
duyğu və düşüncəsini ifadə
edən, uşaq hüquq və haqlarının müdafiəçisi
olan qurum və təşkilatların
loqosu olacaq qədər dərin və işıqlıdır.
Hamımız bir yuva pərvərdəsiyik!
Hamımız bir günəşin
zərrəsiyik!
Ayırmaz bizləri təğyiri-lisan,
Ayırmaz bizləri təbdili-məkan.
Ayırmaz bizləri "İncil",
"Quran",
Ayırmaz bizləri sərhəddi-şəhan.
Ayırmaz bizləri ümmanü
mühit,
Ayırmaz bizləri səhrayi-bəsit.
Ayırmaz bizləri həşmətli
cibal,
Ayırmaz: şərq, cənub,
qərb, şimal.
Heç bir dinin, dilin,
qütbün, formasiyanın
insanlar arasında sərhəd yaratmasını
istəməyən şairin
arzusu bütün bəşəriyyəti azad
və hürr, vəfa və dostluq içində görmək idi. Başqa
bir şeirində zülmə heykəl qoyan sultanlara etiraz edir, sayələrində
çürümüş və sönükləşmiş
dünyaya, parçalan,
- deyə ittiham oxuyurdu.
Uşaqlar üçün yazdığı
hətta kiçikhəcmli
şeirlərdə maraqlı
dialoqlar quran şair həm də bu bədii nümunələrdə
rəngarəng, dolğun
və təbii lövhələr yaratmış,
sanki haqqında danışdığı predmeti
qələmlə deyil,
fırçayla təsvir
etmişdir:
Parça-parça düşərək
quşbaşı, göydən
yerə qar,
Sarılır ağ mitilə boz dərə, çöllər,
dağlar.
Bürüyür ortalığı tül
kimi bir incə duman,
Qarı birdən sovurur göylərə müdhiş
burağan.
Toplayır bir yerə gah qarları bir dağ kimi,
Gah qazır, gah qaşıyır, damları
dəbbağ kimi...
Qarlı-boranlı qışın canlı
lövhəsini yaradan
şair bu sənətkarlıq keyfiyyətinə,
həmçinin "Fidan",
"Payız", "Bənövşə",
"Quzu" və bir çox adını çəkmədiyimiz
şeirlərində də
nail olmuşdur. Ancaq şairin
yaradıcılığı təkcə gülü, çiçəyi, dağı,
çəməni tanıdan
nümunələrdən ibarət
deyildir. O, eyni zamanda bir çox
əsərlərində böyük
ustalıqla uşaqlara
dərin mənalı
mesajlar da ötürə bilmişdir.
Məsələn, "Layla" şeirinə
nəzər salaq.
Şeirin adı "Layla" olsa da, bu, ənənəvi,
anaların beşik başında körpələri
yatırmaq məqsədilə
dedikləri layla deyil, nə qədər paradoksal görünsə də oyandırmaq, ayıq salmaq üçün söylənən layladır:
Layla mələgim, körpə
balam, sevdiciyim, yat!
Bir də ələ düşməz bu uşaqlıq dəmi, heyhat!
Türk
oğlusan, əcdadın
ulu, şanlı, sərəfraz,
Doğma vətənindir bu başı qovqalı Qafqaz.
Yat körpə ikən öz beşiyində hələ rahət,
Almış yenə ətrafı duman, fırtına, zülmət.
Getdikcə coşub Kür
özünü daşlara
çarpar.
Saçdıqca köpük dalğalanar, hiddəti artar.
Şair
beşikdə uyuyan çocuğu xəbərdar
edir, xəbərdar edir ki, vətənin
olan Qafqazın başı daim qovğalardadır, nə qədər ki, körpəsən, rahat uyu, sonra səni
böyük mübarizələr
və mücadilələr
gözləyir. Yaxud "Şərq
gözəli" şeirinin
üçrəngli gözələ
həsr olunduğunu bəlkə də, hər oxucu bilmir.
Bir zaman olmuşdun Şərqin əsiri,
Şimdi
çeynər səni
Qərbin zənciri,
Ey adaxlısına həsrətli
pəri,
Qalx, gətir, nerdə al duvağın sənin!
İstiqlalı, hürriyyəti əsərlərində
və əməllərində
təbliğ edən ədib üçün milli azadlığın böyük dəyəri və anlamı var idi. Təsadüfi deyildir ki, Məhəmməd
Əmin Rəsulzadə
"milli istiqlalın
sevincini ilk duyanlar"ın
cərgəsində Abdulla Şaiqin
də adını çəkirdi.
Vurğulamaq istəyirəm ki,
folklordan, xalq müdrikliyindən, klassik
Azərbaycan ədəbiyyatının
dəyərlərindən, tərcümə və tədqiq etdiyi rus və Avropa
ədəbiyyatının ən
yaxşı keyfiyyətlərini
özündə əxz
edən Abdulla Şaiq
poeziyası təkcə
milli uşaq ədəbiyyatı fondunun
deyil, özündə
bəşəri ideyaları
sərgilədiyi üçün
həm də dünya uşaq ədəbiyyatının bənzərsiz
nümunələri sırasına
daxildir.
Aygün BAĞIRLI
filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent
Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.-
5 iyun.- S.23.