Doktor Con Faustusun əhvalatı

Faustun şəxsiyyəti və həyatı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Amma qəbul edilmiş versiya belədir ki, İohann Georq Faust təxminən 1480-ci ildə Almaniyada doğulub, bir müddət müəllimlik edəndən sonra Avropa səyahətinə çıxıb, sehrbazlıq və qara magiyayla məşğul olduğuna görə bir çox şəhərlərə gəlişi qadağan edilib. Öldüyü il kimi 1540 və ya 1541-ci il qəbul olunur. Versiyalardan birinə görə əlkimya təcrübəsi vaxtı partlayış baş verib və Faust həmin partlayışda ölüb. Meyiti yandığı üçün camaat onun İblisə satıldığını və İblisin onu şəxsən özü öldürdüyünü zənn edib.

O vaxtdan "ruhunu İblisə satan Faust" haqqında əfsanə yayılmağa başlayıb, 1590-cı illərdə Almaniyada kitab kimi çap olunub, tezliklə aparıcı Avropa dillərinə tərcümə edilib.

Bu əfsanə əsasında çoxsaylı ədəbi əsərlər yazılıb (Kristofer Marlo, İohann Volfqanq Höte, İvan Sergeyeviç Turgenev, Tomas Mann və s.).

Əfsanənin almancadan ingiliscəyə təbdil edilmiş versiyasını nəzərinizə çatdırırıq (tərcümədə imkan qədər orijinal mətnə, müəllif üslubuna sadiq qalınmağa çalışılıb).

Faustusun 24 il ərzində istədiyini etmək üçün İblisə satılması, həmçinin Qulluqçusu Mefistofoleslə bir yerdə törətdiyi ağlagəlməz işlər haqqında hekayət.

İblisin onun dalınca gəlib onu Parçalaması haqqında əlavəylə

I fəsil

Faustusun dünyaya gəlməyi və ailəsi haqqında

Doktor Con Faustus Almaniyada doğulmuşdu və atası kasıb işçi olduğu üçün oğluna Savad verə bilməmişdi, amma onun kənddə yaşayan sonsuz Qardaşı var idi və əmi qardaşı oğlunu çox istədiyi üçün onu oxutdurub Alim etmək qərarına gəldi. Buna görə də onu Latın Məktəbinə yazdırdı və uşaq Oxumaqda Uğur qazandı, məktəbi qurtarandan sonra isə İlahiyyat oxumaq üçün Universitetə göndərildi. Təhsilin bu sahəsi Faustusun xoşuna gəlmədiyi üçün o, Qara Magiya və Sehrbazlıq öyrənməyə başladı və tezliklə bu sahələrdə elə Ustalaşdı ki, müəyyən Müddətdən sonra heç kim onunla rəqabət aparmaq gücündə olmadı. O, eyni zamanda İlahiyyatı da yaxşı öyrəndi və həmin Fakültənin Doktorluq Dərəcəsini aldı, bundan sonra Tanrı yolundan üz döndərib öz Maraqlarına xidmət etməyə başladı.

II fəsil

Faustus İblisi çağırır və onu öz

evində peyda olmağa məcbur edir

Narahat Ağlı Gecə-Gündüz fəaliyyətdə olan Faustusun qartal qanadlı xəyalı Dünyanın üstündə uçmaq, Göyün və Yerin Sirrini öyrənmək istədi. Nəticədə Faustus xətri istədiyi vaxt İblisi yanına gətizdirmək bacarığına yiyələndi.

Bir gün Faustus dostuyla bir yerdə Almaniyanın Virtemberq şəhəri yaxınlığında yerləşən Meşədə gəzişirdi, həmin dostu onun Bacarığını gözüylə görməyi arzulayırdı və Faustusa yalvarırdı ki, Mefistofolesi necə çağırdığını ona göstərsin. Doktor o saat çağırdı və İblis birinci çağırışdan sonra Meşədə elə möhkəm Səs-küy qaldırdı ki, elə bil Yerlə Göy toqquşdu. - Sonra möhkəm nərilti qopartdı, elə bil Meşə Vəhşi Heyvanlarla dolu idi. - Onda doktor İblis üçün Dairə yaratdı, İblis Daş döşənmiş küçədə gedən On Min At arabasının səs-küyüylə o dairənin ətrafında fırlanmağa başladı. - Daha sonra o, göy gurultusu və ildırımlar yaratdı, elə bil Dünyanın Axırı çatmışdı.

