Russo, mənim xəyallarım, zəhərli hörümçəklər və pandemiya

"Karantin hekayələri" silsiləsindən

Nənəm "hindu qanı" deyəndə dədəmin evə gətirdiyi Nikolay qızıllarını və iri məbləğli (həm də iri ölçülü!) kağız əskinasları nəzərdə tuturdu. Dədəm də "qara gün"lərin uzaqda olmadığına, çox qarışıq zəmanədə yaşadıqlarına eyham vuraraq deyərdi ki, dünyada bulud var...

Karantin mənim yaddaşıma axır ki, müəmmalı qərib bir nəfəs gətirdi və indi, dünyanın epidemioloji vaxtında birdən-birə nənəmlə dədəmin "eyhamları" niyə yadıma düşdü, bilmirəm; bəlkə elə mənim yaddaşım da o fransız Jak Russonunku kimi yoluxub? Yaddaşı gərək yoluxmağa qoymayasan, yoluxdu ha, iş bitdi, olursan yazıq adam. Bu quyruğu uzun dünyada bütün yazıq adamlar yoluxurlar və ölürlər. Və bütün yazıq adamların başı həmişə qapazlı olur, onları qarğış da, xəstəlik də tez tutur. Hərdən mənə vəhy gəlir: elə Russonu da qarğış tutub, Allahın qarğışı! Çox qəribə və yazıq adam olub, yazıq! Ona görə yox ki, fransızlara inqilabi-minqilabi moizələr oxuyarmış, yaxud ruhi xəstəymiş, ya da elə onu-bunu izləmək, təqib eləmək şakəri varmış. Heç soyadı "rus" sözüylə başladığına görə də yox! Ona görə ki, Russo bir balaca bizim Mirzə Cəlilin Novruzəlisinə bənzəyir. Adam Allaha məktub yazıb və poçt qutusu dura-dura gedib məktubu qoyub kilsədə, mehrabın altına, elə orda da durub gözləyib ki, Allahdan cavab gələcək. Gözləyib, gözləyib, çox gözləyib, özü üçün xəyallar qura-qura gözləyib... axırda görüb ki, cavab gəlmir. Və sonra anlayıb ki, Allah yoxmuş... Yazıqlar olsun! Gərək gözləyəydi, səbr edəydi Novruzəli kimi, səbrin sonu dadlı olur!

Yenə deyirəm, ilin-günün bu qorxulu epidemioloji çağında Russonu xatırlamağım bəlkə də mənim uşaqlıq xəyallarımla bağlıdı; əlli il öncə mən də elə onun kimi xəyalpərəst idim, məktub yazardım; intəhası, mənim məktublarımın ünvanı yox idi, heç özüm də bilmirdim məktubları kimə yazıram, nə üçün yazıram və hara göndərəcəm. Və o məktublara görə mənə kim cavab verəcək?! Xəyallarım yaşıdlarımkından çox fərqliyidi: mən Allah barədə düşünmürdüm, nə Russonu, nə də Mirzə Cəlili tanıyırdım. Bizim mahalda kilsələr və poçt qutuları da yox idi, poçt idarələri vardı; evimizin qabağındakı günbəzli məscid indi də salamatdı, vaxt vardı ordan səhər, günorta və axşam Məşədi Şıxəlinin yanıqlı azan səsini eşidərdim və o səs hərdən bütün xəyallarımı əsir-yesir edib qəlbimi sızladardı, uzun qış gecələrində məni tənhalığa, soyuq və qaranlıq bir küncə çəkilib lampa işığında ünvansız məktublar yazmağa vadar edərdi. O məktublardan bəziləri indi də durur, vərəqləri saralıb nəmişlikdən kif iyi versə də, oxumaq mümkündü. Elə dünən birini maraqla oxudum; görün nə yazıram - atama deyəcəm mənimçün velosiped alsın - qonşuda var axı! Atama deyəcəm mənimçün fotoaparat alsın - qonşuda var axı! Atama deyəcəm mənimçün qol saatı alsın, özü də İsveçrəninki, axı qonşuda var!.. Niyə mənimki olmasın? Atama deyəcəm... atama deyəcəm... Sonra yazıram ki, axı mən qonşudan daha yaxşıyam, daha yaxşı oxuyuram, daha yaxşı yeyib-içirəm, daha sağlamam, diriyəm, ağıllıyam, fərasətliyəm, sözəbaxanam. Mənim haqqım buna çatır... Sonra yazıram ki, mən də atam kimi böyük adam olacam, qızıl medal alacam, instituta girəcəm... Atam mənə istədiklərimi almasa, özüm alacam, işləyib alacam... öz evim olacaq, kitab-filan yazacam... və sair və ilaxır...

