2014-cü ilin sentyabrıdır. Sentyabrın 17-si. Elxan Zalla Belqraddayıq. Dünya Ədiblərinin Belqrad Görüşündə. Hava limanından tələsik otelə gəlib əynizimi dəyişib, yazıçılar birliyinə gəlmişik. Serb yazıçılarının ovaxtkı rəhbəri Radomir Andriçin xanımı Qordana hal-əhvaldan sonra bizi min ildir tanıyan biri kimi o saat bir vaxtlar böyük şairimiz Nizami Gəncəvinin 800 illik yubileyi ilə bağlı Moskvaya və Bakıya səfər etmiş yuqoslaviyalı yazıçı, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı İvo Adriçin yazdığı məqalənin faksimilesini göstərir, həm də böyük sevinclə. Hədsiz dərəcədə xoşlanıram və doğrusu, bu mənə rəmzi görünür. Xahiş edirəm, surətini mənə versinlər. Verirlər. Otaqların birində kompüter arxasında işləyən, rusca mükəmməl danışan (az əvvəl bizi rus dilində salamlamışdı) işıqlı bir yeniyetməyə yaxınlaşıram. Serbdir. Tələbədir. "Siz rusca yaza da bilirsiniz?" - soruşuram. Təsdiqləyir. Faksimilenin surətini göstərib soruşuram ki, bunu az vaxta tərcümə edib emailimə göndərə bilər? Təsdiqləyir. Qonorarın nə qədər olacağını soruşuram. Tələbə olduğundan istədiyi qonorarın iki qatını verib, sabah günortaya qədər yazının məndə olacağına ümidimi ifadə edirəm. Bozoviç ümidləri doğruldur.

İndi dahi şairinizin 880 illiyində Nobel mükafatı laureatı İvo Andriçin Nizaminin 800 illik yubileyi tədbirləri zamanı ölkəmizə səfər edərək yazdığı və 73 il əvvəl, 1948-ci ilin 17 fevralında "Knijne Noveine" qəzetində çap olunan (ovaxtkı Yuqoslaviya Yazıçılar Birliyinin mətbu orqanı olan bu qəzet bu gün də Serb Yazıçılar İttifaqının nəşri kimi fəaliyyət göstərir) "Bir dəfə Azərbaycanda" ("Sa puta po Azerbjdzanu") adlı yazısını və görkəmli ədibin "Nobel nitqi"ni böyük məmnuniyyətlə "Ədəbiyyat qəzeti"nin oxucularına təqdim edirəm.

Səlim Babullaoğlu

İvo ANDRİÇ

Bir dəfə Azərbaycanda

Bakıda olmağımız və Azərbaycana qısamüddətli səfər biz əcnəbi nümayəndələr üçün böyük zövq və bilgi mənbəyi oldu. Bu, zəngin, maraqlı mədəniyyəti olan uzaq sovet respublikalarından biri ilə tanışlıq şansı idi. Sovet mətbuatında da deyildiyi kimi, Azərbaycan oğulları yaxın keçmişdə öz sovet vətənlərinin müdafiəsində qəhrəmanlıq göstəriblər.

Orada biz böyük şair Nizami Gəncəvinin həyat və yaradıcılığına - orijinal dilə bələd olmadan və şəraiti dərindən bilmədən bunu etmək nə qədər mümkündürsə - ötəri də olsa, nəzər saldıq. Biz bu şairin qüdrəti, miqyası, onun poetik formalarının zənginliyi, çox zaman ilk plana çıxan humanizminin və əxlaqi-sosial görüşlərinin paklığı barədə təməl bilgiləri əldə edə və beləliklə, böyük şairlə tanış ola bildik. Bütün sovet respublikalarının dəstəyi və iştirakı, xüsusən də rus yazıçılarının və alimlərinin yardımı ilə Azərbaycan Nizaminin yubileyini qeyd edirdi.

Bu bizə sovet xalqları arasında mədəni əməkdaşlığa nəzər salmağa imkan verdi. Bizlərdən əksəriyyətimiz Sovet İttifaqı barədə nəsə oxumuşduq və yeni quruluşa malik bu çoxmillətli dövlətin strukturu və respublikaların qarşılıqlı əlaqələri barədə az bilmirdik. Amma bu bayram bizə mahiyyətə daha yaxından diqqət yetirməyə və konkret halda, əməkdaşlığın təbiətini və üsullarını təcrübədə görməyə, Sovet İttifaqının müxtəlifdilli respublikaları arasında müəyyən zaman kəsiyində yaranmış mədəni maraqlar və resurs qruplarının arasındakı əlaqələri dərindən hiss etməyə şərait yaratdı.

Mən bu barədə detallı söz açmayacağam. Amma Bakıda Nizaminin 800 illik yubileyi bayram edilərkən diqqətimi çəkən bir məqama toxunmaq istəyirəm. Mən Sovet Yazıçıları İttifaqı, bu qurum və onun fəaliyyəti, işinin xarakteri, oradakı respublikalararası və şəxsi münasibətlər barədə danışmaq istəyirəm.