Səs-küyə heyran qalan Faustusla Dostu İblisin yanında çox qalmaqdan qorxub getmək qərarına gəldilər; amma İblis indiyə qədər eşitmədikləri musiqilərlə onları əyləndirməyə başladı. - Bu, Faustusu ilhamlandırdı və o, Zülmət Şahı adından Mefistofolesə əmr etdi ki, Mefistofoles həqiqi qiyafəsində peyda olsun; həmin Dəqiqə onun Başının üstündə nəhəng Odlu Əjdaha peyda oldu. - Faustus yenə ona əmr etdi və onda Meşədə Ah-nalə qopdu, elə bil Cəhənnəm bütün sakinləriylə bir yerdə qabaqlarına sərildi. - Faustus İblisə çoxlu suallar verdi və çoxlu fokus göstərməsini əmr etdi.

III fəsil

Mefistofoles Doktorun evinə gəlir;

onların arasında baş verənlər haqqında

Faustus Ruha əmr etdi ki, sabah Saat onda onun evinə gəlsin. - Təyin olunmuş Saatda Ruh onun evinə gəlib nə istədiyini soruşdu. Faustus cavab verdi ki, Ruhun onun bütün Arzularını və Əmrlərini yerinə yetirməsini istəyir:

Birincisi, bu gündən Faustusun Öldüyü günə qədər Ruh onun bütün istəklərini yerinə yetirməlidir.

İkincisi, nə istəsə Ruh onun üçün gətirməlidir.

Üçüncüsü, nə bilmək istəsə, Ruh ona danışmalıdır.

Ruh cavab verdi ki, özü buna Qərar verə bilməz, əvvəlcə ona hökmranlıq edən Şahla görüşməlidir. Çünki o dedi, bizim Hökmdarlarımız var, onlar bizi idarə edir və istədikləri vaxt Evə çağırır, biz Lüsiferin bizə verdiyi Hökm çərçivəsində hərəkət edirik, Lüsifer isə Qüruruna görə Göylərdən qovulub, daha artığını sənə deməyə ixtiyarım yoxdur, çünki hələ sən bizə qoşulmamısan. - Sən mənim İstəyimi yerinə yetirəcəksən, Faustus dedi, mənsə səninlə bir yerdə lənətlənməyəcəyəm. - Onda Ruh dedi ki, sənin İstəklərin yerinə yetməyəcək və yerinə yetə bilməz, çünki sən mənimsən və bütün Aləm yığışsa, səni mənim Hökmümdən ala bilməz. - Get burdan, Faustus dedi, Gecə yenə yanıma gələrsən.

Ruh yoxa çıxdı və Faustus fikirləşməyə başladı, necə etsin ki, həm Arzuları yerinə yetsin, həm də İblisə satılmasın.

Faustus bu Düşüncələrlə günü keçirtdi. Gecə düşdü və Ruh onun yanına gəlib dedi: Şah əmr etdi ki, sənə itaət edim, arzularını yerinə yetirim və istədiklərini sənə çatdırım. - Faustus dedi ki, o da Ruh olmaq istəyir, xətri istəyəndə gözəgörünməz olmaq istəyir, Mefistofoles isə daim onun Xidmətində dayanmalıdır. - Əgər Faustus Müqavilə kağızını imzalasa, istədikləri yerinə yetiriləcək, - deyə Ruh cavab verdi. Müqavilə bundan ibarətdir ki, Faustus özünü bütünlükdə, Bədənini və Ruhunu Lüsiferə bəxş edir, öz İnancından üz döndərir və bütün yaxşı İnsanların Düşməninə çevrilir, Razılaşma kağızını isə öz Qanıyla imzalamalıdır. - Faustus bu şərtlərə razılaşsa, deyə Ruh söz verdi, Ürəyindəki bütün Arzulara çatacaq, istədiyi Şəklə düşmək Bacarığına yiyələnəcək və Min dənə Ruh onun qulluğunda dayanacaq.

