Zamana yolçuluq

və ya seyri-sülük

Başım çox qarışıq idi. Almaniyanın ortasında, COVİD bəlasının bizi gətirdiyi karantin günlərində bəzən XII əsrə gedib təsəlli tapardım, bəzən də XXI əsrin xaosuna çevrilirdim və qorxurdum. Hər qarışıqlıq və cansıxıcılıq anında Şeyx Nizaminin qapısını döyürdüm. Ona gedən yolun birinci qapısında yazılmışdı:

"Bulud ağlamasa, çəmən gülməz!".

Bu bir təsəlli idi. Həmişə özümü düşünə bilməzdim. Dünyada insan bir yana qalsın, ağac var, quş var, çiçək var, çəmənlik var...

"Kədərdən əl çək, ətrafa bax", - deyirdi Ustad. İkinci qapıda başqa bir işıq yandırdı:

"Ümidsizlik içərisində də çox ümid var".

Bu sözün davamı olmalı idi. Davamını üçüncü qapıda görürdüm:

"Hər qaranlıq gecənin işıqlı bir səhəri var".

Sadəcə, üçüncü qapının qarşısında dururam. "O qaranlıq gecə, o qorxular, bu ümidsizlik bitmiş olsaydı" - deyirdim.

Gözlərim həmişə qaranlıq buludlarda və gecənin qara qaranlığında idi. Ürəyim döyünərək bir yerdən yüngül bir işıq görünəcəyini və dünyaya gələn parlaq səhərin məni ölkəmizə aparacağını gözləyirdim. Elə bil ki, Ustad qapının arxasında dayanıb məni dinləyir, mənəvi varlığı ilə məni ümidli, işıqlı dünyalara aparırdı.

Neçə gündür Şeyx Nizaminin aforizmlərini alman mənbələrində axtarırdım və öz tapdığım hər aforizmi Şeyximdən mənə göndərilən bir mənəvi hədiyyə kimi həzm edib sonra tərcümə edirdim.

Xaotik anlarımın birində qarışıq bir "Laokoon" sözünü oxudum. Əvvəlcə alman televiziyalarında daima səslənən "locdown" sözünün təhrif olunmuş bir forması olduğunu düşünürdüm, söz "Ədəbiyyat qəzəti"ndəydi və tanıdığım Azər Turan belə bir səhvə yol verməzdi.

"Laokoon" başlığının qalan hissəsini oxumağa başladım. Yazıdan əvvəl "Laokoon" sözünün altında gördüyüm adlar məni daha da maraqlandırdı. Kim yox idi ki... Azər Turan, Aqşin Yenisey, Ramiz Rövşən, Niyazi Mehdi, Elnarə Akimova... Virtual, türkcə desək, "sanal", müzakirə sahəsində Laokoon haqqında danışırdılar.

Şeyximi tərk edib XXI əsrin stresli mübahisələrinə qatılmaq istəməsəm də, yenə də maraqla oxudum. Bir roman var imiş, amma roman deyilmiş... Əslində, bu roman bir romanabənzəriymiş. Allah, Allah! Düzü, "Laokoon" sözü kimi ilk dəfə eşitdim. Bu romana bənzər nə idi? Deməli, naşı bir yazıçı roman kimi bir şey yazmışdı. Bəs bu yaşdakı yazarlar niyə bunu müzakirə etməlidirlər? Yenə Şeyxim ağlıma gəlir:

"Hər kəs qucağında bir gəlin gizlədir".

Bu laokoon gəlini nə cür gəlindir? Yazını səbirsizliklə oxuyuram. Əlləri qoynunda oturan Azər Turan (harada oturduğunu da bilmirəm) mifologiyadan danışır. Dədə Qorquddan bəhs edir. Hətta bu romanabənzər əsəri Troya və Tibet kahinlərinə aparıb çıxarır. Daha da həyəcanlanıram. Burada bir iş var, amma nədir? 15-16 yaşımda bir neçə roman kimi uzun hekayələr yazmışdım, amma onları "romanbənzəri" adlandırmağı düşünməmişdim.

Məqaləni oxuyarkən, nəhayət, mövzunun Kamal Abdullanın yeni yazdığı, lakin hələ nəşr olunmayan bir romanından bəhs etdiyini başa düşdüm. Hər bir yazıçı bu "romanbənzərini" öz nöqteyi-nəzərindən bir romana bənzədir və ya onu "Yarımçıq əlyazma"nın davamı kimi başa düşürdü. "Yarımçıq əlyazma" romanını oxumuşdum. Hətta o roman alman dilinə tərcümə edilərkən redaktə etdim və daha səbrlə araşdırdım. Bu roman bizə yeni bir tarixi roman təqdim etməklə yanaşı, tarixi hadisələrə fərqli bir baxış bucağı ilə baxmağın yolunu da göstərdi.

Deməli, bu yeni roman "Yarımçıq əlyazma" romanının hekayəsini izah edirdi, ha... Mən də bu əsəri oxumalıydım.

Şeyximdən və aforizmlərindən bir müddət ayrılıb çap olunmamış əsərin dalınca getdim. Kitab, daha doğrusu, kitab namizədi İnternet üzərindən mənə çatanda vaxt itirmədən oxumağa başladım. İlk sətirlərdə, sanki Vaqif, kədərli və "əsəbi" Firəngiz məni özləri ilə Bilgəhdəki Şəbəkəyə apardılar. Budur dəniz qoxusu, çırpınan Xəzərin dalğaları, zoğal mürəbbəsi... Mən də bu yollarda olmuşdum!

