Azərbaycan kinosunda
qadının xoşbəxtlik
qayğıları
Qadınlar
cəmiyyətdə əhəmiyyətli yer tutmağa, məsul
vəzifələrdə təmsil olunmağa, sosial mühitdə
geniş fəaliyyət göstərməyə başlayandan
sonra sənət adamları - yazıçılar, dramaturqlar,
rejissorlar qadınlarla bağlı mənəvi məsələləri
öz əsərlərinin əsas mövzusu kimi seçdilər.
Azərbaycan
qadını azaddır, müasirdir, savadlıdır,
çalışqandır, ancaq bütün bunlarla paralel
olaraq, onun yenə özünəxas dərdləri, qadın
problemləri vardır.
Çox
güman ki, Sovet dövründə yaranmış ifadədir:
"qadın xoşbəxtliyi"...
Ən
çox bu arzunu qadınlar bir-birinə arzulayır. Bəlkə
də yüzlərlə qadından soruşsan ki, nədir
qadın xoşbəxtliyi? Onların hər biri bu suala fərqli
cavablar verəcək. Biri qadın xoşbəxtliyini oxuyub
yaxşı təhsil almaqda, digəri öz ayaqları
üstündə dura bilməkdə, bir başqası ailədə,
məişətdə, sevgidə və sairədə görəcək.
"Qadın
xoşbəxtliyi"nin tam olaraq nə olduğunu izah edə
bilməyən qadınlar belə bu arzunu öz həmcinslərinə
qarşı işlədirlər. Sanki bütün qadınlar
ürəyinin gizlinlərində bu sualın cavabını
bilir. Hətta onun nə olduğunu asanlıqla dilə gətirə
bilməsələr də.
Ötən
əsrin ortalarından başlayaraq, Azərbaycan kinosu da bu
suala cavab axtarmağa başladı. Bir çox filmlərin
qadın qəhrəmanları xoşbəxtlik
axtarışına çıxmış, xoşbəxtlik, səadət
axtarıb tapmağa çalışmışdılar.
Bu filmlərdən
biri "Ögey ana" (1958) filmi idi. Rejissor Həbib
İsmayılovun çəkdiyi filmdə o dövrün məşhur
aktyorları çəkilmişdi. Nəcibə Məlikova
(Dilarə), Fateh Fətullayev (Arif), Həqiqət Rzayeva (Qəmər),
Nəsibə Zeynalova (Fatmanisə), unudulmaz Ceyhun Mirzəyev
(İsmayıl) və başqalarının
yaratdığı obrazlar bu gün də
tamaşaçılar üçün olduqca
maraqlıdır.
Nəcibə
Məlikovanın yaratdığı Dilarə obrazı
uşaq vaxtlarından nağıllardan
tanıdığımız, çox zaman nifrət etdiyimiz
pisniyyətli, qəddar ögey analardan olduqca fərqlidir. O,
şəhərdəki həyatını, işini kəndə
dəyişir, sevdiyi adamla evlənib kənddə
yaşamağa, burda xeyirxah, mərhəmətli həkim kimi
tanınmağa, sevilməyə başlayır. Arifin anasız
qalan oğlu balaca İsmayıla doğma ana olmağa
çalışır. Lakin İsmayıl üçün
şəhərdən gələn yad qadını ana kimi qəbul
etmək çətindir. Ancaq həm də ana nənəsi
dünyasını dəyişmiş qızının yerini
alan bu qadını qəbul etmək istəmir. Nənə
İsmayıla təsir edir. Bu səbəbdən əvvəlcə
çox sakit, mehriban uşaq olan İsmayılın xarakteri dəyişir,
o, davakar, cığal, acıqlı uşaq olmağa
başlayır. Lakin Dilarə təslim olmur. O, bir yandan ürəyinə
övlad dağı çəkilmiş ananı incitmədən,
qəlbini yaralamadan özünü sübut etməyə
çalışır, digər yandan da İsmayılın qəlbini
ələ almaq istəyir. Təbii ki, xeyirxahlığı, fədakarlığı,
şəfqəti sayəsində Dilarə buna nail olur. Film
xoşbəxt sonluqla başa çatır.
