Sükuta heyran qalmaq

- Müstəmləkəçilik haqqında

Abdulrazak Gurnah-Ədəbiyyat üzrə 2021-ci ilin Nobel mükafatçısı

Abdulrazak GURNAH - 1948-ci ildə Zənzibar adasında ərəb əsilli müsəlman ailəsində anadan olub. 1968-ci ildə Zənzibarda ərəblər əleyhinə fikirlər yarandığı üçün Böyük Britaniyaya köçüb və təhsilini orada davam etdirib. 1980-1982-ci illərdə Nigeriyada Bayero Universitetində mühazirələr oxuyub. 1982-ci ildə İngiltərənin Kent Universitetində doktorluq dərəcəsi alıb. 1985-ci ildə Kent Universitetində müəllim olaraq qəbul edilib və ilk növbədə Şərqi Afrika, Hindistan və Karib hövzəsindəki İngilis koloniyalarından olan postkolonial ədəbiyyat və diaspor yazıçılarının işləri haqqında mühazirə kursları verib.

Hal-hazırda professor olaraq Kent Universitetinin İngilis dili fakültəsi aspiranturasının müdiridir.

2021-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısı Zənzibar əsilli ingilis yazıçısı Abdulrazak Gurnahın əsərləri ilə bağlı "Nyu York Tayms" qəzetinin hazırladığı məqaləni təqdim edirik.

Nobel komitəsi elanında "Mədəniyyətlər və qitələr arasındakı körfəzdəki müstəmləkəçiliyin təsirlərinə və qaçqının taleyinə barışmaz və şəfqətli şəkildə nüfuz etməsini" yüksək qiymətləndirdi. Gurnah Zənzibarda anadan olub, 18 yaşında İngiltərəyə gedib və hər iki iş - həm müəllimlik, həm də yazıçılıq onun həyatında böyük yer tutur. Bir çox romanı sürgün, yerdəyişmə və qırıq kimlik mövzularından bəhs edir.

Gediş xatirəsi (1988)

Abdulrazak Gurnahın ilk romanı, Şərqi Afrika sahilində yerləşən Keniyada zəngin əmisi ilə birlikdə yaşamağa göndərilməzdən əvvəl totalitar rejim altında mübarizə aparan bir gənc haqqında söhbət açılır. Rəyçimiz bunu "bir insanın həyatı üçün bir məqsəd tapmaq uğrunda mübarizəsi və yoxsulluq və sürətli dəyişikliklər altında yıxılan ənənəvi bir cəmiyyətin qorxunc portreti" kimi qiymətləndirir.

Cənnət (1994)

1994-cü ildə Buker mükafatı üçün qısa siyahıya alınan bu romanda, Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl Şərqi Afrikada baş verən hadisələrdən və 12 yaşındakı Yusifin bir təqaüdçüyə, xidmətçi olaraq varlı bir tacirə təhvil verilməsindən bəhs olunur. Kitab boyunca Yusif təbii həyat, qarşılaşdıqları digər qəbilələr və təhdidlərlə birlikdə qitəyə etdiyi gəzintiləri izah edir. Rəyçimiz bunu "həm həssas bir oğlan, həm də bütöv bir qitə üçün azadlığın təbiəti və günahsızlığın itirilməsi ilə bağlı kəskin bir düşüncə" adlandırır.

Sükuta heyran qalmaq (1996) - Adı açıqlanmayan bir dastançı 1960-cı illərdə Zənzibardan İngiltərəyə qaçır və tezliklə bir ingilis qadına aşiq olur və ailə qurur. Orada rast gəldiyi irqçiliklə mübarizə apararkən, barışmaq cəhdlərinə görə də özü nifrətlə mübarizə aparır. Kitab "korroziyalı gülməli və amansız" kitabdır, rəyçimiz belə yazır. "Gurnah, hər biri digərinə olan əlaqələrinə görə onu inkar edəcək iki mədəniyyət arasında tutulan bir insanın əzabını ustalıqla təsvir edir".

Dəniz kənarında (2001)

Qanunsuzluqdan və korrupsiyadan qaçan Zənzibarlı 65 yaşlı tacir Saleh Ömər İngiltərədən sığınacaq almaq üçün müraciət edir. Kitabda, İngilis immiqrasiya məmurlarının təsadüfi qəddarlığı və Salehin sakit bir dəniz sahilindəki bir qəsəbəyə köçürülməsi səbəbilə köçürülmə səylərinin əsasını təşkil edən distopik bürokratiya haqqında məlumat verilir. Təsadüfən Salehə və ailəsinə böyük əziyyət verən adamın oğlu ilə tanış olur və onların son dostluğu ailə tarixlərinin uzlaşmasıdır. Rəyçimizin yazdığı kimi: "Saleh Ömərin öz dostluğuna sığınacaq tapması, təcrübə əsasında sığınacaq tapması qeyri-adi dərəcədə təsirli olur".

Çöl (2005)

Bu romanda iki bədbəxt sevgi hekayəsi dolaşır: 1899-cu ildə İngilis bir macəraçı və "anti-İmperiya divarı" Şərqi afrikalı bir satıcı tərəfindən ələ keçirilərək bacısı Rehanaya aşiq olur və qalmaqala səbəb olur. Onilliklər sonra, bir Zənzibarlı akademiki öz ailəsinin sıxıntılarını danışır: qardaşı Rehananın nəvəsinə necə aşiq olmasından söhbət edir.

Çınqıl Ürək (2017)

Zənzibarda böyüyən Səlim, ailəsinin niyə dağıldığını və romanın əvvəlində dediyi kimi "atam məni istəmədiyini" heç vaxt bilmir. Daha sonra, mükəmməl bir akademik Səlimə İngiltərədə təhsil almaq imkanı verdikdən sonra, ailənin gözləntiləri altında çökür. Rəyçimiz qeyd edir ki, "Bu romandakı kiçik obrazlar belə, bu kitabın ən gözəl zövqlərindən biri və dünyasını son dərəcə dolğun edən bir seçimidir".

Tərcümə etdi: Tural CƏFƏRLİ

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 16 oktyabr.- S.7.