Orta böyüklükdə
adi bir milçək
Hekayə
Əsl adı, soyadı Knud Pedersen
olan görkəmli Norveç nasiri, şairi, dramaturqu və
sosial tənqidçisidir. O, təkcə
Skandinaviya ölkələri ədəbiyyatında deyil,
dünya söz sənətində də modernizm cərəyanının
parlaq simalarından biri sayılır. "Torpağın
şəhdi-şirəsi" adlı irihəcmli romanına
görə 1920-ci il üçün ədəbiyyat
üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. İkinci Dünya müharibəsi illərində
faşistlərlə əməkdaşlıq yolunu seçdiyi
üçün dava bitdikdən sonra məhkəmə
qarşısına çıxarılıb, ancaq ahıl
yaşı və parlaq ədəbi fəaliyyəti nəzərə
alınıb, layiq olduğu həbs cəzası pul cəriməsi
ilə əvəzlənib.
Başlıca nəsr əsərləri
bunlardır: "Aclıq" (1890), "Misteriyalar" (1892),
"Pan" (1894), "Viktoriya" (1898), "Ot basmış
cığırlarla" (1949).
Bir gün açıq pəncərə
qarşısında oturub, yazı yazdığım vaxt
otağa girib, ətrafımda dövrə vurmasıyla
başladı bizim tanışlığımız. Görünür,
rahat daransın deyə, saçıma sürtdüyüm etil
spirtli odekolonun xoş ətriydi onu belə hayıl-mayıl edən.
Bir-iki dəfə əl-qolumu havada yelləsəm
də, o, buna zərrəcə məhəl qoymadı. "Deməli, belə oldu?" - deyərək, addımbaşı dadıma
yetişən kağız qayçısını əlimə
alası oldum. Bu qayçı ilə mən qəlyanımı
təmizləməkdən tutmuş, ta soba maşası və
ya mismar vurmaq üçün çəkic kimi də
yararlanırdım. Yəni bu bacarıqlı əllərimdə
o, hər cür qorxunc silaha çevrilə bilirdi. Sevimli qayçımı havada bir neçə dəfə
ora-bura yellədikdən sonra milçək, ən nəhayət,
məni rahat buraxdı. Amma az sonra təkrar
geri döndü və ətrafımda vızıltıyla
firlanmağından qalmadı.
Yerimdən qalxıb, masamı qapıya tərəf
çəkdim. O da ardımca gəldi. Düşündüm ki, onda mən
də səndən canımı bax, belə qurtaracağam:
hamama girib, saçlarımdakı odekolonu tamam-kamal yudum və
bunun xeyirini də az sonra gördüm. Məndən əl çəkən milçək
uçub, gecə lampasının abajuruna qondu və hərəkətsiz
qaldı. Sonrakı bir neçə
saatı o, eləcə, yəni heç qımıldanmadan
durdu. Mən də
könülxoşluğuyla işimi gördüm, öz
yazımı bitirdim. Hər dəfə
başımı qaldıranda gözümə sataşan bu
xırda məxluqu hətta araşdırmaq həvəsinə
də düşdüm. Orta ölçüdə idi, bozumtul
qanadları vardı, bildiyimiz, yəni tamamilə adi bir
milçək idi o. "Bir az uç, görüm" dedim
ona. Heç yerindən dəbərmədi.
"Rədd olsana" deyib, əlimi yellədim.
O da hürküb, havaya qalxdı, amma otaqda bir dövrə
vurduqdan sonra təkrar gəlib, abajura qondu.
Onunla dostluğumuz da həmin gündən
başlandı. Onun inadkarlığına qarşı bir
rəğbət hissi oyanmışdı içimdə.
Başını yana doğru əyib, kədərlə
məni süzməsi də ürəyimin lap
yağını əridirdi. Ancaq o ara rəğbət
duyğularımızın qarşılıqlı
olduğunun da fərqindəydim, çünki ona duyduğum rəğbəti
hiss edirdi artıq, etdiyim hər hərəkətə bəlli
bir reaksiya ilə, bəzən isə dəcəlliklə cavab
verirdi. Günorta bayıra çıxmaq istəyəndə
o, başımın üstüylə uçurdu və deyəsən,
bununla gedişimə nə cürsə mane olmağa can
atırdı.