IV fəsil

Faustus qanını axıdır və İblisə satılır

Səhər Ruh Faustusun yanına gəldi, gəlmişəm Müqaviləni imzalayasan və sənə güc verim, dedi. - Faustus bunu eşidən kimi bıçağı götürüb sol əlinin venasını kəsdi, qanını üstünə axıtdı və qanıyla bunları yazdı:

Mən, ilahiyyat doktoru Con Faustus, açıq-aşkar etiraf edirəm ki, əşyaların və elementlərin təbiəti haqqında araşdırmalarım arzularımı yerinə yetirməyə zərrə qədər də kömək etmədi; insanlar mənə kömək edə bilmədiyi üçün Zülmət Şahına və onun köməkçisi Mefistofolesə müraciət etdim, cismən və ruhən onlara tabe oldum, bir şərtlə ki, onlar, söz verdikləri kimi, istəklərimi bütünlükdə yerinə yetirəcəklər. Bu razılaşmanı imzalamaqla razılaşıram və boynuma götürürəm ki, əgər onlar 24 il ərzində mənə səmimi və düzgün şəkildə xidmət etsələr və harda nə istəsəm yerinə yetirsələr, təyin olunmuş vaxtın tamamında cismim və ruhumla istədiklərini edə bilərlər. Tanrıdan və Məsihdən və bütün səmavi varlıqlardan imtina etdiyimi imzamla təsdiqləyirəm. Səmimiliyimi bildirmək üçün bu müqaviləni öz əlimlə və öz qanımla yazıb möhürümü basıram.

Con FAUSTUS

Faustus Müqaviləyə imza atan kimi onun Ruhu Mefistofoles od tutub yanmağa başladı, ağzından Alov püskürdü və bir an sonra təzə Ləpirləri izləyən Tula Sürüsü peyda oldu. - Sonra rəqs edən Öküz gəldi, sonra da bir-birilə süpürləşən Şirlə Ayı. - Ruh Doktorun qabağında çoxlu belə Səhnələr göstərdi və tamaşasını müxtəlif Musiqilər altında rəqs edən Yüzlərlə Ruhla yekunlaşdırdı. Rəqs və Musiqi qurtarandan sonra Faustus ətrafa baxmağa başladı və On Kisə Gümüş gördü, onları xərcləmək istədi, amma bacarmadı, çünki Gümüş Pullar o qədər isti idi ki, Doktordan başqa heç kim onlara toxuna bilmirdi.

Bu Əyləncə Faustusun o qədər xoşuna gəldi ki, imzaladığı Müqaviləni Mefistofolesə verdi, bir surətini də özündə saxladı.

V fəsil

Faustus Bavariya hersoqunu necə ələ saldı

Tezliklə bütün Qonşular Faustusun İblisə satıldığını öyrəndi və daha heç kim onunla dostluq etmədi, bircə Ruh onunla dostluq edirdi, tez-tez onun yanına gəlib, onu Fokuslarla əyləndirirdi.

Bavariya Hersoqu və Zalsburq Yepiskopu, həmçinin Saksoniya Hersoqu Faustusun Evinin yaxınlığında yaşayırdı, Mefistofoles adətən onların Zirzəmisinə gedib Ehtiyat saxladıqları ən dadlı yeməkləri gətirirdi.

Bir Gün Bavariya Hesoqu Ölkənin az qala Bütün Zadəganlarını nahara çağırdı, onlar üçün çoxlu Yemək bişirtdirdi. Zadəganlar gəlib Süfrəyə oturan vaxt Mefistofoles peyda olub bütün Yemək-içməyi özüylə apardı və onları dərin Təəccüb içində buraxdı.

Faustus vəhşi və ya ev Quşları görmək istədiyi günlərdə Ruh Dəstə-dəstə Quşları çağırırdı, Faustus Pəncərədən onlara baxırdı. Ruh Faustusa bir sehr də öyrətmişdi ki, o Sehrin sayəsində heç bir Qala qapısı və ya Kilidi Faustusa müqavimət göstərə bilmirdi.

