Ey həyat qınına

girməyən qılınc

Belə bir söz var ki, bütün ömrü boyu, hansı sahədə fəaliyyət göstərməyindən asılı olmayaraq, hər bir kəs öz avtoportretini çəkir. Bu portret sözlə, söhbətlə, musiqiylə, foto, tablo və ya da cizgilərlə çəkilib yadda qalır. Mikayıl Müşfiqin (05.06.1908 – 06.01.1938) “Ey həyat qınına girməyən qılınc” misrası onun bütün xarakterini, həyat yolunu, məramını əks etdirən avtoportret cizgisidir. Bu misra “Şair və vətəndaş” adlı dramatik səhnəciyindəndir. Çox təəssüf ki, kitablarının hamısında bu əsər yersiz ixtisarlar və ehtiyac duyulmayan düzəlişlərlə nəşr olunub.

Sovet quruluşunun məddahlarına cani-dildən inanan 12 yaşlı Mikayıl az sonra, özü də V.İ.Leninin təbirilə desək, “çarizmdən alınıb üzərinə bir az sosializm boyası çəkilmiş” yeni quruluşun üst görünüşünü təriflədi.

Sovet yazıçıları cərgəsində böyük bədii dəyərli sözü və mərdanə şəxsiyyətilə öz obrazını yarada bilən şair, başqa həmkarları kimi, quruluşun verdiyi imtiyazlardan bəhrələnib. O dövrdə hər bir yazar öz əsərini bədii dərgilərdə çap edib (qələmiyyə) qonorar alır, bundan əlavə, kitabının nəşrindən də yaxşı maliyyə vəsaiti əldə edirdi. Hər bir yazar, mütləq mənada tərcümə fəaliyyəti də göstərməli, tərcümələrini nəşr edib qonorar almalıydı. Şairin hər misrası 5 qəpik dəyəri ilə ödənirdisə, tərcümənin hər misrasına 1 manat qonorar verilirdi. Bundan əlavə, Yazıçılar İttifaqının hər bir üzvü, istedadı var, ya yoxdur, fərq eləməz, teatr səhnəsi üçün mütləq bir əsər yazmalıydı. Müşfiqin 1937/1938-ci il mövsümündə səhnəyə qoyulmaq üçün teatrla yaradıcılıq müqaviləsi olub.

Şairin atası, Azərbaycan ədəbiyyatında opera librettosu janrının banisi Mirzə Əbdülqadir Molla İsmayıl oğlu İsmayılzadə Visaqi hicri-qəməri tarixlə 14 zilhiccə 1281-ci ildə (05.06.1865), bazar günü Xızıda dünyaya gəlib, 15 zilhiccə 1332-ci ildə (22.10.1914), çəharşənbə günü Bakıda vəfat edib. (Doğum gününə diqqət edilirsə, oğlu Mikayıl Müşfiqlə (05.06.1908) bir gündə dünyaya gəldiyi aydınlaşır. Bəlkə də bu mistik uyarlıq, Ümumdünya Poeziya Gününə müvafiq olaraq, Azərbaycan öz şairlər gününü 5 iyunda sabitləşdirdi.) Atasında olmuş teatr səhnəsi üçün mənzum pyes yazmaq vərdişini özündə formalaşdırmaq üçün Mikayıl Müşfiq dramatik poemalarından başqa, poetik səhnə eskizləri də yaratdı. Bu baxımdan, şairin “İnqilab və Mədəniyyət” jurnalının 1935-ci ilin iyun-iyul aylarını əhatə edən birləşik № 6-7 (124-125) nömrəsinin 6-7-ci səhifələrində çap olunmuş dramatik səhnəciyi böyük maraq kəsb edir.

Sovet dövrü yazıçılarının yaradıcılıq kredosu Nikolay Alekseyeviç Nekrasovun (1821 – 1877) 1855-ci ildə yazdığı “Şair və Vətəndaş” (“Поэт и Гражданин”) adlı dialoq formalı xırda poemasında Şairə Vətəndaşın dili ilə söylənən “Şair olmaya bilərsən, Amma vətəndaş olmağa borclusan!” (“Поэтом можешь ты не быть, Но гражданином быть обязан”.) misraları əsasında formalaşdı.

Poeziya teatrlarının repertuarı üçün maraq yaradacağını nəzərə alaraq, Mikayıl Müşfiqin “Şair və Vətəndaş” dramatik səhnəciyini olduğu kimi, dəyişdirmədən təqdim edirəm:

Kursivlə göstərdiyim misralarda şairimizin avtoportreti daha aydın görünür.

Hacı Firudin Qurbansoy

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 31 dekabr.- S.30.