Sadəcə bunlarmı? Avropadakı türk qardaşlar? Onlardan biri də mən idim! Əslində, mən doxsanıncı illərdə Avropadan Azərbaycana göndərilən dərmanların təşkilatçılarından biri idim. Vaqifin adını çəkdiyi Musa Sərdar 25 illik dostumdur. Təəccüblə başımı yelləyirəm. Yoxsa Şeyxim məni "seyru-səfər" səyahətinəmi çıxardı?

"Bu, bilik qapısıdır, buraya girəndə ərənlərin süfrəsində oturacaqsınız. Ədəblə oturanda əvvəlcə eşqi tanıyacaqsınız, sonra hər şeydən imtina edəcəksiniz! Sonra... seyri fillah... fəna fillah... növbəti Ənəlhəqq gələcək! Buradan keçsəniz, yalnız "Həqiqət" qapısına gedə bilərsiniz...".

Seyri-sülük, yoxsa zaman səyahətimi davam edir? Bu dəfə yazıçının daxili müharibəsinin səhnəsinə şahid oluram. Bu da bir məddü-cəzrdir! Sanki birdən gözümün qabağına Xəzər dənizi gəlir. Dalğaları şiddətlə bir çimərliyə dəyir və eyni sürətlə geri çəkilir. Vaqifin də daxili aləmi Xəzər dənizinə bənzəyir. Şah İsmayıl, babası Qorqud, Təpəgöz, Vəzir, Xızır və sonra Markes, Borxes, Don Kixot... Hələ də Laokoonun nə olduğunu öyrənmədim.

Bəlkə, müəllif də bilmir. Günahı daim lüğətlərə yükləyir... Kəlmələr onu da sərxoş etdi. Müəllif hələ də Laokoonun nə olduğunu yazmır, amma elə təsvir edir ki, sanki Laokoon mənimlə seyri-sülik səyahətinə çıxdı. Həqiqət qapısının qarşısında məyusca durmuşdur:

"Mən bilirəm, sən mahiyyətin içinə nüfuz edə bilirsən. Başqalarının görə bilmədiyini görə bilirsən. Əşyanın o biri tərəfindəkilər sənin üçün gizli deyil. Sənin üçün sirri-xuda yoxdur. Sirr yoxdur. Sən sirdən azadsan".

Əsəri oxuduqca Avropadan göndərdiyimiz dərmanların aqibəti ilə maraqlanıram. Görəsən, dərmanlar Ağdama, cəbhə sahəsinə getdi, yoxsa bazarda satıldı? Bu məsələni fikirləşdiyim üçün özümü qınayıram.

Roman, bağışlayın, romanbənzəri, Vaqif və Firəngiz sevgisi, Şah İsmayıl, Dədə Qorqud, üslub, estetik ifadə, dil bir kənarda qaldı və mən illər əvvəl göndərdiyimiz dərmanların dalınca gedirəm. Beləliklə, seyri-sülikdə hələ "yoxsul" mərhələdən keçməmişəm.

Unutmadan, bəlkə də bəsit gələcək, amma romanın əvvəlində "Vaqifi mürgü aparmışdı. Elə bil, hansısa rəsmi iclasda idi. Bu iclaslarda belə yuxuya alışmışdı" cümləsi məni güldürdü. Mən də sovetlərdən miras qalan və saatlarla davam edən bir çox rəsmi iclaslara lənət oxuya-oxuya az mürgüləməmişdim.

Dərmanların taleyi, rəsmi iclasdakı mürgüləmələr, Firəngizin Banuçiçək və Vaqifin Basat olması ilə məşğul olmağım məni yuxudan oyandırır və diqqətimi yenidən romana, üzr istəyirəm, romanbənzərinə yönəldirəm.

Yenidən sevgi, yenidən qısqanclıq, yenidən mübarizə... Min ildən sonra da bu cəmiyyətin vərdişləri heç vaxt dəyişməyəcək! Bu dəfə Vaqif, bağışlayın, Basat, Firəngiz, yəni Banuçiçək ilə döyüşür. Guya Banuçiçək Buğaçı sevir! Allahım! Tarix, bu günümüz, sevgilər bir-birinə qarışıb... Bəs bu korona, karantin, qorxular?

Ancaq müəllif bütün bu qarışıqlığa bir həll yolu da tapır. Firəngizlə Vaqif arasındakı mübahisədən sonra yazır:

"Sevgi varsa, deməli, qısqanclıq da var!".

Yaxşı... qısqanclığın olduğu yerdə aşiqin də olduğunu başa düşəcəyik.

Romanbənzəri məni zaman səyahətinə aparanda Firəngiz və Vaqifin sevgisi, peşmanlığı və qısqanclığı da mənimlə gəlir və məni Almaniyada tapır. Bu korona və karantin günlərində bunlara vaxt olmasa da, insan harada olur-olsun, xəyal orada olur... Bu xəyal içində nə yoxdur ki?

Oxucu, bəlkə də, gələcəkdəki oxucu, əsərin sonunda Laokoonun yeni aşkarlanmış bir bürc olduğunu öyrənəcək, ancaq əvvəlcədən sizə bildirim ki, Təpəgözün peşmanlıqlarını və etiraflarını, Oğuzlardakı "casus"un " boğazca" olduğunu mən sizə deyə bilərəm.

Bunları yazarkən həmişə Şeyximi xatırlayıram! Yenə səsini eşidirəm:

"Sözün də su kimi lətafəti var

Hər sözü az dəmək daha xoş olar".

Qeyd: Alman dilində olan və bu gün də istifadə olunan 40 Nizami aforizmi tezliklə gəlir, gözləyin.

Orxan ARAS

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 1 may.- S.8.