İndi arvadımla oturmuşam televizora baxıram, "Hörümçəklər aləmində" verilişinə; Natali Qromıko adında belaruslu bir cavan qadın hörümçəklərdən danışır, mən isə öz-özümə gülürəm. Xəyallarım qol-qanad açıb, gah uçub gedir barıt çəlləyi üstündə duran gözəl Belarusa, gah viruslu və əyləncəli Fransaya, gah poçt qutusuna girib-çıxır, gah dünən oxuduğum uşaq məktublarımın ürəkbulandırıcı qoxusuna bürünür, gah da hörümçək torlarından danışan qadının ala gözlərinə qonur. Qadın əvvəlcə özü haqqında məlumat verir: mənim bir tərəfim fransalıdır, Russonun törəmələrindənəm. (Pah atonnan, elə mən də bayaq Russo barədə düşünürdüm!). İstədim deyəm ki, ay canı yanmış, mən də Mirzə Cəlilin törəmələrindənəm... biz elə biri-birimizə uyğun gəlirik. (Bunu ürəyimdə deyirdim ki, arvad eşitməsin!). Nəsə, dilim-ağzım qurudu, yana-yana güldüm.

- Mirzə, gülməli şey göstərirlər bəyəm? - divanın bir küncünə qısılıb gözlərini gah mənə, gah da ekrana tuşlayan arvadım qəfil soruşdu.

- Heç, elə belə, uşaqlığım yadıma düşdü... (Hiss edirəm ki, nəsə, arvadımın da xəyalları qanadlanıb, dalğındı).

Natali bülbül kimi ötürdü: "...bütün hörümçəklər az və ya çox dərəcədə zəhərlidi; onların saysız-hesabsız növləri var və günü-gündən də çoxalırlar. Hörümçək təbiət üçündü, ev üçün deyil. Evdə görəndə adamda qorxu, stress yaradır, iyrənirsən, dərhal onlardan canını qurtarmaq istəyirsən. Lakin qədim əlamət də var: hörümçəyi öldürsən, bəlaya düşərsən. Bəs nə etməli?..".

Birdən arvadım dedi:

- Mirzə, kaş sən biznesmen olaydın!

- O hardan girdi ağlına? - təəccüb elədim.

- Deyirəm, bax, hər şeyimiz var - adımız-sanımız, suyumuz, çörəyimiz, evimiz-eşiyimiz... Bircə pulumuz yoxdu!

Mənim bir qulağım Natalidən asılmışdı: "...Hörümçəklərlə bağlı inanclar ta qədimdən mövcuddu, bizdə də var. Ümumiyyətlə, hörümçək toru dəva-dərmanın qarışığının tərkib hissəsi olub. Qədimdə insanlar evdə hörümçək toru olmasaymış dərman düzəldə bilməzmişlər. Buna görə də hörümçəklərin öldürülməsi pis əlamət sayılarmış. Lakin biz sizinlə XXI əsrdə yaşayırıq. Soyuq dəyəndə, ya asqırıb-öskürəndə, ya da elə virusa yoluxanda hansı yerimizəsə hörümçək və ya hörümçək torunu dürtməzlər... İndi müasir həblər, dərmanlar, yaxud vaksinlər var...".

- Lap ələ salıb e bizi! - dedim.

- Ədə, düz deyirəm, ələ niyə salıram, - arvad dərhal belaruslu qadının əvəzinə cavab verdi.

- Nə deyirsən e? Qoy baxaq da.

- Deyirəm, bircə pulumuz yoxdu...

- Əhh, jurnalistin də pulu olar?

- Elə bax, mən də onu deyirəm də. Gərək jurnalist olmayaydın.

- Jurnalist olmasaydım səni mənə verməzdilər! - az qala bozardım.

- Necə yəni? Nə demək istəyirsən?

- Sovet vaxtı jurnalistin hörməti-izzəti, ad-sanı vardı. Şərəfliydi. Amma biznesmenin, yəni o zamankı dillə desək, alverçinin isə... Səncə, alverçiyə qız verərdilər?

Arvad mısmırığını sallayıb xeyli susdu. Əlindəki pultu hikkəylə qabağıma tulladı. Altdan-altdan baxıb sezdim ki, ürəyində nəsə götür-qoy edir, nəsə tikanlı söz demək istəyir. Özümü o yerə qoymadım, heç təmkinimi də pozmadım, şirin uşaqlıq xəyallarım da uçub getmişdi.

- Xalxın kişiləri qaz vurub qazan doldurur, mənimki də...televizora baxır.

- Bə neynim? Karantindi də... Əhh! - əlimi televizora uzadıb şəstlə əlavə elədim: - Xalxın arvadlarının ağzından qəşəngcə hörümçəklər çıxır, adam istəyir onun boyasız dodaqlarını qəşşəngcənə...

- Nə? Nə dedin?

- ...iynə-sapla tiksin!

(Yaxşı qurtardım, az qala işləri korlamışdım!).

