Qum adası

 

Hekayə

 

Köhnə vaxtlardakı kimi Səməd Vurğun bağında görüşdülər, - heykəlin qabağında. Yusifin iliydi, Hövsana qəbir üstünə getməliydilər. Beş il universiteti bir oxumuşdular, filologiyada. Dördü bir otaqda qalmışdı. Sonra həyat hərəsini bir tərəfə atdı.

- Bəlkə taksiylə gedək? - Aralarında nisbətən yaxşı geyinəni dedi.

- Taksini neynirsən? Avtobus düz yanına gedir, - boz dekabr ayına uyğun gəlməyən yüngül kepkada olan dedi.

Üçüncü nəsə demək istəyirdi, "Hövsan bir manat", Hövsana bir manat" - deyib müştəri çağıran sürücü başlarının üstünü aldı: "Bir nəfərim var, ağsaqqal, siz oturun, çıxaq".

Arxada oturdular. Maşın yerindən tərpənən kimi meyxana səsi salonu başına götürdü: "Adam var ki, küləylə dostluq eliyir, başqa arzu-diləylə dostluq eliyir...". "Səs mane olmur ki, ağsaqqal?" - müştərisini yığıb kefi kökələn sürücünün gözləri güzgüdə gülürdü. Qabaqda oturan gənc sərnişin qanrılıb onlara baxdı. Ortadakı başıyla "kefinizdə olun" işarəsi verdi. Sonra qolu ilə yanındakını tərpətdi: "Gərək gül alaydıq...". "Oralarda olmamış olmaz" - güclə eşidiləcək səslə yanındakı dedi. "Qəbiristanlığın içində var" - üçüncü dedi, söhbəti necəsə qulağı çalan sürücü maqnitafonun səsini tamam aldı: "Narahat olmayın e, ağsaqqal, sizi düz qəbiristanlığın qapısına aparacam".

Qəbiristanlığın girişində gül satılırdı...

Yusifin qəbrini çətinliklə tapdılar. Tələbəlik vaxtı atasının dəfnində iştirak etsələr , keçən illər qəbiristanlığı xeyli dəyişmişdi. "Səndən heç gözləməzdim, - başdaşıdan sakit-sakit baxan Yusifi görəndə kepkalı ağlamsındı. - Burda sənin işin var?". Susdular... İçlərinin ən yaraşıqlısı, dilli-dilavəri Yusif idi. Şəhərdə qızlarla tanış olmaq istəyəndə həmişə onu qabağa verərdilər; şirin dili ilanı yuvasından çıxarardı. İndi lal daşdan baxır. Həyatın heçliyindən, etibarsızlığından hərə bir söz dedi, başlarıyla bir-birlərinin sözünü təsdiqlədilər. Bir az aralıda, qəbirlərin arasında molla var-gəl eləyirdi, dodaqaltı özləri pis-yaxşı fatihə oxudular, salavat çevirdilər.

Hava soyuq idi. Şəhərə qayıdıb hərəyə yaxşı bir cızbız yemək olardı. Köhnə vaxtlardakı kimi. Amma hardaydı indi o cızbız. O vaxtkı Lenin sarayından düşəndə, sol tərəfdə əla bir "cızbıznaya" vardı, "padvalda", bax, əsl cızbızı orda verirdilər. Manat yarıma. Bığından nur daman, otuz-otuz beş yaşlarında bakılı oğlan idi cızbızçı, kəfkiri sacın dərin yerindən vurardı, - sac da sac idi ha; yalan olmasın, burdan ora! - qalaqlama...

- Əh, indi orda Hindistan yeməkləri verirlər, - kepkalı həvəssiz dedi.

- Hövsanda yaxşı xəngəl yeri bilirəm, - üçüncü dedi.

Asfalta qədər xeyli piyada getməliydilər. Bir az getmiş, döngədə balaca ərzaq dükanı var idi, yanında da kafefason bir yer.

- Gəlin elə burda oturaq, - nisbətən yaxşı geyinən dedi, - yaxşı da adı var.

Arağı dükandan götürdülər.

İçəri od kimiydi. Zalın ortasında gurhagur "ceyran peçi" yanırdı. Pəncərənin yanındakı masada dörd cavan oğlan şirin-şirin yeyib içirdi. İstiyə yaxın əyləşdilər. Boydan kəsik, bədəndən dolu kişi yaxınlaşdı:

- Əntiğə küftə-bozbaşım var, - dedi, - təzə bişib, məsləhətdü.

- Gətür, - dedilər.