1960-cı
ildə Bakı Televiziya Studiyasında Kamil Rüstəmbəyov
tərəfindən çəkilmiş "Aygün"
tammetrajlı filminin ssenarisi Səməd Vurğunun eyniadlı
poeması əsasında yazılmışdır. Filmdə təzə
ailə qurmuş iki gəncin münasibətlərindən,
ailə problemlərindən danışılır. Aygün
obrazını da sevimli aktrisamız Nəcibə Məlikova
yaradıb. İlk Azərbaycan televiziya bədii filmi sayılan
"Aygün" filmində digər baş rolları Həsənağa
Salayev, Rəna Topçubaşova kimi aktyorlar oynayıb.
Aygün
konservatoriyanın yetirməsi, istedadlı bəstəkardır.
Lakin onun sevib-seçib ərə getdiyi adam sənət
dünyasından uzaq sahədə çalışır.
İlk vaxtlar hər şey yolunda getsə də,
Əmirxanın yersiz qısqanclığı ucbatından ailədə
tarazlıq itir. Aygün sevimli sənətiylə ailəsi
arasında seçim qarşısında qalır. Ailə
dağılmaq təhlükəsiylə üz-üzə
olanda, hətta dünyalar şirini körpə də ailəni
xilas edə bilmir. İllər ötür, Əmirxan səhvini
anlayır, dağılmış ailə bərpa olunur, ailə
yenidən birləşir. Ancaq itirilən zamanı, boşa xərclənən
illəri kim geri qaytaracaq?
Bu gün
də Azərbaycan qadını Aygünün üzləşdiyi
problemlə üzləşməkdədir. Hələ də
bir çox qadınlar sənəti, işilə ailəsi
arasında seçim qarşısında qoyulur, ya ailəsi
dağılır, ya da karyerasından, xəyallarından
imtina etməli olur. Səməd Vurğun "Aygün"
poemasıyla əslində günümüzədək aktual
olan bir məsələdən söhbət
açırdı. Həmin problemi ekranlara daşıyan sənətkarlar
mənəvi dərs verməyə
çalışırdılar.
"Onun
bəlalı sevgisi" (1980; rejissor Ziyafət Abbasov) filminin
baş qəhrəmanı Şövkət cavan, gözəl,
fabrik direktoru olan qadındır. Şövkətin bir dəfə
ailəsi dağılıb, onu başa düşməyən
adamla yolları ayrılıb. Ondan sonra özünü tamamilə
işinə həsr edib, az qala qadın olduğunu,
qadınlıq hisslərini, arzularını, bir sözlə,
"qadın səadəti"ni unudub. Bir gün diplom işi
üçün istehsalı idarəetmə mövzusunu
seçən tələbə Bəhruz fabrikə təcrübə
dalınca gəlir. Bəhruz (Mikayıl Kərimov),
Şövkətin (Nataliya Tağıyeva) ürəyindəki
buzları əridə bilir, onu ətrafındakı zərərli
qüvvələrdən qoruyur, təkcə işlə,
fabriklə bağlı gözlərini açmır, həm də
qadının həyat, sevgi və xoşbəxtlik barədə
fikirlərini dəyişir. Şövkət xoşbəxtlik,
çoxdan unutduğu sevgi, nəhayət, özü
haqqında düşünməyə başlayır. Sərt,
ciddi xarakterli fabrik direktoru birdən-birə şən
gülüşlər saçan, yeniyetmə qız kimi həyəcanlanan,
duyğulanan, sevən, sevilən qadına çevrilir.
