"Ədəbiyyat nəzəriyyəsi"
silsiləsi
1. Romantizm
Su paklığı var hər şeyin bətnində,
yuxarı sudu, aşağı su.
Qaranlıqların bətnindən çıxarır
işığı su.
Yaman çox görünsə
də gözlərimizə,
Çoxdur, ancaq yaxşıların yaxşısı.
Yaxşılıqlar üçündür fələyin
min oyunu da.
Məhşər günü
iynənin gözündən
keçəcək,
düzələcək dəvənin
boynu da.
Hər işi gözəl olacaq dünyanın.
Çəkiləcək dağların üstündən
ah.
Hər şeyi yaxşı görür
başımız üstündə
Allah.
Yaxşılıqla fırlanır yer,
məhəbbət ələyir
göy.
Yaşamaq gözəldir,
Gözəldir hər şey!
2. Modernizm
Nə zamandır bu dünyada
çarmıxa çəkilib
ədalət.
Bəsit təfəkkür sayılır
məhəbbət.
Aldanılmaq, aldatmaq ən gözəl adət.
Quduzlaşıb insanlar,
fəlakət gətirir
müharibələr,
tökülür nə qədər qanlar.
Hələ də davam edir
Adəm
övladları
Habillə, Qabillə başlanan ədavət.
Yenə
Süleymanları düşündürmür
Ayaq altda qalan qarışqa
taleyi,
Haqsızlıq bürüyüb yeri, göyü.
İnsanlar fəlakət içində,
göylərə bülənd
olub ah!
Görmürsə dünyanın fəlakətlərini,
yoxdur Allah!
3. Realizm
Kiçik həşəratlar böyük
həşəratların yemidi,
kiçik balıqlar
böyük balıqların.
Ot-ələf qoyunun, ceyranın,
atın yemidi,
quzu, ceyran canavarın, şirin, pələngin.
Çaylar kiçik balıqların
oylağıdı,
Okeanlar balina kimi nəhəngin.
Mübarizənin, cəngin
Üstündə
qurulub həyat,
Kim güclüdürsə, o, daha
yuxarılarda
açır qanad.
Tarixin səhifələrini boğan bu nə qandı?
Dünyada ən mədəni,
ən vəhşi məxluq insandı.
Dünyanı idarə edən
təkcə ağıl
yol,
həm də gücdü, zordu.
Həyatın bir oyunu var:
kim kimi yordu.
4. Postmodernizm
Boş şeydi insanın doğulması,
ölüm də adi bir şey.
Ata olmaq da boş
şeydi,
ana olmaq da boş şey.
Boş şeydi
sevgi də, məhəbbət də.
Boş şeydi
vüsal da həsrət də.
Boş şeydi qocaya hörmət,
boş şeydi uşağa rəğbət,
boş şeydi dünən də, sabah da.
Belə
boş şeydi
kainatı idarə
edən Allah da.
Boş şeydi
dünyanın qarası,
ağı da.
hər şey məndən aşağıda.
5. Sürrealizm
Bənövşənin boynu bükülüdü,
məkanı kol dibi.
Elə bil qaratikan budağından çəkilib dara.
Düzlərə gözəllik verən
qırmızı yanaqlı
lalənin bağrı
qara.
Tikanı
gözəl qızılgül
nə vaxtdır bülbülü salıb
odlara.
Odur ki, nəğməsi nalə,
gözləri kordu.
İy bilməsi zəifsə də,
gözləri işıqlıdı
qurdun.
Kölgəsi böyük olan ağaclar verməyir bəhər.
Ən ağıllı heyvan ilandı,
dili haçadı, dişinin altında zəhər.
İnsanın bir adı bəşərdi:
bir əməli xeyir,
bir əməli şərdi.
Hələ ki insanların hamısını
tərbiyə edə bilməyib nə qanun, nə din.
Dişləri necə də gözəl görsənir
küçənin ortasında
gəbərmiş it cəmdəyinin.
Hamının nöqsanı,
hamının səhvi
var,
İrili-xırdalı cinayətkardı
hamı,
bilmirik qınayaq kimi.
Hər şey olduğu kimidi:
elə gördüyün
kimi.
elə dərk etdiyin kimi.
6. Ekzistensializm
Kimsənin yanında səhvim
yox,
Allahın yanında günahım.
Dünənim səhvsizdir,
bugünüm səhvsiz,
səhvsiz olacaq sabahım.
Həmişə haqqı dedim,
haqqın yanında
durdum.
doğru sözümlə
coşdum.
Düz oldum,
təmiz oldum,
haqq uğrunda vuruşdum.
Məni
qınaya bilməz
həyatda heç
bir insan,
Mən üzüağ çıxmışam
vicdan hesabatından.
Haqqı
dəyişməmişəm
dünyanın sərvətinə,
Yoxdur bir ehtiyacım
Kimsənin qiymətinə.
Üzümü göyə tutub
Günah
sahibləritək
Çəkməyirəm ah,
Mən sənin qarşında
üzüağam, Allah!
Vicdanımın önündə
üzüağam, Allah!
7. Yenisi
T.Əlişanoğluna
Hər şeyin yenisi...
Fikir yeni,
Söz yeni,
Münasibət yeni...
Yeni dünya,
Yeni insan,
Yeni düşüncə...
Məhəbbət yeni...
Yaşam
yeni...
Hər sözü,
Hər şeyə
Naxış yeni,
Allaha baxış
yeni.
Ən köhnə dost Allahdır,
Ən yeni dost Allah.
Hər şeyin yenisi,
Dostun köhnəsi.
Əski
dünya,
Köhnə xatirə,
Yeni sabah.
Allahın yenisi,
Yeni
Allah.