Səhəri gün həmişəki kimi tezdən
oyanıb, səhər yeməyi yedim. Süfrədən qalxıb, yazı
masama tərəf yönəlməyə
hazırlaşırdım ki, onunla qapının düz
kandarında rastlaşdıq... Onu görəndə
hələ səksəndim də bir az. O isə
vızıltıyla otaqda iki-üç dövrə vurandan
sonra gəlib kresloma qondu. Amma bunu tamamilə
iznsiz-filan eləmişdi, çünki orada mən
özüm əyləşməyə niyyətliydim. "Haydı, get işinə" - deyə təpindim
ona. Milçək bir neçə
arşın yuxarı qalxmaqla uçdu və təkrar gəlib,
kresloma qondu. "Uç, get" dedim və keçib, həmişəki
yerimdə əyləşdim. Dostum isə havalandı, bir az dönüb-dolandıqdan sonra gəlib, bu dəfə
də kağızlarımın üstünə qondu.
"Getsənə", - dedim ona. Heç hay vermədi.
Üstünə üflədim, azacıq
qımıldansa da, yenə yerindən dəbərmədi ki dəbərmədi.
Dedim: "Bax, əgər bir-birimizə qədir-qiymət
qoymasaq, bu dostluğumuz uzun sürməz ha!".
Bu sözümə qulaqlarını şəklədi,
nələrsə düşünüb-daşınsa da, yenə
elə həmin yerindəcə qaldı. Sonra
yenə qayçını əlimə alıb, havada yelləyincə,
əl-haya düşən milçək açıq pəncərədən
uçub qaçdı.
Aradan bir neçə saat ötdü. Heyvancığazı
niyə o cür, yəni zorla qovduğuma görə
öz-özümə heyifsilənib, durmaqda idim. Haraya getmişdi görən? Görəsən,
başına bir bəla-filan gəlməmişdi ki? Nəhayət, yerimdə əyləşib işə
köklənsəm də, içimi, nədənsə, nəhs
hisslər bürüməkdəydi.
Mən özümü bu cür suçlayarkən qəfildən
o, təkrar qarşımda zühur elədi. Arxa
ayaqlarından biri nəyəsə bulaşmışdı.
"Mənə bax, deyəsən, sən ya
palçığa giribmişsən, ya da çirkab sulara.
Heç utanırsanmı əməlindən, ay
zavallı məxluq?" - deyə onu
danlamağa girişdim.
Buna rəğmən, onun geri dönməsindən xeyli məmnun
idim, odur ki, qalxıb pəncərəni örtdüm. "O cür
yerlərə necə gedirsən, axı?!" - soruşduğum vaxt milçək, ona mədhiyyə
oxuyurmuşam kimi, məni ağayana bir əda ilə
süzdü. İndiyədək öz işləklərindən
həzz duyan başqa bir milçəyə mən həyatda
rast gəlməmişdim, düzü, buna görə də
kefim yamanca durulmuşdu. Odur ki, uğunaraq gülür və
deyirdim: "Görəsən, kimsə belə nadinc milçək
görüb indiyəcən? Ay səni, balaca yaramaz, ipə-sapa
yatmaz şuluq, haydı, gəl, səni bir az
sığallayım barı!..".
Axşamüstü o, öz köhnə hiyləsini təkrarladı
və otağımın qapısını açmama əsla
imkan vermədi. Mən də onun üstünə
şeşələnməklə, öz ötkəmliyimi sərgilədim.
Mənə könül bağlaması hər nə
qədər ürəkaçan və xoş olsa da, hər
axşam məni öz evimdə dustağa çevirməsi də
yolverilməz bir xüsus idi, əlbəttə. Güclə böyründən keçməklə,
bayıra çıxdığım anlarda onun otağın
içində fısıldayıb-vızıldayaraq ora-bura
uçduğunun fərqində idim. Bayıra
çıxınca, bic-bic güldüm və pəsdən
dedim: "Hə, dostum, bax, evdə tək-tənha
qaxılıb-oturmaq növbəsi indi də sənə
çatdı. Xudahafiz! İndi buyur otur, görüm necə
oturursan!".
