Həyatın hökmü

hekayə

Knut HAMSUN

(1849-1952)

Əsl adı-soyadı Knud Pedersen olan görkəmli Norveç nasiri, şairi, dramaturqu və sosial tənqidçisidir. O, təkcə Skandinaviya ölkələri ədəbiyyatında deyil, dünya söz sənətində də modernizm cərəyanının parlaq simalarından biri sayılır. "Torpağın şəhdi-şirəsi" adlı irihəcmli romanına görə 1920-ci il üçün ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. İkinci Dünya müharibəsi illərində faşistlərlə əməkdaşlıq yolunu seçdiyi üçün dava bitdikdən sonra məhkəmə qarşısına çıxarılıb, ancaq ahıl yaşı və parlaq ədəbi fəaliyyəti nəzərə alınıb, layiq olduğu həbs cəzası pul cəriməsi ilə əvəzlənibdir.

Başlıca nəsr əsərləri bunlardır: "Aclıq" (1890), "Misteriyalar" (1892), "Pan" (1894), "Viktoriya" (1898), "Ot basmış cığırlarla" (1949).

Bu əhvalatı mənə yazıçı G. nağıl etmişdi:

Kopenhagen limanında Vestervol adlanan bir bulvar var - yeni salındığı üçün hələlik əsasən bomboş olur. Orada evlər və fənərlər də azdır, insanlar isə, demək olar ki, heç gözə dəymir. Hətta indinin özündə, yəni yayda da, orada gəzişənlər az tapılır.

Dünən axşam həmin bulvarda bu indi danışacağım əhvalat gəldi başıma.

Mən arın-arxayın orada irəli-geri gəzişirdim. Qarşıdan mənə tərəf bir xanım gəlirdi. İkimizdən başqa, deyəsən, bu həndəvərdə bir kimsə yox idi. Fənərlər yansa da, mən qaranlıqda onun cizgilərini heç cür seçə bilmirdim.

"Çox yəqin, bu, adi "gecə quşudur" - deyə düşünməklə, onun yanından yellicə ötüb- keçdim.

Bulvarın o başına çatanda geri döndüm. Qadın da artıq geri qayıtdığı üçün yolda rastlaşdıq. Düşündüm ki: "Bəlkə də o, burada kimisə gözləyir. Amma maraqlıdır: kimi?".

Təkrar onun yanından keçib getdim.

Üçüncü kərə qarşılaşanda şlyapamın ucunu azca qaldırmaqla, ona üz tutdum:

- Axşamınız xeyir! Çox yəqin, burada birisini gözləyirsiniz?

Qadın diksindi. Yox... Hə də, yəqin, o, kimisə gözləyirmiş...

Bəlkə də yolunu gözlədiyi o kişi gələnə qədər mənim onunla birgə gəzişməmə etiraz eləməz, hə?

Təşəkkürlər, qadın buna etiraz eləmədi.

Birlikdə gəzişməyə, ordan-burdan danışmağa başladıq onunla və bir ara mən bu xanımın qoluna girməyə cəhd göstərdim.

Qadın isə bundan nəzakətlə imtina elədi.

Düzünə qalsa, orada gəzişməyi əyləncə adlandırmağa heç adamın dili də dönmür, həm də mən o qaranlıqda qadının üz-gözünü hələ də seçə, görə bilməmişdim. Saata göz atmaq üçün kibrit yandırdım və onun şöləsi bir anlığa qadının çöhrəsini işıqlandırdı.

- Onun yarısıdır, - dedim.

Qadın üşüyürmüş kimi büzüşdü. Mən də bu uyğun məqamdan istifadə edərək soruşdum:

- Sizə soyuqdursa, bəlkə bir yerə gedib, nə isə içək? "Tivoli"yə gedəkmi? Ya da "Nasional"a?

O dilləndi:

- Amma gördüyünüz kimi, mən buradan ayrıla, harayasa gedə bilmərəm.

Diqqət yetirincə gördüm ki, o, üzünə uzun bir matəm tülü salıbmış.

Qaranlıqda bunu seçə bilmədiyimə görə üzrxahlıq elədim. Elə həmin an niyə görəsə belə qərara gəldim ki, bu qadın - sadəcə gecə sərgüzəştlərinə düşkün biridir.