8. Tənqidi realizm
I
Allah!
Binasını düzgün qurmamısan
dünyanın,
Bir şeytana gücü çatmır
milyonlarla insanın.
Hakimlər torpağa içirir qanı.
Dünyanın çoxu su olsa da,
səhralar yanır susuzluqdan.
Göylər düzgün bölə
bilmir varın,
Torpağı qızdıran günəş
əridə bilmir dağların qarın.
Əyri
xətt kəsir düzü,
Zaman yelə
verib nə qədər izi.
Ot-ələf bitməyən dağların,
Günəşi görməyən zülmət
dərələrin
De kim çəkir
dərdini?
Namərdlərə möhtac etmisən
Necə-neçə mərdini.
Daim əzab verdin,
Daim dərd
verdin.
Eşqinə sadiq düzə.
Niyə çəkilmisən göylərə?
Niyə
gizlənmisən,
niyə görünmürsən
gözə?
Yaratdığın dünyada ədalət hanı?
Həyatı dərk edəndə
öldürürsən insanı.
Niyə
Yer dolanır Günəşin başına,
Ay dolanır
başına Yerin?
Yaltaqlığı onlardan öyrənib
Şərə qulluq edən bəşərin.
Toyun yasa qarışıb,
xeyirin şərə,
toxuna qarışıb
acın.
Güclülər də
Zəiflər də
Olub sənin möhtacın!
II
Deyirlər, ən böyük
şairsən özün,
Yazıb-yaratmısan hər şeyin düzün.
Heyif ki, tənqidçi gözündən uzaq
Qurmusan dünyada
nə qədər duzaq.
Xeyir olan yerdə şər yaratmısan,
Sülh olan yerdə hərb yaratmısan.
Ağ-qara içində min rəngli
insan.
Min rəngdə xasiyyət,
dəb yaratmısan.
Yerlərin, göylərin dərindən-dərin,
Təzaddır, düz gəlmir qafiyələrin.
Bükürsən dünyaya qaranı,
ağı,
Amma yeddi rəngdir göyün qurşağı.
Beş rəngi, beş
günü harada qaldı?
Qurduğun bu qədər oyunlar nədir?
Udan kim, uduzan
kimdi bilinmir.
Bilinmir dünyada
nə qeylü-qaldı.
III
Cəhənnəmi neylirdin,
var idisə cənnət,
Vüsal
olan yerdə
nəyə lazım idi həsrət?
Şeirinə necə verim qiymət?
Şair
olan qovuşdurardı
Leylini Məcnuna,
Şirini Fərhada.
Yaratmazdı dünyada
bu qədər qan-qada.
Məcnun olan yerdə neylirdin İbn Salamı?
İki nəfər olan yerdə
artıqdı üçüncü,
bilmirdinmi?
Odur ki, məhəbbət üçbucağında
batır hamı,
Bermud üçbucağında
olduğu kimi.
Pozulubdu
qafiyəsi dünyanın,
nə qayda var, nə qanun.
İndi hamı sərbəstdir.
Çoxalıb kəfəni yırtan ölülər.
Ağıllılar haram yeyir,
rüşvət alır,
var yığır.
Halalını uca tutub
Şeir yazır
dəlilər.
Şirin
olduğu qədər
niyə çoxdur
ağrısı məhəbbətin?
Şeirinin fikri anlaşılmazdı,
dili çətin.
Şairlik kimsəyə gəlməsin
asan.
Tanrı, sən də özünü şairmi sanırsan?
9. Simvolizm
Göy bir az Allaha bənzəyir -
ənginliyi ilə.
Ümman
bir az
Allaha bənzəyir -
dərinliyi ilə.
Ulduzlar bir az Allaha bənzəyir -
hərəkəti ilə.
Torpaq bir az Allaha bənzəyir -
bərəkəti ilə.
Səhər bir az
Allaha bənzəyir -
Günəşi ilə.
Od bir az Allaha bənzəyir
-
atəşi ilə.
Dağlar
bir az
Allaha bənzəyir -
ucalığı, yüksəkliyi
ilə.
Şairlər bir az
Allaha bənzəyir -
tənhalığı, təkliyi
ilə.
Gözəllik bir az
Allaha bənzəyir -
ünvanıyla, adıyla.
İnsan
bir az
Allaha bənzəyir -
yaratmaq istedadıyla.
Hər şey Allaha bənzəyir,
ancaq Allah heç nəyə,
heç kimə bənzəməz.
Yalnız
özünə bənzəyir
Allah,
Allaha yox
əvəz.
10. Futurizm
Mən
- iki dəfə "Mən varam" - deyən,
Mən - iki dəfə özünü
dərk edib öyən.
Mənəm əbədi zamanın
ilk uşağı,
Mən doğdum
qaranlıqdan işığı.
Mən
- "Ol" sözünün
ölçüsünə sığmayan
ən kiçik, ən böyük an.
Mənəm köhlənini əbədi
çapan
ən böyük zaman.
Səs mən,
Ün mənəm.
Haqq mən,
din mənəm.
Mən yaratdım
səni, mən yaratdım onu.
Mənəm yerin-göyün cazibə
qanunu.
Mən xeyir, mən - şər.
Mən
- Allah, mən bəşər.
Mənəm yerin göylə bağladığı ülfət.
Mənəm hamıya aydın ən böyük həqiqət.
Mənəm gizlinləri açılmayan
ən böyük sirr.
Mən - Ağa,
mən - Mir.
Mən
- halal yaşayan babaların
nurunu, saflığını
gələcəyə ötürən
Sadıx kişinin
oğlu Ağamir.
Ağamir CAVAD
Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 20 noyabr.- S.28.