Qoca babam və Füzuli

Ailədə hamımızın "Qoca Baba" adlandırdığımız ulu babam Molla Həmzə müharibədən əvvəl İrəvanın məşhur Göy məscidində dini təhsil alan alimlərdən biri idi. Biz uşaq olanda doxsan yaşındaydı və xəstəliyi səbəbilə məscidə gedə bilmir, evə gələn insanlarla söhbət edirdi. Oturduğu yastığın arxasındakı divarın taxta rəfləri əlyazmalarla dolmuşdu. Bəzi kitablarda miniatürlər də görmüşdüm. O, vəfat etdikdən sonra kitabların necə itdiyini anlaya bilmədik.

İbtidai məktəbə getdiyim vaxtlar idi. Məktəbdən sonra yanına gedəndə Qoca Babam aradabir mənə: "Oradan qara üzlü qumruyu ver" - dediyində kitabı rəfdən alıb ona verərdim. Kitabı götürüb oxuyanda gah gülümsəyir, gah da ağlayırdı. Bir gün maraqlandım və kitabda nə yazıldığını soruşdum. "Bu, Füzulinin kitabıdır, eşqdən bəhs edir" - dedi. O yaşda nə Füzulini tanıyırdım, nə də onun eşqini...

İbtidai sinif müəllimimiz dərslərindən sonra yaxşı əhval-ruhiyyədə olanda bizə bir neçə şeir oxuyub, "bu şeir Bakinin, bu şeir Füzulinindır" deyərdi. Dili bizim üçün çox ağır olan şeirləri başa düşmür və həzz ala bilmirdik. Bir gün müəllimə Qoca Babamın Füzuliyə məxsus "Qumru" kitabından danışdım. Bir az düşündü və Füzulinin "Qumru" adlı bir kitabı olmadığını dedi. Mən isə Qoca Babamın belə bir kitabının olmasına təkid etdim. Sonra evə gələndə vəziyyəti Qoca Babama dedim. Güldü. "Gəncdir, bilmir" - dedi. Sonra saçlarımı sığallayıb "yanımda otur" dedi. Yastığın bir ucunda oturdum. Gözlərimin içinə baxdı. Gözləri balaca və qara idi. Ancaq diqqətlə baxanda sanki qaranın içərisində mavi bir işıq var idi. Və o işıq, nədənsə, insanın ruhunu çəkib özünə aparırdı. Mavi işığın məftunu olaraq onun qarşısında oturdum. Davamlı hərəkət edən nazik dodaqlarına baxdım. İlk əvvəl bir sual ilə başladı.

"Qumru quşunu heç eşitmisənmi?" - deyə soruşdu.

"Eşitmədim" - dedim.

"Qumrular göyərçin kimidir", - dedi və davam etdi:

"Qumruların ağı, mavisi, hətta qəhvəyi rəngdə olanı var. Bəzən adına kiçik qumru, meşə qumrusu, ya da gülümsəyən qumru deyərlər. Bəziləri buna "Yusufçuk" da deyirlər. Bu quşlar çevik quşlardır. Yuvalarına bağlıdırlar, həç nədən şikayət etmirlər. Və onlar bizim kimi uzun yaşamırlar. Onların ömrü yalnız bir ildir. Buna görə dərhal bir yoldaş taparaq, birlikdə gözəl övladlar dünyaya gətirirlər.

Bir gün sərv ağacında tək yaşayan bir qumru sərv ağacına aşiq oldu. Bu sərv ağacı kiçik bir kənddə dağın kənarına söykənib parıldayan bulağın yanında idi. Uzun, arıq və çox cazibədar idi. Yayda və qışda yaşıl budaqları ilə göyə çataraq hamının ona heyranlıqla baxmasına səbəb olardı.

Budaqları arasında yaşayan qumru onun başına dörd dönərdi. Yazıq quş bütün günü sərvin zərif bədənini qucaqlayar, dimdiklərini budaqlarına sürtər, yarpaqlarının qoxusunu alar və sərv ağacına öz dilində bir şey söylərdi.

Sərv isə əsən küləkdə yumşaq bir şəkildə yellənərkən, yanından keçən sərnişinlərə məhəl qoymadan, həmişə yaşıl gözləri ilə səmaya baxan və hətta qumruya əhəmiyyət verməyən kimi səslər çıxarardı. Qumru sərvin yanında yaşasa da darıxırdı. Uzun müddət onu iylədi, qoxusundan doymadı. Kiçik qanadları ilə sərvi qucaqlayır, istiliyinə sığınır və yenidən isinə bilmirdi. Sərv ağacına öz dilində "Nədir, bir dəfə qayıt, mənə bax, gülümsə" deyirdi, amma sərv ağacı da onu dinləməzdi. Ancaq sərv bir dəfə qumruya baxsaydı, budaqları oxlara çevrilib qumrunun sinəsinə batardı. Qumru da bunu bilirdi. Buna baxmayaraq sərvin ona baxmasını istəyirdi. Sevgi belə qəribə bir şeydir. Qumru nə qədər sızıldasa və sərv ağacının gövdəsini dimdiyi ilə vursa da, sərv ağacı heç dönüb ona baxmadı. Qumru eşqini və dərdlərini axan bulağa izah etməyə başladı. O içindən yandıqca bulaq da içəridə kədərlənməyə, qurumağa, azalmağa və sərv ağacının köklərinə su verməməyə başladı. Qısa müddətdən sonra susuz qalan sərv də qurumağa başladı. Quru bədəndən cod bədəni çatladı. Yaşıl budaqları saraldı və dik başı suya doğru əyilməyə başladı. İndi sərv ağacı yaşlı bir adam kimi əyilmiş, ikiqat bükülmüşdü. Qumrucuk ilk dəfə sevdiyi sərvin gözlərini o zaman gördü. Sərv ağacı quru budaqları ilə suya yalvaranda, o vaxt qumrunun üzünə baxdı, ancaq artıq yaşaya bilmədi və yerə yıxıldı. Qumru sərvinin qurumasına dözə bilmədi və sərvinin quru budaqlarına özünü vuraraq bu həyatla vidalaşdı. Ancaq onun bu sevgisi və duası bütün qumrular arasında dildən dilə, ürəkdən ürəyə söylənməyə başladı. Və ondan sonra da hər qumru aşiq olduqda sərv və qumrunun sevgisini xatırlayaraq "hu huh" deyə nalə çəkməyə başladılar. Qumruların naləsini yalnız pirlərən əlindən şərab içən sevənlər və şairlər eşidirdi. Adı uzaq olan bir ölkədə yaşayan Füzuli adlı bir şair həmin eşq şərabını içərkən qumruların "hu" səsini eşitdi və sərv ilə qumru hekayəsi haqqında şeir yazmağa başladı. Budur, "Qumru" kitabımdakı həmin şairin şeirləri".