Ona dedim:

- Qoluma girin. Belədə isinmiş olarsınız.

Bu dəfə o, təklifimə etiraz eləmədi.

Bulvar uzunu bir neçə dəfə var-gəl elədik. O, yenə də saatı soruşdu.

- Ondur, - dedim. - Harada yaşayırsınız ki?

- Hammel Konqevayda.

Ayaq saxladım. O da dayandı. Təklif elədim:

- İzn versəydiniz sizi binanızın ta qapısına qədər ötürərdim?

- Yox, buna elə bir ehtiyac yoxdur, - dedi. - Buna dəyməz... Siz Bredqadda yaşayırsınız?

Heyrətlə soruşdum:

- Bunu haradan bildiniz ki?!

- Mən sizi tanıyıram, - dedi qadın.

Kəlmə kəsmədən biz işıqlı küçələrlə irəliləyirdik. O, yeyin getdiyi üçün üzündəki uzun tülü külək uçururdu. Mənə təklif elədi:

- Gəlin, bir az yeyin gedək.

Hammel Konqevayın girişinə çatanda o mənə tərəf döndü ki, təşəkkür eləsin. Mən qapını açınca, qadın tələsmədən binaya girdi, mən də qapını çiynimlə saxlamaqla, onun ardınca içəri keçdim. Bunun ardınca, o özü mənim qoluma girdi. Hər ikimiz ağzımıza su alıbmış kimi susurduq.

Birlikdə üçüncü mərtəbəyə qalxıb, dayandıq. O, açarla giriş qapısını, sonra daha bir qapını açıb, təkrar qoluma girdi. Hansısa otağa girdik onunla. Orada divar saatının çıqqıltısı eşidilirdi. Qəfildən qadın bir anlığa duruxdu, qucaqlamaqla, məni cəld və çılğın bir şəkildə öpdü.

Sonra mənə:

- Oturun, - dedi. - Burada, divandaca oturun. Mən isə işığı yandırım.

Maraqla ətrafıma göz gəzdirdim. Son dərəcə geniş və yüksək zövqlə döşənmiş bir qonaq otağında idim, buradan qonşu otaqlara qapılar açılırdı. Ancaq hələ də harada və kimin qonağı olduğumu heç cür anlaya bilmirdim.

- Əcəb rahat yermiş! Siz burada yaşayırsınız?

- Hə, bura - mənim evimdir, - dedi.

- Sizin evinizdir? Burada valideynlərinizlə birgə yaşayırsınız?

Qadın gülümsədi:

- Yox, canım, mən - yetkin bir qadınam. Siz bundan tamamilə əmin ola bilərsiniz.

O, paltosunu və tülünü çıxartdı.

Yaşı təxminən iyirmi iki ilə iyirmi dörd arasında olardı, sağ əlinə taxdığı üzük isə onun həqiqətən evli bir qadın olduğuna dəlalət edirdi. Onu canalıcı bir dilbər saymaq olmazdı, çünki həm üzü çilliydi, həm də qaşları yox dərəcəsindəydi. Ancaq qadının qanının coşub-daşdığı aşkar sezilirdi, həm də dodaqları göz oxşayırdı.

Bir istədim ondan adını, əgər varsa, ərinin kimliyini, özümün isə harada olduğumu soruşum, ancaq ağzımı heç açmağa macal tapmamış o mənim marağımı öz öpüşləriylə susdurdu. Sonra isə dedi:

- Adım Hellendir. Nə isə içmək istərdiniz? Mən bir zəng etməliyəm. Siz isə hələlik yataq otağına keçin.

Yataq otağına keçdim. Qonaq otağının işığı buraya da süzülürdü. Bir cüt yataq vardı burada. Hellen zəng vurmaqla, mənzilə şərab gətirilməsini buyurdu. Şərab gətirdikdən sonra qulluqçu qadının mənzili tərk etdiyinə şahid oldum. Az sonra Hellen də yataq otağına girdi və kandardaca ayaq saxladı. Mənə tərəf daha bir addım atandan sonra çığıraraq, üstümə şığıdı.

Bütün bunlar dünənki axşam baş verib.