Küftə-bozbaş doğrudan da əlaydı; hər şeyi yerli-yerində. İlk qədəhi səssiz içdilər: "Yusifin yoxluğuna". Sonra iş-güclərindən danışdılar. Hərə öz sahəsindən narazı idi... Biri filologiya üzrə gedib alim olmuşdu: Dilçi. O biri zooparkda işləyirdi: Filçi. (Filə-filana baxmırdı, yox, kassir idi, amma zooparkda). Biri isə Məişət Tullantıları Parkında texnik işləyirdi. Gör hardan hara! Filçi, Dilçi, Zibilçi - öz aralarında özlərinə qəribə adlar qoymuşdular. Həm zarafatla, həm elə acığa! Yaxşı-pis tələbəlik illəri bir yerdə keçmişdi. Gələcəyə ümidləri böyük idi! Sovet dağıldı, ümid getdi öz işinə. Diplom heç kimə lazım olmadı. Kim harda tapdı, orda da işlədi...

Biri az içdi: arada qədəhi dodağına vurub yerə qoydu.

Biri, belə: "Qaraciyər icazə vermir".

Biri yaxşı içdi. Yaxşı içən çox da danışdı. Amma sonra onun da söhbəti elə bil maraqsız oldu; aradakı illər təkcə yollarını deyil, baxışlarını da dəyişmişdi. Bir-birlərinə baxıb gülümsündülər ki, niyə danışmağa sözləri yoxdu.

Pəncərənin yanında yeyib-içən dörd cavan qızğın "dost" söhbətinə girişmişdi. Biri təxminən belə deyirdi: "Əsl dost bilirsən kimdi?! Əsl dost odu ki, bax, tutaq ki, ayağın sürüşür, hündürmərtəbəli binanın başından düşürsən... O anda... yerə çırpılanacan... göydə... yadına ilk düşən kimdisə, bil ki, dostun odu...". Biri hamı deyəni deyirdi: "Yaxşı dost pis gündə tanınar, pis gündə...". Biri asan şeyi çətin deyirdi: "Əsl dost... əsl dost qardaşdan irəlidi, bilirsən?.. Qardaşdan irəlidi...". Biri isə öz aləmində dostluğun ən dolğun izahını verirdi: "Sənin əsl dostun bilirsən kimdi?! Bilmək istəyirsən?! Bax tutaq ki, uzun müddətə harasa gedirsən... fərqi yoxdu hara... sənin evinin içində... qulağ as e... evinin içində deyirəm... arvad-uşağını... etibar edib gedə biləcəyin adamın varsa, demək dostun da odu!.."

"Bəs onlar necə? Əsl dost idilərmi?" - vaxtsa onlar da belə qızğın söhbətlər edirdilər. Dostluqdan, sədaqətdən, etibardan qətiyyətlə danışırdılar. Sonra o qətiyyət pendir kimi ovxalandı töküldü. Yusif öləndən sonra ailə-uşağına bircə kərə baş çəkə bilməmişdilər. Gah vaxtları olmamışdı, gah da bilim ... Özləri neçə ilin dostları. Hamı kimi "üç"də, "yeddi"də getdikləriydi, vəssalam. O çıxan - bu çıxan. Bir dəfə kişinin qapısını açmamışdılar ki, bəlkə uşaqlarına nəsə lazımdı. "Belə çıxır ki, onlar yalançı dostlardı?! Saxta dostlardı?! Yaxşı günün dostlarıdı?!" - başlarını qaldırıb bir-birlərinin üzünə baxmağa utanırdılar.

Divardakı saat qapını göstərirdi. Hava çoxdan qaralmış olardı. Qab-qazanı yuyub-yığışdıran işçi qadının saldığı danqıltı da "yeyib-içdiniz, durun cəhənnəm olun, biz gedək rahat xarabamıza" deyirdi. Bayaqdan masaya dirsəklənib xumarlanan kafeçi deyəsən söhbətin ilə qurtaracağını gözləyirdi.

- Bilirsən var, qədeş, - nəhayət o da dilləndi. - Vaxtikən mənim atamın yaxçı dostları olub. Bir yerdə oturublar, durublar, ala, yeyiblər, içiblər... Maskva, Soçi, Kislavodski... yaxçı günnəri çox olub. Amma kişi ölənnən soraa... o dostlardan heç birini qapımızda görmədim. Başqaları gəldi, getdi... qohum, qonşu... olar gəlmədi... İndi mənim az yaşım yoxdu ha, bacoğlu. Bu yaşımda oturub fikirləşəndə ki, kimdi atamın dostları, gənə həmin o adamlar gəlir gözümün qabağına. Sağ vaxtı bir yerdə oturub-durduğu, bir yerdə yeyib-içdiyi, yaxçı günnərini bir yerdə keçirtdiyi adamlar...

Gecəyə doğru hava kəskin soyusa da, səma təmiz, ulduzlu idi.

Buludsuz səmada adama elə gəlirdi ki, göy genişlənib.

- Yaxşı ki gəldik...

- Elə bil çiynimdən ağır yük götürüldü.

- Amma gərək gül alaydıq...

 

Mübariz ÖRƏN

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 25 iyun.- S.4.