İblis, həmçinin Faustusa Havada uçmağı və çoxlu başqa Şeylər də öyrətmişdi ki, hamısını bu Kitabda verə bilmərik.

VI fəsil

Faustusun yuxuda Cəhənnəmi görməsi

Faustus Ruhla Lüsiferin məğlubiyyəti və məğlub olmuş Mələklərin vəziyyəti haqqında xeyli Söhbət edəndən sonra Xəyalında və ya Yuxusunda Cəhənnəmi və Şeytanları gördü.

Bu Mənzərəni görəndən sonra maraqlandı və yanında dayanan Mefistofolesdən soruşdu ki, Birinci Qaranlıq Çuxurdakı adamlar kimlərdir? Mefistofoles cavab verdi ki, onlar özünü Həkim kimi qələmə verib Minlərlə adamın ölümünə bais olanlardır, burda onlara onların başqaları üçün hazırladığı Dərmanları verirlər, amma Nəticəsi başqa cür olur, çünki burda onlar Ölmək xoşbəxtliyinə sahib deyillər. O adamların başının üstündə içində Zəhər olan Dərman şüşələri düzülmüş uzun rəflər var idi.

Çuxurun yanından keçəndən sonra mən uzun, həddindən artıq qaranlıq Dəhlizə düşdüm, dəhliz adamla dolu idi: onların kim olduğunu soruşdum, Ruh cavab verdi ki, onlar Cibgirlərdir, o biri Dünyada adam çox olan yerlərdə gəzdikləri üçün burda da hamısını bir yerə yığıblar. Aralarında Böyük Yolda dayanan Quldurlar və başqa bu Qəbildən adamlar vardı.

Bir az gedəndən sonra Minlərlə Şərabçı və Milyonlarla Dərzi gördüm, o qədər çox idilər ki, onlar üçün ayrılmış Otaqda tərpənməyə yer yox idi.

Bir az qabaqda Ruh Zirzəminin Qapısını açdı, bayıra elə Tüstü vurdu ki, az qaldı boğulum, eyni zamanda Qara-qışqırıq eşitdim. Otaqda kimlərin olduğunu soruşdum, Ruh cavab verdi ki, bu otağa o biri Dünyada özünü Müqəddəs kimi qələmə verən Cadugərlər yığışıb, onlar burda dava edir, bir-birini cırmaqlayır.

Yaxınlıqda Aradüzəldənlər və Zinakarlar vardı, elə bərk qışqırırdılar ki, qorxdum.

Bir neçə addım sonra Duman içində xeyli adam gördüm, onların kim olduğunu soruşdum. Dəyirmançılar və Çörəkçilərdir, deyə Ruh cavab verdi; elə səs-küy salmışdılar ki! Dəyirmançı Çörəkçini çağırırdı, Çörəkçi Dəyirmançıya yalvarırdı ki, ona kömək etsin, çünki heç kim onlara kömək etmirdi.

Getməyə başladım və qabaqda minlərlə Alverçi gördüm, aralarında tanıdıqlarım da vardı, bu biri Dünyada Alıcılarını aldatdıqları üçün onları incidirdilər.

Mənə Cəhənnəmi göstərəndən sonra Ruhum Mefistofoles məni Qucaqladı və qaytarıb öz Evimə gətirdi, evdə özümə gəldim və Yuxuda gördüyümdən sarsılmışdım.

Özümə gələndən sonra Ruhdan soruşdum ki, Cəhənnəm Harda yerləşir? O, cavab verdi: Günahkarın düşdüyü yerdə Cəhənnəm yaradılıb. Cəhənnəmin Mahiyyətinə və Hüdudlarına qalanda isə, biz - İblislər və Şeytanlar belə şeyləri bilmirik, amma Tanrının Qəzəbi orda Od püskürür.

VII fəsil

Faustusun 20 tələbə ilə etdikləri

Faustusun evinin qabağında on üç tələbə yeddi başqa tələbəylə rastlaşıb söyüşməyə, sonra isə Dava etməyə başladılar. On üç tələbə Yeddi tələbəyə üstün gəlirdi. Onlara Pəncərədən baxan Doktor yeddi tələbənin on üç tələbəylə baş edə bilmədiyini görüb hamısını sehrlədi, hamısını Kor etdi, onlar görməsələr də, Dava etməyə, kimə gəldi Zərbə endirməyə davam etdilər, Adamlar da onlara baxıb güldü. Nəticədə Doktor onları aralayıb öz Evinə gətirdi və hamının Təəccüblü baxışları altında hamısının Gözünü açdı.