Bəs dünən daha nələr olmuşdu? Hə, indi də onları danışacağam sizə.

Oyandığım vaxt hava artıq işıqlanmışdı. Gün işığı çəkili pərdələrin ardından otağa süzülürdü. Hellen də oyanmışdı. Dərindən köks ötürməklə o mənə gülümsədi. Əlləri bəmbəyaz məxməri xatırladırdı, döşləri isə dimdik idi. Ona nələrsə pıçıldadım, bunun ardınca dodaqlarımız uzun və şux bir öpüş üçün bir-birinə qovuşdu. Sonra səhər gündüz ilə əvəzləndi.

İki saatdan sonra mən yataqdan qalxdım. Hellen də əynini geyindi. Qəfildən elə bir şey baş verdi ki, mən hələ də onun təsirindən özümə gələ bilməmişəm - bu, qorxunc bir mənzərə idi. Əlüzyuyanın yanında dayandığım vaxt Hellen qonşu otağa keçmək üçün qapını açanda, mən də geri qanrıldım ki, onun ardınca baxım. Həmin an ayazlı külək üzümə vurdu - demə, o biri otağın pəncərələri laybalay açıq imiş. Otağın tən ortasındakı uzun masanın üstündə isə bir meyit vardı. Bəyaz geyimli, ağ saqqallı mərhum kişi tabutun içində uzanmışdı. Onun kəfənin altından sezilən arıq dizləri qəzəbdən düyünlənən yumruqları xatırladırdı adama. Saralmış bənizi isə adamı dəhşətə gətirirdi. Parlaq gün işığında mənim qarşımda məhz belə bir səhnə açılmışdı. Heç nə deyə bilməyəcəyim üçün üzümü geri çevirməyə məcbur qaldım.

Hellen geri döndüyü vaxt mən artıq əynimi geyinmişdim və onu tərk etməyə hazırlaşırdım. Mənə sarıldığı vaxt buna hər hansı qarşılıq vermədim. O da geyimli halda məni qapıya qədər ötürmək qərarına gəldi. Yanaşı addımladığımız zaman sanki mənim dilim-ağzım tutulmuşdu.

Binanın girişinə çatanda o, divara sığındı ki, başqaları onu görüb-tanımasın və pıçıldadı:

- Hələlik.

Düz gözlərinin içinə baxaraq soruşdum:

- Bəlkə sabaha qədər?

- Yox, bircə sabah olmaz.

- Niyə ki?

- Əzizim, sabah mən bir qohumumun dəfnində iştirak eləməliyəm. Vəziyyəti başa düşərsən yəqin.

- Onda birisigün?

- Hə, birisigün olar. Sən qapımıza qədər gəl, özüm çıxıb, səni girişdə qarşılayaram. Xudahafiz.

Çıxıb getdim...

Bəs bu qadın kim idi axı belə? Bəs o mərhum kim idi görəsən? O, həm yumruqlarını möhkəm düyünləmişdi, həm də ağzının kənarlarında qorxunc bir ifadə donmuşdu! Birisigün isə qadın yolumu gözləyəcəkdi - indi görəsən, onunla təkrar görüşməyə dəyərdimi?

Mən oradan çıxıb, birbaşa "Bernina" kafesinə yollandım, əl altdakı adreslər kitabını istədim: Hammel Konqevay binasındakı o mənzilin nömrəsinə görə qadının adını öyrənə bildim. Kafedə bir qədər də ləngidim və ən nəhayət, səhər qəzetləri gətiriləndə onlardakı matəm elanlarına tələsik göz atdım. Sütunun lap başında qalın hərflərlə yazılmışdı: "Uzun sürən xəstəlikdən sonra ərim bu gün 53 yaşında vəfat etdi". Elan srağagünkü tarixlə verilmişdi.

Uzun-uzadı oturub düşündüm. Evləndikləri vaxt qadın ondan düz otuz yaş cavan imiş, sonradan o, uzun sürəcək bir xəstəliyə yaxalanıb və budur, artıq o, yoxdur.

Cavan dul qadın isə sərbəstliyə çıxıb.

Tərcümə: Azad YAŞAR

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 23 iyul.- S.29.