Azərbaycan
kinosunda yazıçı, ssenarist, rejissor Həsən Seyidbəylinin
yaratdığı qadın obrazlarının xüsusi yeri
var. Bunlardan biri "Telefonçu qız" (1962) filmidir.
"Telefonçu
qız" filminin qəhrəmanı Mehriban elə adı
kimi mehriban bir qızdır. O, həyatda öz yerini tapmağa
çalışan, dünyanı, ətrafı, cəmiyyəti
öyrənmək istəyən, ilk məhəbbətlə
tanış olan səmimi bir obrazdır. İlk məhəbbətlə
tanışlıq ona əvvəlcə sevinc vəd etsə də,
o, kədərlə üzləşir, xəyalları
puça çıxır. Rastına çıxan, sevdiyi
adam xəyalındakı obraza çata bilmir, ancaq Mehriban
heç də ruhdan düşmür. O, əvvəlkindən
də artıq səylə işləməyə, insanlara
mehribanlıq göstərməyə, xeyirxahlıq etməyə
başlayır. Gənc qız kədəri özündən
qovur, insanlara bundan sonra ehtiyatla yanaşmalı olduğunu
düşünsə də, onlara inamını tamamilə
itirmir. Mehriban rolunun ifaçısı gözəlliyi ilə
tamaşaçını ekran qarşısında kilidləyən
ukraynalı aktrisa Raisa Nedaşkovskaya, Zakir rolunun
ifaçısı isə Nodar Şaşıqoğlu idi.
"Xoşbəxtlik
qayğıları" (1976, Həsən Seyidbəyli) filminin
ana obrazı Rüxsarə (Şəfiqə Məmmədova) ərinin
ölümündən sonra özünü uşaqlarına həsr
eləmiş, qadın sevincini, səadətini unutmuşdur.
Çoxuşaqlı ailənin əsas yükü indi onunla
oğlu İbrahimin çiyinlərindədir. Ananın arzusu
budur ki, beş qızının hamısını el adətilə,
bahalı cehizlərlə ər evinə
köçürtsün. Ananın bu inadı ucbatından
qızlar sevdiyi oğlanlara qovuşa bilmirlər. İbrahim isə
bacılarına cehiz düzəldə bilmək fikrilə lap
başını itirib. Ancaq qızlar birləşib Rüxsarəni
və qardaşları İbrahimi inandırırlar ki, xoşbəxtlik
cehizlə, şan-şöhrətlə
ölçülmür.
Qızların
xoşbəxtliyə gedən yolda ən böyük maneələri
olan cehiz haqqında ananın köhnə fikirləri get-gedə
sarsılır, o, müasir dövrün tələblərinə
uyğun davranmağa başlayır. Ancaq bu mövzu hələ
də Azərbaycan qadınının gündəmində
olan, onun xoşbəxtliyə gedən yolunda əngəllər
yaradan, hətta deyərdim ki, çox vaxt taleyinə təsir
edən problemlərdən biri olaraq qalır. Məhz bahalı
cehiz gətirə bilməyəcək deyə oğlunun
sevdiyi, seçdiyi qızı gəlin olaraq görmək istəməyən
adamlar hələ də mövcuddurlar. Yaxud da hansısa
qızı məhz gətirəcəyi cehizə görə gəlin
namizədi olaraq görə bilən adamlar hələ də
var. Həsən Seyidbəylinin ötən əsrin 70-ci illərində
toxunduğu bu mövzu təəssüflər olsun ki,
insanımız, cəmiyyətimiz üçün hələ
də aktual olaraq qalmaqdadır.
Bu filmə
görə rejissor Həsən Seyidbəyli Riqada keçirilən
X Ümumittifaq Kinofestivalında "Məişətdə
keçmişin qalıqlarına qarşı mübarizə və
yeni mənəvi normaların təsdiqi mövzusunun işlənməsinə
görə" münsiflər heyətinin diplomu ilə təltif
edilmişdir.
Sevinc ELSEVƏR
Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 23
oktyabr.- S.32.