VIII fəsil

Faustus cavan oğlanın gözəl qızla evlənməsinə kömək edir

Bir nəcib cavan oğlan məlahətli qıza vuruldu, qız ləyaqətli və vacib Sima idi və Virtemberqdə, Doktorun Evinin yaxınlığında yaşayırdı. Cavan oğlan evlənmək niyyətilə xeyli qızın dalınca düşdü, amma Arzusuna çata bilmədiyi üçün ayaq üstündə əriməyə başladı, əgər Doktorla görüşüb, başına gələn Əhvalatı ona danışmasaydı, yəqin ki, Qüssədən öləcəkdi. Cavan oğlan sözünü qurtaran kimi Doktor dedi ki, qorxmasın, çünki onun Arzusu gerçəkləşəcək və o, arzuladığı və heyran olduğu qızın vüsalına yetişəcək, həmin gözəl qız isə ondan başqa heç kimi sevməyəcək və dediyini elədi: Faustus qızı sehrlədi və qız indiyəcən zəhləsi getdiyi oğlana vuruldu, ondan başqa heç kimi fikirləşə bilmədi. Faustus məqsədinə bu cür çatdı: oğlana sehrli Üzük verib dedi ki, Barmağına taxsın və oğlan Üzüyü barmağına taxan kimi qızın ona qarşı Fikri dəyişməyə başladı, Ürəyində oğlana qarşı məhəbbət baş qaldırdı. Qız oğlandan soruşdu ki, ona yaxşı Ər ola bilər, ya yox? Oğlan cavab verdi ki, hə, olaram və dünyanın ən Xoşbəxt adamı oldu, çünki səhəri gün onlar evləndilər və xoşbəxt yaşamağa başladılar.

IX fəsil

Faustus 7 qadını bazarda çılpaq oynamağa necə məcbur etdi

Faustus Bazarda gəzəndə Sırayla oturmuş yeddi Qadın gördü, Qadınlar Yağ və Yumurta satırdı, Faustus hərəsindən bir şey alıb getməyə başladı, Faustus gözdən itən kimi Qadınların səbətləri birdən-birə boşaldı, bütün Yağ və Yumurtalar yoxa çıxdı, Qadınlar heç nə başa düşmədilər. Onda onlara dedilər ki, Faustus onların məhsullarını sehrləyib və yoxa çıxmağı əmr edib, Qadınlar Tez Doktorun Evinə qaçıb məhsullarının əvəzini tələb etdilər. Faustus isə şəhər camaatı üçün Əyləncə quraşdırmaq fikrinə düşdü və Qadınları paltarlarını soyunub çılpaq halda oynamağa məcbur etdi. Qadınlar oynaya-oynaya Bazara qayıdıb gördülər ki, məhsulları Səbətlərindədir və bundan sonra paltarlarını geyinə bildilər.

X fəsil

Faustus Donuz otaran Kəndlini necə ələ saldı

Bir dəfə Faustus Virtemberqə gedəndə yolda Kəndli gördü, Kəndli Donuz Sürüsünü sürməyə çalışırdı, amma heyvanlar ona tabe olmurdu, yarısı o tərəfə qaçırdı, yarısı bu tərəfə. Kəndli bilmirdi onları bir yerə necə yığsın. - Bu Vəziyyəti görən Faustus Donuzları məcbur etdi ki, arxa ayaqları üstündə dayansınlar və hərəsinin əlinə bir Skripka verdi, onlar çala-çala, oxuya-oxuya düz Virtemberqə qədər getdilər, Kəndli isə sürünün qabağında oynayırdı, onları görən Adamlar isə əylənirdi. Faustus bu Əyləncədən həzz alandan sonra Skripkaları yoxa çıxartdı; Kəndli tezliklə Donuzların hamısını satdı. - Amma kəndə qayıtmağa macal tapmamış Faustus sehrlə Donuzları Bazardan çağırıb Kəndlinin evinə göndərdi. Donuzları alan Adamlar Donuzların itdiyini görüb Kəndlini saxladılar və onu məcbur etdilər ki, Pulları qaytarsın. Kəndli dərin Kədər içində evinə qayıtdı və bilmədi nə etsin, amma bütün Donuzların tövlədə olduğunu görüb dərindən təəccübləndi.