Sonrakı günlər ərzində bu sırtıq
milçək mənim səbrimi daraltmaq üçün hər
yolu sınadı. Məni gələn qonaqlarıma
qısqandı, həm də bunu aşkar şəkildə
büruzə verməklə, onları da bezdirdi və bu sayədə
onları məndən uzaqlaşdırdı. Bu cür davranışlarıyla bağlı
iradlarımı bildirəndə, ona yanaşmaq və ya nəyisə
başa salmaq istəyəndə isə döşəmədən
tavana doğru necə birbaşa manevrlə uçmağa
başladısa, tamaşasına durarkən başım əməlli-başlı
gicəlləndi. Tavana qonub, oradan mənə
göz qoyurdu. "Düş
aşağı, yıxılarsan!" - deyə
çığırsam da, bu narahatlığıma heç
bir məhəl qoymurdu. "Onda cəhənnəmə
otur, gora otur orada, özün bilərsən!" - deyib, mən də arxamı ona çevirməklə
öz işimə-gücümə köklənirdim. Belədə bir də görürdüm ki,
uçaraq özü aşağı endi. Mən də ona gizlicə göz qoyurdum. Elə
ki, ona fikir vermirdim, aşağıdan uçmaqla, düz
burnumun ucundan o yan, bu yana keçir, ya da
yazmaqda olduğum kağızlardan birinin üstünə
qonurdu. Məni hər vəchlə cırnatsa da, onunla xoş
keçinməyə çalışır, mehribancasına
deyirdim: "Gəl, buralarda əl-ayağıma dolaşma,
üst-başını da mürəkkəbə
bulaşdırma. Sənə demədim o kağızın
üstündə gəzişmə?!".
Ancaq kimə deyirsən?! İradlarımı
bir qulağından alıb, o birisindən buraxırdı.
"Səthi nahamar olan o kağız sırf
qaralamalar üçündür, üstündə çox gəzsən,
pəncələrin qabar bağlayar!" - deyirdim. Amma, görünür, o
bundan heç qorxub-çəkinmirdi. Belədə əsəbiləşib,
çığırırdım: "Bu nə tərslikdir ey
belə?! Yoxsa özün görmürsən bu
kağızın səthi necə həndir-hamardır?!". Bunca həssasiyyətim
heç vecinə də deyildi. Lap axırda bezirdim:
"Yaxşı, necə bilirsən, elə də davran. Mən başqa bir kağız götürərəm".
Elə ki, mən ayrı kağızı əlimə
alırdım, o da az əvvəl qonduğu
kağızdan qalxmaqla, məndən aralanırdı.
Bu minvalla günlər, həftələr bir-birini əvəz
elədi. Yamanca isinişmişdik onunla. Ayrı-ayrı
kağızlar üzərində və dinc yanaşı
işləyirdik, bu milçəklə mən hər sevincimi,
kədərimi bölüşürdüm.
Düzdür, ağlasığmaz xislətləri də az deyildi onun, amma mən hamısına
dözür, qatlaşırdım. Küləkdən
və yelçəkəndən zəndi-zəhləsinin
getdiyini dəqiq bilirdim, buna görə də sırf onun xətrinə
qapı-pəncərələrimi daima bağlı tuturdum.
Amma bəzən o, aşkar intihar edərcəsinə
tavandan uçub, özünü pəncərə
şüşəsinə elə çırpırdı ki,
deyirdin, indicə şüşə çilik-çilik olub
yerə töküləcək. Mən də: "Əgər
bayırda vacib bir işin varsa, zəhmət olmasa, bax, buradan
çıx" - deyə qapını açıq qoyurdum. Ancaq yox, o, qapıdan çıxmağa
razılaşmırdı və mən də hikkəmdən
qapını örtürdüm.
Bir gün o dostum milçək yoxa çıxdı. Səhər-səhər
xidmətçi qızın otağıma girməsini
pusurmuş kimi, özünü əlüstü bayıra
atdı. Deyəsən, bu yolla məndən
qisas almağı planlayırdı. Mən
də oturub-durub, nə edəcəyimi
düşünürdüm. Sonra həyətə
çıxıb, var səsimlə bağırdım:
"Yanıma dönməyə bilərsən, sənsiz əsla
darıxan deyiləm, bunu da biləsən!".
Ancaq bu da bir işə yaramadı, onsuz yamanca
darıxırdım və çarəsiz idim. Onu ələ keçirməkdən
ötrü xain pusqular da qura bilməzdim axı mən!
Evimdəki bütün qapı-pəncərələri
taybatay açdım, onu evə, özümə cəlb etmək
xətrinə əlyazmalarımı pəncərələrin
önünə düzdüm, hətta yağışın,
küləyin onları yararsız hala salma ehtimalını da
gözə aldım. Bununla deməyə
çalışırdım ki, kağızlarımın
üzərində gəzişmənə cani-dildən
razıyam. Hətta ev sahibəsindən
də milçəyi görüb-görmədiyini xəbər
aldım. Saçlarıma yenə də etil
spirtli odekolon sürtdüm. Ümid edirdim
ki, bəlkə, bunlar sayəsində mənim milçəyim,
o kraliça milçəyim gəlib, yenə də
başıma qonar. Ancaq nə faydası?!