Qəfil sorğu-sualın dumanlı havası başımı gicəlləndirmişdi, ölüvay olmuşdum.

- Niyə, bəyəm indiki jurnalistlər bizneslə məşğul olmur? - arvad davam elədi.

- Olur! Onlar əsl jurnalist deyil! - səsim bir azca dirildi.

- Bə əsl jurnalist kimdi?

- Onları öldürdülər...

(Bilmədim o sözü niyə dedim, bəlkə o belaruslu qadın məni çaşdırmışdı!).

Natali səsini qaldırmışdı: "...Öldürmək istəmirsinizsə xəkəndazla götürüb çölə atın. Adətən hörümçəklər həşərat və cücülərin, xırda birələrin çox olduğu yerlərdə peyda olurlar. Ya da künc-bucaqda, zirzəmidə, ya da ayaq az dəyilən xəlvəti yerlərdə olurlar. Niyə hörümçəklər çoxalır? Çatı çox olan yerlər, müdafiəsiz pəncərələr, açıq qalmış qapılar və s. getdikcə çoxalır, ona görə... Hörümçəklər həm də uzun müddət saxlanmış və istifadə edilməmiş əşyalarla gəlir... Ev hörümçəkləri insana zərər gətirmir. Çünki çox xırda və bədən quruluşca zəifdilər. Dişləyəndə isə spirt və ya yodla sürtmək kifayətdi ki, sağalasan...".

- Bu da sənin ev hörümçəklərin... - özümə toxtaqlıq verib arvada çəpəki baxdım.

"...Onların həyatına son qoymaq üçün gərək evini təmiz saxlayasan. Mübarizə metodlarından ən əsası isə ardıcıl təmizlik işlərinin aparılmasıdı. Hərdən gərək evdə xırda təmir işləri də görəsən. Səmərəli metodlardan biri kimyəvi dərmanlardı...".

- Ev, çöl hörümçəkləri... hamısı eyni zibildi... Elə əsl pandemiya bunlardı, vallah! - Natali artıq arvadımı da qıcıqlandırmışdı. Amma görünür, arvadımın ayrı marağı da vardı, yenə qəfil sual verdi:

- Mirzə, on min dolların olsa, neylərsən?

Düzü, diksindim. Gördüm arvad bic-bic mənə baxdı.

- Neylərəm? Kreditlərimi verərəm!

- Bəs əlli min dolların olsa?

Başladım yerimdə qurcalanmağa. Nəsə elə bil canıma istilik gəldi birdən-birə.

- Neylərəm... necə yəni neylərəm?.. Kreditlərimi bağlayandan sonra gedərəm özümüzə geniş bir ev alaram. Birotaqlıdan canımız qurtarar.

- Bəs yüz minin olsa...

- Yüz min? (Gözlərimdən od çıxdı, canım əməlli-başlı isindi ha! Elə bir hala düşdüm ki, pandemiya onun yanında qələt eləyir!).

- Hə, hə, yüz min... - arvad israr elədi.

Sonuncunu elə şövqlə dedi ki, az qaldı məni tok vursun, elə bildim indicə durub o "yüz mini" hardansa çıxarıb tullayacaq qabağıma və deyəcək: "Di dur ayağa, az bu hörümçəklərlə uğraş, get kreditlərini bağla, dalısı Allah kərimdi...".

- Allaha and olsun, baxmaram karantinə-marantinə, dombalağ aşaram, dombalağ... Onsuz da dünya erməni kimi dombalağ aşır; özü də burda yox, gedərəm Russonun vətəninə, çıxaram Eyfel qülləsinə, ordan da...

- Bəsdi görüm, ədə, dombalağa bax! Russo hardan ağlına gəldi? "Şor" gözlərini də o köpəyin qızından çəkmirsən bayaqdan... - televizoru işarə elədi, ona elə gəldi ki, mən ciddi söhbət edirəm. - Elə buna görə pul yetirmir də Allah. Sənin kəramətinə bələddi... Qudurarsan...

Düzü, çox pərişan oldum. Ona görə yox ki, Allah mənə pul yetirmir. Və heç ona görə də yox ki, mən ümumiyyətlə anadangəlmə hündürlükdən qorxuram, o ki ola Eyfel qülləsi! Ona görə ki, dünya virusa yoluxandan bizim evimizdə heç vaxt bu qədər külli miqdarda pul söhbəti olmamışdı. Biz həmişə beş-on manatın söhbətini edərdik. Hə, bax belə! Söhbətimiz az qala şirin bir xəyalla bitəcəkdi ki, birdən bərkdən asqırdım. Arvad söyüncək dik atıldı:

- Ədə, daha gətirmə... Tək səbir bizə düşür.

- Aaaz, yox e, deyəsən, hərarətim qalxır! Mən də o məsələ... yəqin, yoluxuram...

Bakı, fevral, 2021

Kamran NƏZİRLİ

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 15 iyun. S. 14.