Qoca Babam hekayəni danışdıqdan sonra, bu eşq haqqında da qısa bir şeir oxudu:

Sərvi dikbaşlıq edər, qumru ona "hu" dedikcə

Gün gələr yerə düşər, yalvarar o "su" dedikcə.

Qoca Babamdan qumru haqda lazımi məlumatları aldıqdan sonra ilk fürsətdə bir uşaq həyəcanı ilə eşitdiklərimi müəllimimə söylədim və son şeiri Füzulinin şeiri olaraq ona oxudum. Müəllim məni diqqətlə dinlədi, sonra bərkdən güldü. O da başqa bir şeir oxudu:

Serv serkeşlük kılur kumri niyazından meger

Damenin duta ayağına düşe yalvara su.

Onun oxuduğu şeiri başa düşmədim. Ancaq o, oxuduğu şeirdən mənə danışmağa çalışmadı. "Qoca babanın sənə izah etdiyi Füzuli daha doğrudur" dedi və ilk fürsətdə gəlib Qoca Babamın əlindən öpdü. O gündən sonra müəllimim demək olar ki, hər həftə bizə gəlir və Qoca Babamla Füzuli barədə uzun söhbətlər edirdi. Bu söhbətlər əsnasında Qoca Babamın qara örtülü qumrusu kitabı əldən-ələ gəzirdi. Kitabı onlara verərkən kitabın üz qabığını əlimlə bir qumrunu sığallayırmış kimi sığallayırdım. O anda sanki qumrunun "hu" səsi kitabın içərisindən qulağıma gəlir və suya meyil edən gözəl sərv ağacını düşünəndə kədərlənərdim.

İllər keçdi. Qoca Babam bir qış günü eynən o kiçik qumru kimi vəfat etdi. Dünyasını dəyişəndə ətrafdakılarla söhbət edirdi. Əslində, "Yasin"i oxuyan babam İbrahimə zaman- zaman xəbərdarlıq edir və harada səhv etdiyini söyləyirdi. Sonra dərindən bir ah çəkdi və dünyadan quş kimi ayrılıb getdi.

Qoca Babamın ölümündən sonra orta məktəbi bitirdim və Müəllim məktəbini qazandım. Məktəbdə ədəbiyyat oxuyurdum. Artıq divan ədəbiyyatını anlamağa başlamışdım. Tətildə bir gün ibtidai sinif müəllimimlə görüşdüm. Qoca Babam, kəndimiz və Füzuli söhbətlərini unutmamışdı.

"Mən Qoca Babadan Füzuli haqqında çox şey öyrəndim" - dedi. "Qoca Baba mənə Füzuli şeirlərinin təsəvvüf dilindəki fəlsəfəsini və həqiqi mənalarını izah etdi. Əslində, Füzulinin bəzi qoşmalarını başa düşmədiyimi söyləyəndə mənə "bunu demə" dedi və şeirləri ilə bağlı sözlərini xatırlatdı:

"Rütbəm Kərbəla diyarı olduğundan şeirlərimə çatdıqları yerdə hörmət edilməlidir. Mənim şeirim qızıl deyil, gümüş deyil, inci deyil, qranat deyil, torpaqdır. Ancaq Kərbəla torpaqdır. Şükürlər olsun ki, Kərbəla torpağının müsəlman dünyası üçün dəyəri digər ölkələrdən daha şərəfli olduğu bilinir və hər yerdə şeirimin səviyyəsini yüksəldən bu mənadır".

Şeiri, Füzulini və qumruyla sərv ağacının eşqindən doğulan "hu" səsini ürəyimə əkən Qoca Babamı xatırlayarkən Ustadın eşqi anladan şeirini oxumağa məcbur qalıram:

Can verme gam-ı aşka ki aşk afet-i candur

Aşk afet-i can olduğı meşhur-ı cihandur

Aşk içre azab olduğın andan bilürem kim

Her kimse ki aşıkdur işi ahu figandur.

Ger derse Fuzuli ki güzellerde vefa var

Aldanma ki şa'ir sözi elbette yalandur.

Orxan ARAS

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 19 iyun. S. 31.