XI fəsil

Faustus getdikcə yaxınlaşan ölümü haqqında fikirləşir

Faustusa verilmiş iyirmi dörd ildən cəmisi bir, ya da iki ay qalmışdı və o, ruhən və cismən satıldığı İblisi necə aldada biləcəyini fikirləşməyə başladı, amma heç cür getdikcə yaxınlaşan kədərli Ölümünü gecikdirmək üçün Səbəb tapa bilmədi. Və onda qəmli səslə qışqırdı: - Ey yazıq Günahkar! Mən bir neçə illik Həzz qarşılığında, şirin və iblisanə arzularımı gerçəkləşdirmək üçün İblisə satıldım, indisə onların əvəzini verməliyəm, məni Sonsuz Əzablar gözləyir. Mənə heç kim kömək edə bilməz; Uca Tanrıdan Mərhəmət gözləməyim də mümkün deyil, çünki ondan üz döndərmişdim; mən Tanrıdan üz döndərib əbədiyyətə qədər İblisə satıldım; indisə Vaxtım qurtarmaq üzrədir və məni əbədi Əzablar gözləyir.

XII fəsil

Faustusa əmr edilir ki, Ölümə hazırlaşsın

Vaxt tamam olan kimi Ruh Faustusun yanına gəlib Müqaviləni göstərdi və dedi ki, sabah Gecə İblis onun dalınca gələcək. Doktorun ürəyi əsməyə başladı; fikrini dağıtmaq üçün müəyyən Doktorlara, Magistrlara, İncəsənət Bakalavrlarına və başqa Tələbələrə xəbər göndərdi ki, onları nahara dəvət edir. Onlar üçün Əyləncələr təşkil etdi, Musiqi səsləndirdi və başqa şeylər göstərdi, amma heç nə onun Ruhunu əyləndirmirdi, çünki Ölüm Saatı yaxınlaşırdı. - Qonaqlar Doktorun narahat olduğunu görüb səbəbini soruşdular. Faustus cavab verdi: - Ah! Əziz dostlarım, siz məni uzun İllərdir tanıyırsınız, həmçinin çoxlu Günahlara batdığımı da bilirsiniz - mən Sehrbazam və bu bacarığımı cismən və ruhən İblisə satılmağım qarşılığında almışam, mənə iyirmi dörd İl vaxt verilmişdi. Bu gecə Vaxtım tamam olur, ona görə belə kədərliyəm. Dostlarım, sizi ona görə çağırmışam ki, mənim məzlum Ölümümə şahidlik edəsiniz; dua edirəm ki, mənim Taleyim sizi pis yoldan çəkindirsin, Təbiət haqqında İnsana icazə verildiyindən çox öyrənməyə çalışmayasınız, yoxsa bu yol sizi İblisə aparıb çıxaracaq, o İblisə ki, istəsəm də, istəməsəm də, bu Gecə dalımca gələcək.

Gecə saat On ikiyə bir neçə dəqiqə qalmış Ev silkələnməyə başladı və hamı qorxdu ki, Ev indi onların başına uçacaq, sonra Evin bütün Qapıları və Pəncərələri sınıb dağıldı və dəhşətli fısıltı səsi aləmi bürüdü, elə bil Evdə ilanlar qaynaşırdı. Faustus yalvarmağa başladı, amma əbəs yerə. Sonra evdə bir səs-küy qalxdı ki, elə bil Cəhənnəmin bütün Şeytanları evə doluşmuşdu və tezliklə evdəki hər şeyi Faustusun qanına bələyib yoxa çıxdılar. Mənzərə həqiqətən dəhşətli idi.

İohann Georq Faust

Tərcümə edəni: Həmid PİRİYEV

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 2 aprel.- S.30-31.