Hər tədbirim hədər oldu.
Səhəri gün o, qəflətən geri
döndü.
Amma tək deyildi, küçədən
tapdığı bir sevgilisini də yanına salıb, ziyarətimə
gəlmişdi. Ona qovuşmaqdan necə məsud-bəxtiyar
idimsə, artıq sevgilisiylə heyran-heyran
baxışmalarına da öz etirazımı bildirmədim.
Amma hər şeydə bəlli bir ölçü, hədd, əndazə
olmalıdır, ya yox?! Bunlar otaqda məni
heçə sayaraq əvvəlcə baxışdılar, pəncələrini
bir-birinə sürtdülər, sonra sevgilisi mənim
milçəyimin üstünə necə
şığıdısa, mən boyda adamı xəcalət
təri basdı. Utandırmaq üçün onlara
möhkəmcə təpindim: "Camaatın gözü
qarşısında bu nə hoqqadır belə
durğuzursunuz? Bu cür hoqqalardan çıxan
vaxtınızdır sizin?!". Bu sözlərdən alınan milçək dostum
üzümə qayıdaraq, açıq-aşkar tərzdə
bildirdi ki, guya mən onu sevgilisinə qısqanırmışam.
Səbrim
lap dolub-daşdı: "Mənmi qısqanıram? Səni buna qısqanıram, eləmi? Əcəb
söz tapdın da danışmağa?!".
O,
başını dik tutaraq, bayaq dediklərini bir də təkrarladı.
Hirslə yerimdən qalxaraq dedim: "Bax, indi səninlə
söz güləşdirməyə heç həvəsim
yoxdur və bu mənim cəngavər xislətimə tamamən
yaddır. Qoy o zavallı sevgilin indi düz
üstümə gəlsin, mən onunla cəngə tam
hazıram".
Bunu deyib, qayçımı götürdüm və
hücuma hazır vəziyyət aldım. Bunu eşitcək
o, sevgilisiylə birlikdə, masanın o biri ucundan məni
süzməklə, çılğın şəkildə
uğunub getdi. Deyəsən, bununla demək
istəyirdilər ki, yəni sən bu qayçınamı
güvənirsən?! Bəs onda bundan daha
böyük qayçınla, o kağızkəsən
qayçınla niyə silahlanmırsan?!
Əsəbi
halda onların üstünə çımxırdım:
"İndi görəcəksiniz ki, əlimdəki
qayçıya siz deyən qədər də arxayın
deyilmişəm. Sənin bu avaragor sevgilinin
öhdəsindən mən elə adicə xətkeşlə
də gələrəm!" - deyib,
qayçını bir kənara tulladım. Xətkeşi
hər dəfə havada fırlatdığımda onlar
uğunur və bununla mənə öz nifrətlərini
bildirirdilər. Qəzəblə: "Yenə
başlayırsınız ha deyəsən!" - desəm də, buna əsla fikir vermirdilər, hər
anın onlardan ötrü sonuncu an olacağına
inanmırdılar əlbət. Bir-birinə
yanaşıb, ora-buralarını oynadırdılar, deyəsən,
təkrar qucaqlaşmağa hazırlaşırdılar. "Lap ağını çıxartdınız
ha!" - dedim. Amma onlar öz bildiklərini eləyincə,
səbrim lap daşdı və mən xətkeşi o ara zərblə bunların təpələrinə
endirdim. Xırçıltıya bənzər
bir səs dəydi qulağıma, nə isə maye kimi bir
şey axdı sanki. Xətkeşin
ildırım sürətli zərbəsi o cütlüyün
həzin sonunu gətirmişdi.
Milçəklə
tanışlığımızdakı son nöqtə də,
bax, beləcə qoyuldu.
Hə-ə, o, bozumtul qanadları olan, orta
böyüklükdə, adidən də adi bir milçək
idi. Ancaq diri olduğu müddətdə şəxsən
mənə xeyli xoş dəqiqələr bəxş eləmişdi.
Knut HAMSUN
(1849-1952)
Tərcümə: Azad Yaşar
Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 6 noyabr.- S.22-23.