Sovet Yazıçıları İttifaqının quruluşu, yeni zamanda sovet yazıçılarının ölkələrinə və ölkənin də müəlliflərə münasibəti, Böyük Vətən müharibəsindəki rolu və bütünlükdə sovet ədiblərinin missiyaları barədə biz yetərincə bilirik. Şübhəsiz ki, bu barədə oxumuşuq və eşitmişik. Amma konkret halda biz əcnəbi nümayəndələr Sovet Yazıçıları İttifaqı adlanan nəhəng təsisatın mənəvi gücünü və maddi-texniki təminatını, işin keyfiyyətlə davam etdirildiyini və bu işdə istifadə olunan üsulları öz gözlərimizlə görə bildik. Sovet İttifaqı xalqlarının bu bayramında Latviyadan, Moldovadan tutmuş, Özbəkistana qədər bütün respublikalar təmsil olunmuşdu. Elə ilk baxışdan da görünürdü ki, bütün yazıçıları çox məhrəm bağlar, bir çox hallarda isə şəxsi dostluq birləşdirir. Bu respublikalardan hər biri Azərbaycana ya Nizaminin əsərlərinin tərcüməsini, ya onun barədə araşdırma, ya da Nizami Muzeyi üçün şairin portretini hədiyyə göndərmişdi. Bir fransız məsəli ilə desək, yaxşı dostluğu kiçik hədiyyələr də yaşadır. Amma bu hədiyyələr təkcə hansısa bir şəhərin və onun sakinlərinin xoş münasibətinin simvolu, görünən ifadəsi deyil, həm də əsl mədəni və dərin insani münasibətlərin göstəricisidir.

Hər yubileydə olduğu kimi, indi də bir sıra digər tədbirlər keçirildi, banketlər, çıxışlar oldu, amma sovet yazıçılarının səciyyəvi cəhəti budur ki, onlar burada, əvvəlcədən planlaşdırıldığı kimi, vahid komanda qismində işlərini görürdülər, missiyalarını az qala hiss olunmadan həyata keçirirdilər. Bunun üçün onlarda iradə ilə yanaşı, qüvvə və artıq genişlənməkdə, təkmilləşməkdə olan ənənəyə çevrilmiş təcrübə də var.

Bəzi şəxslər (Antokolski, Tixonov, Fadeyev, Vurğun kimi yazıçılar) mühazirə oxudular və birgə sovet poeziyası axşamını təşkil etdilər. Bu, həyatımda gördüyüm ən maraqlı mərasimlərdən idi. Burada Yer kürəsinin altıda bir hissəsinin ədibləri öz şeirlərini rusca və digər xalqların dillərində oxuyurdular, burada hisslər, düşüncələr rus dilinin harmoniyası ilə əlaqələnərək on beş dildə ifadə olunurdu. Bəlkə də, buna görə qırxdan çox şairin iştirak etdiyi axşamda dinləyicilərdən heç biri üç saat yarımdan sonra da dinləməkdən yorulmadı.

Təəssüf edirəm ki, bu şairlərdən ən məşhurları barədə daha geniş danışa bilməyəcəyəm, onlardan hər biri maraqlıdır və zəngin şəxsiyyətə malikdir: Vera İnber, Leonid Pervomayski, Svetlov, Qafur. Xüsusən təəssüf edirəm ki, bu məqamda ev sahibləri - odlu qəlbə və qaynar təbə malik azərbaycanlı yazıçılar barədə daha çox söz aça bilmirəm.

Bütün bunlardan başqa, bizim sovet dostlarımız "Ordu evi"ndə hərbiçilər üçün də ədəbi-bədii gecə keçirdilər. Xoşbəxt ovqatlı, şux görünüşlü sadə adamlar sanki macərapərəstlər kimi, amma ağıllı və tədbirli bir şəkildə öz vəzifələrini tam halda, vaxtında yerinə yetirirdilər, həm də bunu özlərini işgüzar və ya əhəmiyyətli adam görünmək üçün etmirdilər.

Ən maraqlısı budur ki, tədbirlərdə yazıçılarla yanaşı, Moskva və Leninqraddan olan bir neçə naşir, nəşriyyat direktorları və katibləri də iştirak edirdilər. Yazıçı və ya incəsənət adamı olmayan bu şəxslərin işi ədəbiyyatla birbaşa bağlıdır, onlar ədəbiyyat biliciləri və yaxşı təşkilatçıdırlar. Onlardan hər biri sovet ədəbiyyatı qrupları üzrə ekspertdir. Nəşrlərin planını tutur, tərcüməçilər, redaktorlar tapır, texniki-maliyyə məsələlərini həll edirlər. Əsl mədəniyyət işçiləri, hörmətli adamlar olan həmin şəxslər yazıçılarla eyni prosesdə iştirak edirlər, bu da sovet ictimai həyatının ən gözəl xüsusiyyətlərindən biridir.

Beləliklə, gözlərimiz önündə sovet xalqları ədəbiyyatının saysız-hesabsız təzahürləri, sosialist dövlətində yeni cəmiyyətə xas ədəbiyyatın inkişafı canlanır, qarşımızda sovet xalqının ümumi həyat və fəaliyyət mənzərəsi açılırdı. Birinci katib Fadeyev də, Bakı fəhlələrinə müraciətlə oxuduğu, hərarətli mühazirəsində bu məqama toxundu: "Yoldaşlar, Azərbaycan xalqının böyük şairi Nizaminin parlaq yubiley günlərində də biz, harada - neft mədənində və ya masa arxasında - çalışmağımızdan asılı olmayaraq, həyatımızın hər saatında olduğu kimi, öz bəşəri işimizi irəli aparacağıq".

Və beləliklə, biz - qardaş xalqların nümayəndələri o tədbirlərdə təkcə bilgi deyil, həm də stimul və dəstək qazandıq.

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 8 may.- S.30.